سفارش تبلیغ
صبا ویژن

 

 

 

نخستین ترجمه فارسی منظوم نهج ‌البلاغه

نشریه میراث شهاب (سال بیست و یکم، شماره سوم و چهارم، شماره پیاپی 81 و 82 پاییز و زمستان 1394) به صاحب امتیازی دکتر سید محمود مرعشی نجفی منتشر شد. استاد علی اکبر صفری (پژوهشگر موسسه کتابشناسی شیعه) طی مقاله ای با عنوان «سنجه کتاب» به نسخه شناسی 25 اثر تازه یافته  شیعه پرداخته است از جمله نخستین ترجمه فارسی منظوم نهج‌ البلاغه که اثر تقی بن محمد ساوجبلاغی نجم آبادی (درگذشته ح1315ش)، مشهور به دبیراعلم و عنوان نگار متخلّص به رهی و عنوان نگار است.

* * *

آنچه تا کنون از ترجمه های فارسی منظوم  نهج البلاغه معرفی شده نخست ترجمه شیخ محمد حزین کاشانی (درگذشته به سال 1170ق) (از نوادگان فیض کاشانی) است که آیت الله مرعشی نجفی دررساله هدیّه ذوی الفضل و النهی فی ترجمة محمّد علم الهدی (مقدمه معادن الحکمه) معرفی کرده است: «العلامه المولی محمد المشتهر بالحزین ابن صفی الدین أحمد بن علم الهدی المترجم کان من نوابغ عصره فی الأدب و الشعر، له منظومات منها نظم نهج البلاغه لم یتم، نظم الصحیفه الکاملة السجّادیه، نظم خطبه الشقشقیه، دیوان شعر الفارسی تخلّص فیه بالحزین توفّی سنة 1170کما حدّثنی بذالک العلامه الفیضی المعاصر» (موسوعه العلامه المرعشی ج1 ص 180و طبقات اعلام الشیعه؛ الکواکب المنتثره ص 659). تا کنون نسخه ای از این اثر  به دست نیامده است.

دوم. نسخه نهج البلاغه منظوم اثر تقی بن محمد ساوجبلاغی نجم آبادی (درگذشته ح1315ش)، مشهور به دبیراعلم و عنوان نگار متخلّص به رهی و عنوان نگار و تقی است. دبیر اعلم ساوجبلاغى - خوشنویس، شاعر و نویسنده روزگار قاجار - فرزند رئیس محمد منشى ساوجبلاغى و برخواسته از روستای نجم آباد ساوجبلاغ است که اکنون از توابع شهرستان نظرآباد (استان البرز) به شـمار می آید. دبیر اعلم  در کتاب چاره ‏ساز اشاره مى‏کند که پدرش در شعر و ادب نیز دستى داشته و قصیده‏اى از ناصرالدین شاه را با مطلع (برقع از روى برافکن که همه خلق جهان / به یکى روز دو خورشید ببینند عیان) استقبال نموده و قصیده غرائى ساخته است.

میرزا محمد منشی ساوجبلاغی مسئولیت تحریرات محرمانه و رسائل خاصه محمدشاه و ناصرالدین شاه قاجار را به عهده داشته است.اعتماد السلطنه در منتظم ناصری در فهرست منشیان و اجزاء وزارت معاون الملک که مربوط به نوشتجات و احکام دولتی  است نام میرزا محمد ساوجبلاغی و فرزند او میرزا تقی عنوان نگار؛ مأمور خراسان را ثبت کرده است.( منتظم ناصری، ج 1، ص 528).

میرزا هدایت الله لسان الملک در تذکره الخطاطین درباره او نوشته است:« میرزا محمد منشی ساوجبلاغی تحریر شکسته را چون اساتید سلف نگاشت» و تاریخ درگذشت او را 1280 نوشته است. (ذکره الخطاطین، ص 144) مرقعات بسیاری در کتابخانه ها از میرزا محمد منشی به یادگار مانده و منتخبی نیز از دیوان فروغی به خط چشم نواز او در کتابخانه ملی به شـماره 778/ف  موجود است (فهرست کتابخانه ملی، ج2، ص 301-303)

میرزا تقی عنوان نگار در دیوان رسائل حکومت ناصرالدین شاه قاجار به مقام دبیرى و منشى‏گرى اشتغال داشته است. وی از سوى مظفرالدین شاه به لقب «عنوان‏نگار» و دریافت ماهانه سى تومان مواجب امتیاز یافته است. دبیر اعلم در منطقه بروجرد، بختیارى، خوزستان، رشت، کردستان مأموریت داشته  است. او بیش از شصت سال در وزارت داخله به صدور نامه‏ها، حکم‏ها و فرمان‏هاى شاهانه به منطقه بروجرد، بختیارى، خوزستان، رشت، پرداخته  است. آخرین سـمت او در دیوان مدیر رسایل این مناطق بوده است.

