تهمت بابی گری و بهایی گری به شهید ثالث در پاکستان!
در امرداد 1387 مقاله ای به قلم استاد «طاهر عباس اعوان» به دبیرخانه کنگره شیخ محمّدتقی برغانی مشهور به شهید ثالث (متولّد 1180ق برغان ساوجبلاغ - شهادت 1263ق قزوین) رسید. در سفارش این مقاله، آقای علی اکبر صفری نویسنده و پژوهشگر ساوجبلاغی نقش عمده ای داشت. نویسنده مقاله، از روحانیون شیعه پاکستان و دانش آموخته سطح چهار مجتمع آموزش عالی فقه جامعه المصطفی است که هم اکنون مقیم شهر قم است. وی بنیانگذار «مرکز احیاء آثار برّصغیر» است. این مرکز در خرداد 1389 به کوشش گروهی از طلاب و فضلای اردو زبان به ویژه استاد طاهر عباس اعوان به منظور پژوهش و نشر آثار مکتوب شیعیان هند و پاکستان در شهر قم بنیان نهاده شد. هم اکنون حدود سی طلبه از کشورهای پاکستان، هند، افغانستان، انگلستان و... در آن مشغول به فعالیّت هستند. انتشار کتاب «تذکره علمای کشمیر»، چاپ سه شماره از نشریه «میراث برّصغیر» به زبان های عربی و اردو، برگزاری همایش بین المللی تجلیل از مقام علمی دو تن از علمای شیعه هندوستان، راه اندازی کتابخانه الکترونیکی مرکز احیای آثار برّصغیر، شناسایی 1620 اثر شیعی از شبه قاره (هند، پاکستان، کشمیر و بنگلادش)، رونمایی از 56 جلد کتاب در ردّ کتاب ضدّ شیعی «تحفه اثنی عشریه»، از جمله فعالیّت های ارزشمند مرکز احیاء آثار برّصغیر است.
به خاطر دارم که از سوی دبیرخانه کنگره با استاد طاهر عباس اعوان، تلفنی تماس گرفتم که مقاله خود را در روز نخست کنگره ارایه کند اما ایشان به جهت برنامه سفر و اشتغالات علمی، نتوانستند در کنگره حضور یابند. مقاله ایشان دارای نکاتی نو و خواندنی درباره مواجهه شهید ثالث با شیخیه و اثر امروزین آن در کشور پاکستان است. به جهت اهمیّت موضوع، علیرغم گذشت هفت سال از نگارش مقاله، چکیده آن را برای نخستین بار در فضای مجازی منتشر می کنم. از جناب استاد تقاضا دارم که متن کامل مقاله را، خود منتشر سازند تا بخشی از وجه فرامرزی شهید ثالث در روزگار ما، برای علاقه مندان و پژوهشگران روشن شود.
تقدیر از مقاله محمد جلال توکلی در دانشکده علوم حدیث
در مراسمی به مناسبت هفته پژوهش در «دانشکده علوم حدیث»، از پژوهشگران برتر دانشجویی در دو قالب مقاله و پایان نامه تجلیل به عمل آمد. محمدجلال توکلی - دانشجوی علوم حدیث و پژوهشگر جوان شهرستان نظرآباد - از برگزیدگان آن مراسم پژوهشی بود. مقاله برگزیده او با عنوان «نگرشی در شیوه تعامل علامه محمدتقی برغانی با جریان اصولی و اخباری‌گری» در سال 1388در مجموعه مقالات کنگره بزرگداشت آیت الله شیخ محمدتقی برغانی - شهید ثالث - چاپ شده اشت. وبلاگ «ساوجبلاغ پژوهی» این موفقیت علمی و پژوهشی را به آقای توکلی تبریک عرض می کند.
* * * * * *
ماه شب های تار
اسماعیل آل احمد
بخش اول
اشاره: مقاله زیر یکی از سه مقاله برگزیده کنگره برزگداشت آیت الله ملا محمدتقی برغانی مشهور به «شهید ثالث» است که با حضور عالمان دینی و پژوهشگران در 6 شهریور 1387 در شهر هشتگرد (مرکز شهرستان ساوجبلاغ) برگزار شد. نویسنده این مقاله، دوست فرهیخته ام آقای اسماعیل آل احمد - قرآن پژوه مرکز تخصصی تفسیر و علوم قرآن حوزه علمیه قم- است.
* * * * * *
سخن آغازین: شروع هر کاری با رعایت اصولی همراه است و یکی از اصول توفیق در خطابه، تمرین براساس تجارب خطبای موفق است. کتاب مجالس المتقین مرحوم شهید ثالث محمدتقی برغانی، از برترین نمونه ها در این مهم بوده است. این مقاله بر آن است تا به اجمال برخی اصول خطابه های پنجاه گانه این کتاب را با خواننده ارجمند در میان نهد تا شاید گَرد غفلت از روی این دایره المعارف کوچک علوم اسلامی برداشته شود.
