صدای پای خرافات

خبراول:« بنا به گزارش شورای هئیت های مذهبی شهرستان نظرآباد ، یک زن که مدعی ارتباط با امام زمان (عج) بود، شناسایی شد. وی ادعا کرده بود که امام زمان به منزلشان رفته و ضمن دلجویی از آنان در کنار گهواره ساخته شده شروع به روضه خوانی کرده به طوری که عروسک داخل گهواره نیز به گریه افتاده است » ( هفته نامه پیام ، ویژه شهرستان های ساوجبلاغ و نظرآباد ،5 اسفند 1385، ش 203، ص3). خبر دوم:« رئیس اداره تبلیغات اسلامی شهرستان ساوجبلاغ طی گفت و گویی با خبرگزاری جمهوری اسلامی (ایرنا) گفت: به تازگی برخی افراد در کوهپایه های بخش چندار ساوجبلاغ در 50 کیلومتری تهران دست به اعمال خرافی زده اند که با شعائر اسلامی منافات دارد. این جمع 200 نفری که از سراسر کشور گردهم آمده اند، با ساخت ماکت کعبه در ارتفاعات این بخش و پوشیدن لباس احرام ، لبیک گویان به دور این ماکت می چرخند» (روزنامه کیهان، 10تیر 1386، ش18838،ص15).

این دو خبر بخشی از رویدادهای خرافی رخ داده در شهرستان های ساوجبلاغ و نظرآباد ( از توابع غرب استان تهران ) است که به رسانه های مکتوب نیز سرایت کرده است. شاید مجموعه امور خرافی که به صورت شفاهی در لایه های سنتی این دو شهرستان در جریان است، بیش از این باشد. به هر حال این دو نمونه نبز می تواند زنگ خطر ورود خرافات به محافل مذهبی را به صدا در آورد و نهادهای دینی و فرهنگی این دو شهرستان را به تأمل وا دارد که چه اتفاقی در حال شکل گیری است و چه باید کرد تا از رشد سرطانی خرافات دین نما در محافل مذهبی جلوگیری کرد. در این راستا نکاتی چند قابل اعتنا و بررسی است: 

1- دین از امور راز آلود و حیرت افزای عالم بشری به شمار می رود که به جهت همین ویژگی می تواند مورد سوء استفاده مدعیان دروغین و بدلی قرار گیرد. با توجه به گستره و جایگاه نهاد دین، در تاریخ همیشه عده ای دکان های ترویج خرافات به نام دین راه انداخته اند تا مبادا فروغ جانبخش آموزه های عقلانی دین و کارکردهای عظیم انسانی اش به جان های مشتاق و علاقه مند بتابد. آنها می خواهند بگویند که دین مجموعه ای از گفتار و اعتقادات نامعقولی است که چون با احساس و عاطفه افراد ارتباط پیدا می کند، در ظاهر فریبنده و دلنشین است و در عمل هیچ عنصر عقلانی و منطقی در آن نیست . در این میان آنهایی که نا آگاهانه در مسیر تولید و اشاعه خرافه در پوشش دین قرار می گیرند، ناخواسته آب به آسیاب خناسان دین ستیز می ریزند و مقدمات بد نامی آموزه های اصیل دینی را فراهم می آورند. بدون تردید آنها بیشتر از گروه نخستین (ترویج کنندگان آگاهانه خرافات) مقصرند.

2- با توجه به ماهیت و فلسفه خرافات ، آن را می توان به هفت گروه تلقینی ، تدافعی ، فرافکنانه ، ذوقی، تسکینی، تسخیری و بدلی تقسیم کرد. خرافه های بدلی چون نسبت مستقیم با امور مذهبی دارند ، می توانند جایگزین اعتقادات دینی شوند و در قلب و ذهن مخاطبان رسوب نمایند. این گونه خرافات از بین همه انواع خرافات ، خطرناک تر و ماندگارتر است زیرا وقتی اندیشه ای موهوم و خرافه رنگ دینی به خود بگیرد بر همه افکار و کردار انسان مذهبی سایه خواهد افکند و ویران کننده خواهد بود و صدالبته ستیز با این نوع خرافات نیز بسیار سخت و شکننده است زیرا فردی که قصد روشنگری در این زمینه را دارد در نظر عوام، انسانی ضد مذهب جلوه خواهد کرد.

