پاسدار ادب در آلمان

پروفسور سیف الدین نجم آبادی استاد زبان شناسی و ایران پژوه نامدار، امسال وارد نود و دوّمین سال از زندگی پربار خود شده است. ایشان نوه آیت الله حاج شیخ‌ هادی نجم‌آبادی (م1320ق) روحانی نواندیش، آزادی خواه و قرآن پژوه عقل گرای روزگار قاجار است. آشنایی بنده با این استاد فرهیخته، برمی‌ گردد به روند تحقیقاتم درباره خاندان‌های علمی و فرهنگی که از منطقه تاریخی ساوُجبُلاغ واقع در استان البرز برخاسته‌ اند. نجم‌آباد، مهد «روستازادگانِ دانشمند» است. سرسلسله خاندان علمی نجم‌آبادی، آهنگری ساده‌دل به نام استاد باقر است که در سال‌های آغازین حکومت قاجار، در روستای نجم‌آباد از توابع شهرستان نظرآباد به آهنگری مشغول بود. آخوند ملاابراهیم سنگلجی نجم‌آبادی (م1245ق) از مدرّسان حکمت صدرایی و آیت‌الله حاج ملامهدی نجم‌آبادی تهرانی (م1273ق) پدر حاج شیخ‌هادی و از مجتهدان دوره قاجار، فرزندان او هستند.

با جست و جو در فضای مجازی و حقیقی دریافتم که بزرگ این خاندان، پروفسور نجم‌آبادی و اکنون مقیم کشور آلمان است. رایانامه استاد را از طریق فرزندش دکتر شهناز نجم‌آبادی (متولد 1325ش) مردم‌شناس و استاد دانشگاه فرانکفورت و هیدلبرگ به دست آوردم. امیدی نداشتم که استاد به رایانامه یک نوقلم اعتنایی کند. نخستین رایانامه را در 11 بهمن 1391 راهی فرنگ کردم. به فاصله چند روز، پاسخی مهرآمیز و مفصّل دریافت کردم. استاد با شکیبایی و دقّت فراوان به پرسش‌هایم درباره نام‌آوران خاندان نجم‌آبادی پاسخ دادند. در ادامه این گفتگو، از طریق یکی از شاگردانش «درخت‌واره خاندان نجم‌آبادی» و ویراست جدید کتاب «تحریرالعقلا» نوشته مرحوم شیخ‌هادی نجم‌آبادی چاپ‌هامبورگ را برایم فرستادند. درخت‌واره خاندان نجم‌آبادی را مهندس منوچهر نجم‌آبادی (م1390ش) در تابستان 1380 ش زیرنظر پروفسور نجم‌آبادی در آلمان تدوین کرده است. این مقدّمه را عرض کردم تا خوانندگان جوان این ویژه‌نامه وزین را با زندگی و آثار این استاد فرهیخته آشنا کنم.

پروفسور سیف‌الدین نجم‌آبادی استاد دانشگاه‌های تهران و هیدلبرگ آلمان در سال 1301 ش در خاندان نجم‌آبادی مقیم تهران زاده شد. پدرش شیخ مهدی نجم‌آبادی (م1336ش) از روحانیون مشروطه‌خواه است که علاوه بر نمایندگی مردم کرمان در مجلس دوّم مشروطه، در سال 1327ش مسئول نظارت بر مطبوعات در اداره معارف بود. پروفسور نجم آبادی از سال 1327 تا 1332ش در دانشگاه تهران تحصیل کرد. در سال 1334ش برای ادامه تحصیل به آلمان رفت و در سال 1336ش از دانشگاه توبینگن، موفق به دریافت درجه دکتری شد. «رست‌خیز نزد زردشت» عنوان پایان‌نامه دکتری او است. سپس به ایران بازگشت و از سال 1339 تا 1357ش در رشته زبانشناسی و زبانهای باستانی در دانشگاه تهران به تدریس پرداخت. در سال 1357ش به دعوت دانشگاه هیدلبرگ به آلمان رفت و از سال 1357 تا 1390ش در رشته‌های ایرانشناسی، فارسی آغازین، فارسی میانه و فارسی باستان به تدریس پرداخت.

کوشش‌ های علمی و پژوهشی پروفسور نجم‌آبادی به این شرح است: برگردان از آلمانی به فارسی کتاب‌های «زبان و ادبیات پهلوی» نوشته جهانگیر تاوادیا در سال 1348ش، «دین‌های ایران باستان» نوشته هنریک ساموئل نیبرگ در سال 1359ش و «آرمان شهریاری در ایران باستان» در سال 1355ش؛ برگردان از فارسی به آلمانی کتابهای «قابوسنامه» نوشته عنصرالمعالی کیکاوس وشمگیر در سال 1367ش، «کلیله و دمنه» نوشته نصرالله منشی در سال 1375ش، «سفرنامه ناصرخسرو» در سال 1372ش؛ تألیف کتابهای «دستنویس‌های فارسی و اوستایی در کتابخانه دانشگاه هیدلبرگ آلمان» در سال 1369ش، «گزیده‌ هایی از زبان و ادب فارسی برای نوآموزان آلمانی‌ زبان همراه با پژوهشی درباره دستور زبان فارسی به آلمانی» با همکاری دکتر زیگفرید وبر در سال1391ش؛ ویرایش و چاپ کتاب‌های «تحریرالعقلا» نوشته شیخ‌هادی نجم‌آبادی در سال 1388ش در‌هامبورگ، «مختصر مفید در احوال بلاد و ولایات ایران» نوشته محمّد مفید مستوفی یزدی بافقی در سال 1368ش، «مختصر مفید، فهرست‌ها و یادداشت‌ها» در سال 1370ش و «مجمل التواریخ و القصص» با همکاری دکتر زیگفرید وبر در سال 1378ش؛ پژوهش اخیر در سال 1379ش به عنوان اثر برگزیده بخش بین‌الملل پنجمین دوره پژوهش فرهنگی ایران معرفی شد. در اردیبهشت 1391ش، پروفسور نجم‌آبادی آثار مخطوط و چاپ سنگی خاندان نجم‌آبادی را به کتابخانه، موزه و مرکز اسناد مجلس شورای اسلامی هدیه کرد. این مجموعه نفیس، پیش از این در کتابخانه مقبره شیخ‌ هادی نجم‌آبادی واقع در خیابان شیخ‌ هادی تهران نگهداری می‌شد.

- منبع نخستین این مقاله: حسین عسکری، «پاسدار ادب در آلمان: پروفسور سیف الدین نجم آبادی»، روزنامه اطلاعات، سال 89، ش 26073، ضمیمه فرهنگی، ش 207، چهارشنبه 1 بهمن 1393، ص 2.