این هنرمند گرانمایه در فن خوشنویسى انواع خط از غبار تا کتیبه را به زیبایى مى‏نوشته است. زندگى دبیر اعلم به شغل منشى گرى و نویسندگى در وزارت داخله قاجار و کشاوررزى در زادگاه خود و تألیف و ترجمه منظوم آثار گذشته است.وی  کتابهایى در علوم و فنون گوناگون قلم زده است و در آن روزگار به چهار زبان فارسى، عربى، ترکى، فرانسوى تسلط کامل داشته آثارى به یادگار گذاشته است. نهج البلاغه، صحیفه سجادیه، مصباح الشریعه را به شعر ترجمه کرده است و دستور زبان و ادبیات، فرهنگ لغات چهارگانه، دستور انشاء، مدارج البلاغه، قزل چشمه در عروض را نوشته است.

از آثار منظوم این شاعر : ترجمه منظوم صحیفه سجادیه - این اثر نخستین ترجمه منظوم صحیفه سجادیه به فارسى است و در نوع خود بى‏مانند و بدیع است. شـمار ابیات این ترجمه منظوم که در قالب مثنوى سروده شده، 1994 بیت است. این کتاب به خط نستعلیق در شنبه 19 شوال 1342 ق به فرجام رسیده است. نسخه‏اى از این کتاب در کتابخانه مجلس شوراى اسلامى به شـماره 14566 (فهرست مختصر نسخه‏هاى خطى کتابخانه مجلس، ص 164) موجود است.آثار دیگری نیز از دبیر اعلم ساوجبلاغی معرفی شده است نگاه کنید به: (پیام بهارستان، شـماره هشت،تابستان 1389،دوره دوم، سال دوم، ص564-593).

دبیر اعلم  در سال 1308 ش در تهران درگذشت و در آرامگاه ابن بابویه به خاک سپرده شد. فرزندان وی نیز میرزا عزیز الله و میرزا شفیع در هنرخوشنویسی سرآمد بوده اند. نوه ایشان مرحوم استاد غلامرضا دبیران در حکومت پهلوی در منصب فرماندای اهواز و مشهد و سـمنان و...خدمت کرده است و  پس از پیروزی  انقلاب نیز به عنوان اولین استاندار یزد انتخاب شد.ایشان نیز در  شعر وعلم و هنر وارث نیاکان بزرگوار خود بوده است. هنر و علم و شعر تا کنون نیز در این خانواده نسل به نسل ادامه داشته است.

تاریخ اتمام ترجمه منظوم نهج البلاغه  ماه صفر 1322 است . این اثر به مظفرالدین شاه قاجار تقدیم شده است. خوشبختانه نسخه خطی  آن از گزند حوادث بدور مانده  و نزد خانواده آن مرحوم در تهران نگهداری می شود.

ویژگی‌های نسخه شناسی: جلد: لاکی زرّین دارای کتیبه و چهار کتیبه کوچک و مجدول گرهی زرّین با نقوش اسلیمی، این اشعار از مؤلف و بخط او در کتیبه ها به نستعلیق قلمی شده است. اشعار روی طبله اول:

