سید با شیخ برغانی همدرس بود

سیّدجمال الدین اسدآبادی طلایه دار نهضت بیداری و احیاگر شریعت بود و جهان اسلام تولّد دوباره خویش را مدیون او است. او از خیل مرزبانان اسلام بود و در امتداد خط عالمانی چون کلینی و طوسی و حلّی حرکت کرد. با بهره گیری از دست مایه های حوزوی و اساتیدی چون شیخ انصاری و ملاحسین قلی همدانی توانست عطر دین را در جای جای دنیای غبار گرفه بیفشاند. سیدجمال الدین خود را فرزند حوزه می دانست و در سرتاسر زندگی پرتلاطم خویش زی حوزویان را ترک نکرد. دریغا که تیغ ستم پیشگان قاجار روز روشن را به شب دیجور تبدیل کرد و یاران سیّد در بیغوله های رژیم استبداد در غربت تمام سر به گیوتین مرگ نهادند. در این روزگار دهشت و هراس یاران، آشنایان و اقوام رشته های پیوند و الفت را بریدند و به گونه ای رفتار کردند که گویی هیچ گاه مصاحبت و معاشرتی با سیّد نداشته اند و نام او نشنیده اند و سیمای او را ندیده اند.

سید در سال 1264ق برای ادامه تحصیل به حوزه قزوین رفت. قزوین در آن روزگار از مراکز مهم علمی و فرهنگی کشور بود. در این حوزه علاوه بر توجه به مسایل علمی و فرهنگی فلسفی و کلامی به سیاست و مسایل اجتماعی نیز توجه می شد. حوزه در برابر ظلم و ستم دستگاه قاجار حساس بود و به مقابله برمی خاست. به امر سیّد محمّدباقر قزوینی مردم قزوین مجدالدوله خالوی ناصرالدین شاه حاکم قزوین را که به مردم ستم می کرد به خواری و رسوایی از شهر بیرون راندند. در عرصه تفکر پاسدار جدّی تفکر ناب اسلامی بود. محمدتقی برغانی از جمله عالمانی بود که علیه تفکر خرافی و ضد انسانی بابیت قد برافراشت و به دست همین گروه منحرف به شهادت رسید. این حرکت چه در بعد سیاسی اجتماعی و چه در بعد فکری حوزه را شاداب و زنده نگه می داشت و طلبه مستعد توشه لازم را بر می گرفت.

روح لطیف و کنجکاو سیّد از مبارزه عالمان علیه الحاد و ستمگری های قاجاریان تاثیر پذیرفت و در طول زندگی از مبارزه علیه بابیان و ستمگران غافل نماند. سیّدجمال الدین با تلاش شبانه روزی از محضر اساتید مدرسه صالحیه و مدرسه پنجعلی قزوین توشه ها برگرفت. پدر آگاه و هوشیارش نیز در آن ایّام به آموزش فرزند کمک می کرد. سیّد با مولی شیخ محمّدعلی فرزند محمد صالح برغانی همدرس بود و بین آن دو رفاقت و دوستی پایداری برقرار گردید. شیخ محمّدعلی ارتباط خود را با سیّدجمال الدین همچنان ادامه داد و به روزگاری که سیّد در هند به فعالیت مشغول بود به او ملحق گردید. [برغان از روستاهای آباد شهرستان ساوجبلاغ واقع در استان البرز است.]

به نقل از: مجله حوزه، آذر و دی - بهمن و اسفند 1372، ش 59 و 60.