سیّد محمّدصادق طباطبایی پیروز چهارم، مغلوب پانزدهم

گفت ­و­ گوی ماهنامه فراز البرز با حسین عسکری

بخش دوم

- همانگونه که اشاره کردید، در دوره چهارم مجلس شورای ملّی، سید محمدصادق طباطبایی از حوزه انتخابیه «شهریار، ساوجبلاغ و کُردان» به نمایندگی رسید. آیا وی با آیت ­الله طباطبایی از رهبران مشروطیت نسبتی دارد؟

- سیّد محمّدصادق طباطبایی (1260 - 1340ش) فرزند آیت ­الله سیّدمحمّد طباطبایی است. وی از رهبران اصلی مشروطیّت و شاگرد شیخ هادی نجم ­آبادی است.

- کمی درباره زندگی و تحصیلات سیّد محمّدصادق طباطبایی صحبت کنید.

- تحصیلات خود را از شش سالگی زیر نظر پدرش و معلّمان خصوصی در سامرا آغاز کرد و در نوجوانی به کسوت روحانیت درآمد. او که سری پرشور داشت از سال 1284ش در کنار پدرش وارد مبارزه با حکومت قاجار شد و در راه استقرار مشروطه به کوشش ­هایی دست زد. تشکیل انجمن­ های سیاسی «مخفی» و «کتابخانه»، حضور در واقعه مهاجرت روحانیون به حرم حضرت عبدالعظیم و کوچیدن به قم، دیدار و گفت و­ گوی چندباره با دولتیان و پناهندگان سفارت انگلیس از طرف پدر، از جمله فعالیّت ­های سیاسی او بود.

- پس از استقرار مشروطیت به چه کارهایی مشغول بود؟

- روزنامه مجلس را در سوّم آذر 1285ش پایه ­گذاری کرد. پس از به توپ بسته شدن مجلس در سال 1287ش، محکوم به تبعید از ایران شد و نزدیک به ده ماه در شش کشور اروپایی به سر برد. با برکناری محمّدعلی شاه ششمین پادشاه قاجار و پیروزی دگرباره مشروطه­ خواهان، او به اتّفاق پدر به تهران آمد و در انتخابات دوره دوّم مجلس شورای ملّی به نمایندگی مردم مشهد برگزیده شد. در آن ایام، «حزب اجتماعیون اعتدالیون» را تأسیس نمود و گروهی از مجلسیان را با روش سیاسی خود همراه کرد. در سال 1293ش در دوره سوّم مجلس از تهران به نمایندگی انتخاب شد.

- چگونه شد که به نمایندگی شهریار و ساوجبلاغ رسید؟

- در سال 1298ش در انتخابات دوره چهارم با کسب 6756 رأی از 8098 رأی از حوزه انتخابیه شهریار و ساوجبلاغ به نمایندگی مجلس برگزیده شد اما این مجلس به علّت جنگ جهانی اوّل و نابسامانی اوضاع داخلی تا سال 1300ش افتتاح نشد.

- گرایش سیاسی او چه بود؟

- پس از افتتاح مجلس چهارم با همکاری سلیمان میرزا اسکندری، حزب سوسیالیست را به وجود آورد.

- عملکردش در مجلس چگونه بود؟

- طباطبایی در طول عمر دو ساله مجلس چهارم همچون میرزا قاسم ­خان تبریزی مشهور به صوراسرافیل نماینده دوره سوّم شهریار و ساوجبلاغ، از محل نمایندگی خود کمتر یاد کرد. البته در این دوره، لایحه راه شوسه تهران به شهریار را دولت به مجلس ارایه کرد.

- پس از پایان دوره نمایندگی چه فعالیت­ هایی داشت؟

سفیر ایران در ترکیه در سال 1303ش و کنار گذاشتن لباس روحانیّت در آنجا، ریاست انجمن مرکزی نظارت بر انتخابات تهران در سال 1322ش، نماینده مردم تهران در دوره چهاردهم مجلس و ریاست آن مجلس در سال 1322ش، تأسیس حزب مردم و کمک به انتشار روزنامه صدای مردم از فعالیّت ­های سیاسی او پس از نمایندگی مردم ساوجبلاغ و شهریار بود.

- در منابع آمده که طباطبایی در دوره پانزدهم هم نامزد نمایندگی حوزه انتخابیه شهریار و ساوجبلاغ شد اما از رقابت با بهاءالدین کهبد بازماند، ماجرا از چه قرار بود؟ 

- در سال 1325ش به همراه بهاءالدین کهبد در انتخابات دوره پانزدهم مجلس شورای ملّی، نامزد نمایندگی مردم ساوجبلاغ و شهریار شد. می­ گویند کهبد برای پیروزی در آن انتخابات به برخی چهره­ های اثرگذار حکومت پهلوی همانند اعضای اصلی حزب دمکرات ایران به دبیرکلّی احمد قوام معروف به قوام السلطنه پول­هایی به عنوان هدیه پرداخت و با کسب 12913 رأی از 16918 رأی مأخوذه به مجلس راه یافت.