«در بقای دولت شاه جهان

این کتاب نیک دستور گزین

شه مظفّرپادشاه حق نگر

ابن عمّ شه وزیر اعظمش

زین نکو عهد شهنشاه مهین

در تواریخ و قوانین و سیر

تا به عالم زین شه و دستور شاه

کاینچنین باید نگهداری عباد

سیصد و بیست و دو آمد با هزار

که سعادت شد قرین اقبال تام

بر تقی منشی عنوان نگار

 از امیرالمؤمنین با ذوق جان

خوش بخوان که خوش بودآیات دین

مستدام آید زحقّ دادگر

عین دولت آن بهین ابن عمش

عالمی رابخت نیک آمد قرین

خامه صدق رهی داد این ثمر

روشنی افزایدی چون مهر و ماه

این سزا باشد بتعمیر بلاد

سال هجری در پناه کردگار

زین دعای شاه و انجام مرام

شکر یزدان هر دمی زیبد بکار

در عهد دولت قوی شوکت ابد مدت اعلیحضرت قدر قدرت و اقدس همایون ظل الله اسلامیان پناه شاهنشاه جمجاه مویّد سپاه له همم لامنتهی لکبارها السلطان مظفرالدین شاه قاجار ابد الله عیشه و ایّد الله جیشه، چاکر جان نثار تقی عنوان نگار در تشکر پنجاه سال خدمت در رسایل خاصّه و مأموریتها ترجمه منظوم نمود امید آن که مقبول آید و ببذل مرحمتی مخصوص سرفراز شده بر شکر و دعا  اقرار نماید»

روی طبله دوم این متن آمده است:

«در دعای شه مظفّر شکرها

کاینچنین نامی کتاب مستطاب

ترجمه منظوم بر کلک حقیر

عاجز از نظمش همه پیشینیان

بود اقبال شه حق بین راد

عین دولت حامی ملّت هم او

استدامت باشد از عون اله

کز ولی الله کشف آید چنین

گر به ترتیب نگارش دویّم است

در مقام رأفت و فضل و قبول

از خدا خواهد به صدق عنوان نگار

 باشد از این عهد نیکو بر خدا

از امام اوّلین آمد ثواب

باشد این خدمت از این چاکر کثیر

یاری آمد از امیر مومنان

هم وزیر اعظم نیکو نهاد

دست حق در نظم ملک آن نیکخو

بر شهنشاه و وزیر نیکخواه

بر شهنشهنامه جلد دوّمین

اوّل آمد با عقیده حق پرست

حاجتی نبود به نیت و عقول

عهد شاهنشه مظفر استوار

چون این کتاب مستطاب فرمان معجز آیات حضرت شاه اولیاءعلیّ مرتضی علیه آلاف التحیّة و الثناء و در استدامت دولت جاوید قرار گرفت..با افتخارعربیّت با مراقبات خاصّه از عربی به نظم پارسی سروده شده مستدعیست امر مقرّر فرمایید با اقبال عهد از روال بزیور طبع متحلّی آیئ  که دعای ذات ملکوتی...  عموم مردم قرار گیرد. شهر صفر 1322انجام پذیرفت».

متن نسخه مجدول به زر و صفحه آغازین دارای لوح و سرلوح و کتیبه است و به خط شاعر به نستعلیق، هر صفحه در دو ستون کتابت شده است.

آغاز متن کتاب:

حمد بیحد برخداوند ودود

بر شه لولاک باشد نعتها

آن که نام پاک او آمد علی

اولین جلد شهنشه نامه را

بر شهنشاه رئوف و مهربان

بذل انعام آمدی بر این رهی

...شاه دریادل مظفر شد بدین

 که سلاطین را ازو رونق فزود

هم سلام حق به شاه لافتی

مشکلات از نور پاکش منجلی

آمد اتمام و هم از لطف خدا

گشت مقبول و تلطّف شد عیان

شکر احسان مینماید آگهی

زان شهنشهنامه اش آمد چنین

چنان که این شاعر آرزو داشته، امید است این اثر پس از صد و پانزده سال منتشر شود. 

 متن کامل مقاله سنجه کتاب نوشته استاد علی اکبر صفری


نوشته شده در  پنج شنبه 95/5/21ساعت  8:57 عصر  توسط حسین عسکری 
  نظرات دیگران()


فهرست مطالب وبلاگ البرز پژوهی
کتاب «تاریخ هشتگرد» منتشر شد
خاطره اسماعیل آل احمد از استاد دکتر یوسف مجیدزاده
دانلود پنج کتاب از حسین عسکری
کانال تلگرامی و صفحه های اینستاگرام و آپارات البرز پژوهی
شناسنامه وبلاگ البرز پژوهی
[عناوین آرشیوشده]
 
<