زندگی نامه شهید ثالث آیت الله محمدتقی برغانی: محمد تقی برغانی (شهید ثالث) در سال 1180ق در روستای برغان شهرستان ساوجبلاغ به دنیا آمد. تحصیل را همان جا آغاز کرد و با حفظ قرآن و نهج البلاغه، آن را ادامه داد و از محضر علمای طراز اول شهرهای قزوین، قم، اصفهان، خراسان، کربلا و نجف، بهره های بی شمار برد. وی در جهاد علیه حمله وهابیان به کربلا، فعالانه شرکت کرد. این فقیه مبارز پس از انعقاد عهدنامه گلستان به شدت به فتحعلی شاه قاجار اعتراض کرد و به ضرورت اخذ مجوز شاه از فقها برای مخاصمات و معاهدات بین المللی فتوا داد. در نتیجه شاه، او و برادرانش را به عراق تبعید کرد.
ماه شب های تار
بخش دوم
2. آیات قرآن: عنصر بعدی خطابه ها، آیات قرآن و تفسیر آنها است. تفسیر آیات از شیعه و اهل سنت آورده می شود. اسباب نزول بعضی آیات هم نقل می شود و می توان ادعا کرد که تفسیر در مجالس المتقین، تفسیر روایی است؛ هر چند مرحوم شهید ثالث آن همه بر لغت و منابع تفسیری احاطه دارد که از لغت نامه های قرآنی و عمومی عربی برای بیان مراد یک آیه بهره ببرد. قصص قرآنی در ذیل آیات به صورت مفصل یا کوتاه فراوان هست و عبارات استفاده شده، عربی و فارسی است. آنچه برای شهید مهم است فهماندن مطلب به مخاطب عام است و مخاطب خاص هم که به ترجمه نیاز ندارد . ذکر این نکته ضرورت دارد که در مجالس اعتقادی سر سلسله سخن، آیات قرآن است نه حدیث. این مطلب با نگاهی اجمالی به آغاز مجالس 6 تا 14 به سادگی روشن می شود.
ماه شب های تار
بخش سوم
6. تجربه ملموس مخاطب: از تجربیات زندگی مخاطب پر تکرار بهره می برد تا منبرش، انتزاعی نباشد ملموس باشد و دست یافتنی : - دیده اید همین که طفل کوچک اسم کشتن می شنود و شمشیر برهنه را می بیند چگونه بدن او از خوف به لرزه در می آید ...؛ - ای حضرات! ببینید که به غیرت هیچ مردی می گنجد که زن خود را در میان نامحرمان جهال سر برهنه ببیند …
7. عناصر کلامی ـ فلسفی: شهید یک متکلم به تمام معنا است و در سطحی وسیع به آنچه که یک شیعه تمام عیار باید به آن اعتقاد بورزد می پردازد و بی هیچ ترس و ابایی عقاید خویش را صریح بیان می کند و از هر فرصتی به صورت دقیق ـ اجمالی یا مفصل ـ بهره می برد تا به شیعیان، عقاید آنان را بیاموزد یا به یادشان بیاورد و صفات و ویژگی های امام و فلسفه اعمال ائمه را بازخوانی کند. از آنچه که امتداد شؤون ائمه (ع) است هم سخن به میان می آورد؛ مثل بحث ولایت فقیه که در مجلس اول به طرح آن پرداخته و ادله مربوطه را با مردم در میان می نهد. فلسفه بلایای الاهی و ارتباط آن با میزان قرب به خدا با سیره و رحمت پیامبر اعظم و تسری مصادیق رحمة للعالمین به حضرت زینب و ام کلثوم و سکینه: و ... از جمله همین مباحث تواند بود. جایگاه منحصر به فرد ائمه(ع) در پاسخ به شبهات علمی ـ عقیدتی دوستان و مخالفان و معاندان و اشارت های پیاپی شهید به کرامات خیره کننده آنان از دیگر محورهای مدنظر شهید برای تقویت امامت محوری شیعه است.
ماه شب های تار
بخش چهارم
16. استفاده بجا از اجمال و تفصیل: پاره ای نکات الان جای تفصیل ندارد؛ پس به صورتی فوری و تلگرافی در کلام گنجانده می شوند تا در فرصتی مناسب، تفصیل آنها هم بیاید. در جایی به اجمال می گوید که سرخی آسمان پس از عاشورا رخ داد و همین؛ اما در جایی دیگر به نقل مفصل این مطلب هم از منابع شیعی و منابع اهل سنت می پردازد. (مجلس هفتم و دوازدهم را بنگرید).
17. ضرب المثل: ضرب المثل از نقل کلامی طولانی و شاید مورد انکار مردم فردا، بی نیاز می کند:1. آنچه مادران کنند رودان بچینند (مجلس هفتم)؛ 2. فلان، کشف ساق نموده پاها را بالا کرده (مجلس یازدهم)؛ 3. میل الحاکم خیر من الف شاهد (مجلس سیزدهم).