3- جامعه شناسان درباره علل ذهنی پیدایش خرافه بر این نظرند که عواملی همانند حیرت انسان در مشاهده طبیعت، جهل و نادانی ، ترس، آرزوها و رویاها و تقلید کورکورانه ، در گسترش امور وهم آلود نقش فعال دارند. گاه در جوامع مختلف ، عده ای سود جو سعی در هم سویی امور خرافی با آداب دینی آن جامعه را دارند و بسیاری از امیال نفسانی و چشمداشت های مادی خود را در فرصت مناسب به صورت یک ارزش دینی در لایه های کم اطلاع و بی اطلاع از حقایق دینی گسترش می دهند و امیدوارند که به مرور زمان همکان رضایت خاطری را از یک رفتار دینی برای افراد حاصل می آید ، از عمل به این اعمال نیز احساس شود.

4- خرافات هیچ جایگاهی در دین اسلام ندارد و بر عکس در این دین شریف و مترقی بر عقل گرایی و خرافه ستیزی تاکید بسیار شده است. درباره مهدویت که بیشترین سوء استفاده از این مقوله شریف و بنیادین در محافل شبه مذهبی صورت می گیرد ، دلایل و روایات مستند و محکمی در دست است که ما را از لغزیدن در ظلمت فتنه های آخرالزمان حفظ می کند، از جمله این که به فرموده قطب عالم امکان، کسانی که در عصر غیبت کبرا ادعای ارتباط با وی را نمایند ، دروغ پردازانی بیش نیستند . آنان دکانی از جنس نفس و خود خواهی برای خود ساخته اند و بیشتر در صدد اثبات خویش اند تا وجود مبارک امام عصر. اگر اندک مرید چشم و گوش بسته ای نیز در اطراف خود در یابند ، ادعای بابیت و مهدویت نیز از سوی آنان دور از انتظار نیست.

5- برای نابودی و مهار خرافه در محافل مذهبی این دو شهرستان ، راهکارهایی متصور است که مهم ترین آنها به شرح ذیل پیشنهاد می شود: الف- ترویج آموزه های اصیل دینی با استفاده از روش ها و رسانه های جذاب و اثر گذار امروزین جهت افزایش بصیرت جوانان نسبت به تمایز امور خرافی از باورهای اصیل دینی. ب- نظارت کامل و تخصصی مستقیم و غیر مستقیم به روند تأسیس و چگونگی اداره هئیت ها و محافل مذهبی با تأکید بر احراز صلاحیت های علمی، اجتماعی، روان شناختی و... متصدیان این گونه مراکز. ج- ترویج آثار و اندیشه های علمای نواندیش و روشن بین همانند آیت الله مطهری و ... که در راستای مبارزه با پیرایه های خرافی موجود در معرفت دینی تلاش فراوان کرده اند . د- تشکیل حلقه ها، انجمن ها و مراکز تخصصی دینی با رویکرد نوین جهت گسترش و معرفی جنبه های مغفول آموزش های دینی همانند عرفان و معنویت اصیل ، مفاهیم بلند قرآنی ، مباحث کلامی و فلسفی و ... با هدف گسترش معرفت عمیق دینی در بین جوانان. ه- برخورد شدید قانونی با مدعیان دروغین و دکانداران خرافه و انعکاس وسیع آن در رسانه های جمعی جهت آگاهی آحاد مردم.

• منابع ------------------------------------------------------------------

دائرة المعارف تشیع ،ج7،ص107 / گوستاو جاهودا، روانشناسی خرافات، ترجمه محمدتقی براهنی، ص27/ حمیدرضا شعربافیان، باورهای عامیانه در ایران ،ص17/ لغتنامه دهخدا، ذیل واژه خرافه/هفته نامه پیام،  ش203، ص3/ روزنامه کیهان ، ش 18838، ص15.