آیت‌الله سید احمد میرخانی: فقیه موسس دانشگاه
وقتی نام «رودهن» را می‌شنویم، ناخودآگاه «دانشگاه» به ذهن متبادر می‌شود. زمانی این شهر، روستایی در سر راه تهران و مازندران بود اما اکنون شهری دانشگاهی در شهرستان دماوند از توابع استان تهران است. این واحد دانشگاهی شناخته شده، با 20هزار دانشجو در 132رشته و گرایش از مقطع کاردانی تا دکتری یکی از مهمترین و بزرگترین واحدهای دانشگاهی منطقه 8در شرق تهران است. در وبسایت آن دانشگاه آمده است: «دانشگاه آزاد اسلامی واحد رودهن در [14آبان] سال 1362با همت و پشتیبانی حضرت آیت‌الله [سید احمد] میرخانی تأسیس شده است.» همین عبارت کوتاه به اضافه یک عکس، همه اطلاعات وبسایت آن دانشگاه درباره بنیان‌گذارش است. برایم خیلی جالب بود که یک مجتهد، پایه‌گذار شعبه‌‌هایی از دانشگاه آزاد شده است. همین کنجکاوی و تعجب باعث شد که درباره آیت‌الله میرخانی بیشتر تحقیق کنم. حاصل آن مدخلی شد در دایره‌المعارف تشیّع (ج 15، ص 571).
آیت‌لله حاج سیّداحمد میرخانی (1290ـ 1372ش) فقیه و قرآن‌پژوه معاصر شیعه، فرزند سیّدمصطفی حسینی (میرخانی) است که نَسَبش با 47پشت به امام زین‌العابدین علیه‌السلام می‌رسد. تحصیلات ابتدایی و دبیرستان را در تهران فراگرفت سپس در سال 1315ش رهسپار حوزه علمیه مشهد شد. طی ده سال در مشهد، از محضر علمای تفکیکی آن سامان همانند میرزا مهدی اصفهانی (م1325ش) و شیخ هاشم مدرّس قزوینی (م1339ش) کسب دانش کرد. پس از مدّتی سکونت در تهران، در سال 1330ش راهی قم شد و از محضر آیات عظام سیّد شهاب‌الدین مرعشی نجفی (م1369ش)، سیّدمحمد حجّت کوه‌کمره‌ای تبریزی (م1331ش)، سیّد محمّدتقی خوانساری (م1331ش) و سیّدحسین طباطبایی بروجردی (م1340ش) بهره‌ها گرفت. در سال 1333ش با نمایندگی از طرف آیت‌الله بروجردی به تهران برگشت و به فعالیّت‌های تبلیغی و اجتماعی گسترده پرداخت.
تکمیل ساختمان مسجد ولیعصر تهران و تشکیل کتابخانه آن با حدود سی‌هزار جلد کتاب، تأسیس مکتب ولیعصر (موسّسه آموزش عالی اسلامی برای بانوان در سال 1352ش با همکاری تنی چند از استادان حوزه و دانشگاه)، تأسیس موسّسه صدوق جهت تعلیم و تربیت کودکان بی‌سرپرست در شهرری، تأسیس دانشگاه آزاد اسلامی در رودهن، تأسیس مجتمع‌های دینی و رفاهی شامل مسجد، گرمابه، مدرسه و… در روستاهای اطراف تهران، کرج و شهریار، فعالیّت‌های فرهنگی و تبلیغی در خارج کشور جهت تقویت شیعیان به ویژه در زمان امام موسی صدر در لبنان و کمک به احیای جلدهای پانزدهم و شانزدهم کتاب بحارالانوار و دوره 24جلدی کتاب «مرآت العقول» نوشته علامه محمّدباقر مجلسی (م1110ق) بخشی از باقیّات صالحات آیت‌الله میرخانی به شمار می‌روند.
32عنوان اثر چاپ شده و چاپ نشده از او برجای مانده است: آیات‌الاحکام (پنج مجلّد)، سیر حدیث در اسلام (با مقدّمه شیخ علی دوانی)، منابری از سوره مُرسلات و هَل أتی، تاریخ اجتهاد و تقلید، شرح زیارت عاشورا، شرح اصول کافی (دو مجلّد)، مباحثی در دفاع از ولایت، مقدّمه قرآن و تفسیر سوره حمد (دو مجلّد)، تفسیر سوره نساء (دو مجلّد)، تفسیر سوره اعراف، تفسیر سوره یوسف (دو مجلّد)، تفسیر سوره‌های یاسین، مُزمّل، قیامت، مُدّثر و واقعه (در پنج مجلّد جداگانه)، نماز شب، کشکول، مجموعه چند منبر (سه مجلّد)، ترجمه لئالی‌الاخبار جلدهای یک و دو و ترجمه جلد نهم بحارالانوار و رسایل چاپ نشده.
