محوطه باستانی ازبکی همچنان در حصار

به خاطر دارم وقتی در پاییز 1385 برای چندمین بار به محوطه باستانی ازبکی رفتم، جناب دکتر یوسف مجیدزاده چهره ماندگار باستان­ شناسی ایران، مشغول کاوش باستان ­شناختی در آنجا بود. ازبکی یکی از روستاهای کوچک شهرستان نظرآباد واقع در استان البرز است اما شهرتی جهانی دارد. خشت گِلین نه هزارساله آن در موزه سازمان ملل متّحد، روایتگر دیرپایی مدنیّت در ایران است و شهر مادی یک کیلومتر در یک کیلومتر که مشابه ­اش تاکنون در هیچ یک از محوطه ­های باستانی منسوب به مادها دیده نشده است. در مجموع آثاری از هزاره هفتم پیش از میلاد مسیح تا دوره اسلامی ایلخانیان در این محوطه وجود دارد. به همین جهت، استاد مجیدزاده از تعبیر «دانشگاه باستان ­شناسی» برای ازبکی استفاده می ­کند؛ چون سیر باستانی نه هزار ساله ­ای در ده تپّه آن قابل مشاهده است.

 برگردم به خاطره دیدار پاییزی ­ام از محوطه ازبکی. در آن روز، استاد مجیدزاده دو نکته مهّم را به من گفتند تا آن را از طریق نوشتن مطلبی به آگاهی مردم و مسئولان شهرستان نظرآباد برسانم. یکی «تغییر نام شهرستان» بود. ایشان نام فعلی شهرستان را بیان ­کننده ویژگی ­های طبیعی و تاریخی شهرستان نمی ­دانست. نام پیشنهادی استاد، «شهرستان بهاران» است که در مقدّمه ­اش بر کتاب «دشتی به وسعت تاریخ» به آن اشاره کرده است. نکته دوم، ایجاد «موزه» و «مرکز مطالعات باستان­ شناسی ایران» در محوطه ازبکی است. ایشان حتّی در آن سال­ ها، طرح ایجاد چنین مرکزی را به سازمان میراث فرهنگی پیشنهاد دادند. معلوم نیست چرا طرح استاد مجیدزاده تاکنون مسکوت مانده است. براساس تحلیل ایشان، محوطه ازبکی در بازسازی گوشه ­هایی از تاریخ گذشته ایران، نقش مهّمی دارد و نزدیکی ­اش به تهران، از نقاط قوّت آن برای اجرای چنین طرحی است.

تا آنجا که من اطلاع دارم اختلاف حقوقی سازمان میراث فرهنگی با مالک زمین ­های اطراف محوطه، یکی از دلایل زندانی شدن محوطه ازبکی است. به همین جهت در سوم دی 1389 به همراه  دو تن از فعالان فرهنگی، نامه ای به آقای سیّد ابراهیم کساییان فرماندار وقت نظرآباد نوشتیم. در فراز پایانی آن نامه آمده است: «جناب آقای فرماندار! آن همه تلاش و هزینه و هویت و فرهنگ دارد بر اثر سهل ­انگاری و اختلافات دامنه ­دار مالک زمین­ های اطراف محوطه باستانی ازبکی و مسئولان سازمان میراث فرهنگی و گردشگری از بین می ­رود. شنیده­ ایم مالک بر فراز یکی از تپّه­ های باستانی، ویلای مجللی ساخته و در کنار تپّه ­های دیگر، دریاچه مصنوعی راه انداخته است. ما با نهایت احترام، نسبت به این فاجعه بزرگ اعلان خطر می کنیم. آقای فرماندار! ما از جنابعالی دو تقاضا داریم: 1. رسیدگی هر چه سریع تر به این فاجعه فرهنگی از طریق طرح آن نزد ریاست محترم جمهوری؛ 2. اجازه تاسیس تشکّل مردم­ نهاد انجمن نجات محوطه باستانی ازبکی». پس از ارسال آن نامه، نه تنها پاسخی درخور شنیده نشد بلکه کارمند معمولی یکی از واحدهای فرمانداری که مربوط به حوزه سیاسی است تلفنی تماس گرفت و پرسش های کودکانه ­ای طرح کرد که بیشتر بوی سیاست می ­داد تا فرهنگ!

حدود یک ماه پیش، دولت یازدهم با پس گرفتن آثار غارت شده محوطه باستانی خوروین ساوجبلاغ از بلژیک نشان داد که مقوله میراث فرهنگی برایش مهّم است. از این فرصت استفاده می کنم و به همه دست ­اندرکاران این جهاد فرهنگی، دست مریزاد می­ گویم. آیا وقت توجّه دولت به محوطه ازبکی نرسیده است؟ چرا میراثی ­ها در منازعه حقوقی بین ­المللی می ­توانند پیروز شوند اما بازنده مسایل حقوقی محوطه ازبکی در محاکم داخلی هستند؟ چرا مسئولان سازمان میراث فرهنگی کشور، واکنش جدّی درباره تخریب آثار باستانی ازبکی نشان نمی ­دهند. شنیده ­ام فرماندار ساوجبلاغ پس از بازگشت آثار خوروین، به موزه ملّی رفته و از مدیران سازمان میراث فرهنگی خواسته که آن آثار را به موزه­ ای در ساوجبلاغ انتقال دهند و حتّی قول همکاری در تامین مالی آن را هم داده است. آن وقت مسئولان شهرستان نظرآباد، تماشاگر وقوع فاجعه فرهنگی در محوطه ازبکی هستند و دم فرو بسته ­اند. این «سکوت» یا بهتر بگویم «بی ­تفاوتی» تا کِی ادامه خواهد یافت؟