- واکنش طباطبایی به نتیجه انتخابات چه بود؟

- طباطبایی که نتوانست به مجلس راه یابد با هدف اعتراض به سلامت انتخابات، بیانیه­ ای صادر کرد و چند روز هم به همراه گروهی از همفکرانش تحصّن کرد ولی راه به جایی نبرد. در بخشی از بیانیه سیاسی او که در 26 مهر 1326ش در شماره فوق­ العاده روزنامه ناخدا به چاپ رسیده، آمده است: «چون در این موقع جماعتی از آزادی ­خواهان که دوستان نزدیک اینجانب ­اند خواستند گوشه­ ای از این اوضاع عجیب یعنی شمّه ­ای از جریان انتخابات اخیر ساوجبلاغ و شهریار را به استحضار عامه برسانم تا قاطبه مردم ایران به نمونه بارز دیگری از آزادی­ انتخابات که بزرگ ­ترین حقّ ملّی می ­باشد، متوجّه شده [و] بدانند که با وجود مجلس و توجّه خاص بسیاری از آقایان نمایندگان و صدور اعلامیه­ های مکرّر، چگونه افراد ژاندارم و مأموران وزارت کشور که وظیفه­ دار حفظ حقوق مردم هستند، بر ناموس ملّی و حقّ طبیعی یعنی آرای مردم تجاوز نموده، روز و شب به تهدید کشاورزان و تعویض صندوق­ های انتخابات آنان مشغول [هستند.] و عشق و علاقه به پول تا چه حدّ آنها را به رعایت اصول بی­ اعتنا ساخته­ است... صندوق «بَرَغان» را که در عرض سه روز بیش از هشتصد رأی نداشت، طی یک ساعت از روی دفتر کوپن قند و شکر به نفع خود و برخلاف رضای مردم عوض نمودند... و صندوق «رامجین» را هم که مردم آن با علاقه و ایمان مخصوص رأی داده­ اند شب یک­شنبه 26 [مهر 1326ش] به کلّی تغییر دادند... این بود نمونه ­ای از انتخابات آزاد که در ساوجبلاغ و شهریار چند فرسخی شهر تهران، در مقابل توجّه اکثر نمایندگان مجلس شورای ملّی انجام گردید.»

- حکومت پهلوی با اعتراض طباطبایی چگونه برخورد کرد؟

- شهربانی حکومت پهلوی در شانزدهم مهر 1326ش در گزارشی محرمانه درباره اعتراض گروهی از مردم ساوجبلاغ به نتیجه انتخابات مجلس پانزدهم نوشته است: «عدّه ­ای از رعایای ساوجبلاغ اخیراً به منظور تحصّن در مجلس شورای ملّی برای آزاد گذاردن انتخابات آنجا به مرکز آمده و یکی از آنها در سالن حزب اتّحاد (حزب وحدت ایران) اظهار می ­نمود: اخیراً عدّه ­ای از چاقوکش ­های حزب دمکرات ایران به ساوجبلاغ آمده، برای کهبد رأی خریداری می ­نمایند. ولی در مقابل آنها تمام افرادی که امروز به تهران آمده و شکایت نموده ­اند، تصمیم گرفته و خود را آماده کرده ­اند که اگر دولت به حرف آنها گوش ندهد و انتخابات آزاد نباشد، با وسایلی که در ساوجبلاغ قبلاً فراهم ساخته ­اند، زد و خورد و کُشت و کشتار نمایند تا انتخابات آزاد گردد و در صورت آزاد بودن انتخابات به طور حتم سیّد محمّدصادق طباطبایی وکیل ساوجبلاغ خواهد بود.»

- در نهایت ماجرا به کجا ختم شد؟

- اعتراض گسترده طباطبایی و گروهی از مردم ساوجبلاغ موجب ردّ اعتبارنامه کهبد در جلسه هشتم مجلس پانزدهم(بیست و نهم امرداد 1326ش) شد اما کهبد در انتخابات میان دوره­ ای به مجلس راه یافت و در سیزدهم اسفند 1326ش اعتبارنامه ­اش به عنوان نماینده شهریار و ساوجبلاغ به تصویب نمایندگان رسید.

ادامه دارد

نشر نخست این گفت و گو در:  ماهنامه فراز البرز، سال اول، ش 4، بهمن 1394، ص 4.

وکلای البرز از آغاز تا مجلس نوزدهم - 1