پدر آیت‌الله میرخانی، سیّدمصطفی حسینی (میرخانی) (م1310ش) نویسنده و نماینده صنف سمسارها در نخستین دوره مجلس شورای ملّی است. او برادر سیّدمرتضی حسینی پدر استاد سیّدحسین میرخانی (م1361ش) و استاد سیّدحسن میرخانی (م1369ش) بنیانگذاران انجمن خوشنویسان ایران است. حجت‌الاسلام سید حسین میرخانی فرزند آیت‌الله میرخانی درباره ایده تأسیس دانشگاه آزاد اسلامی رودهن میگوید: «مرحوم میرخانی درصدد فراهم آوردن امکاناتی برای تحصیل مردم و غنا بخشیدن به فضای شهر رودهن بود. ظاهراً یک روز صبح حین گوش دادن به برنامه گزارش نماز جمعه به امامت آیت‌الله هاشمی رفسنجانی که پیشنهاد دانشگاه آزاد را در سراسر کشور مطرح کردند، انگیزه تأسیس این مرکز در رودهن در ایشان ایجاد می‌شود. مرحوم میرخانی که یک مرکز آموزش علوم دینی در مسجد ولی عصر(عج) واقع در تهران خیابان آذربایجان راه‌اندازی کرده بودند، با کمک یکی از استادان آن مرکز، دکتر قایمی، که در زمان مطرح شدن تأسیس دانشگاه آزاد اسلامی به عنوان نماینده مجلس و عضو هیئت رئیسه مجلس نیز بودند به دیدار آیت‌الله هاشمی رفسنجانی در مجلس می‌روند و در آنجا با صحبت درباره مسأله تأسیس این مرکز در رودهن، موافقت ایشان را جلب کرده و سرانجام با کمک و مساعدت دکتر جاسبی امتیاز آن را دریافت می‌کنند.»
حجت‌الاسلام میرخانی درباره ارتباط پدرش و آیت‌الله هاشمی رفسنجانی میگوید: «با توجه به تاکید آیت‌الله هاشمی رفسنجانی در خصوص اعطای کمک مالی مرحوم میرخانی به دانشگاه، مرحوم میرخانی قطعه باغی را که مرحوم ناصر کُرد مافی به وی بخشیده بود و بعد جزء اموال موقوفه شده بود برای این منظور اختصاص دادند. این باغ که در روبروی سه راهی دماوند واقع است در گذشته‌های دور به رضاخان پهلوی تعلق داشت و باغ بسیار مصفایی بود «.
آیت‌الله میرخانی تلاش می‌کرد که استادان مدعو به رودهن، از دانشگاههای دولتی مستقر در تهران همانند دانشگاه تهران، علامه طباطبایی، الزهرا و… تامین شوند. بنا به گفته فرزند آن مرحوم، تا یک سال، خود آن مرحوم با اتومبیل شخصی، این استادان را به رودهن می‌آورد و پس از پایان کلاسها به تهران برمی‌گرداند. سید کاظم شریعت‌پناهی (نخستین رئیس دانشگاه آزاد اسلامی رودهن) در این باره خاطره ای دارد: «روزی با وانت پیکان سازمان مرکزی به دانشگاه آمدیم. مرحوم میرخانی متوجه قضیه شده و به شدت به این کار اعتراض کردند که چرا شما با وانت پیکان آمده‌اید. این عمل، با ارزش و مقام شما و دانشگاه تناسب ندارد. به همین دلیل، پس از درخواست از سازمان مرکزی، یک اتومبیل پیکان در اختیار واحد گذاشته شد.»
محرم عاشقی از فرهنگیان شهر رودهن که در راه‌اندازی دانشگاه همکاری داشته، درباره تنگناهای آیت‌الله در روند تأسیس دانشگاه میگوید: «سال 1362بود که آقای میرخانی صحبت از تأسیس و راه‌اندازی دانشگاه کردند. گروهی جمع شدیم و خدمت ایشان رسیدیم. ایشان گفتند من از طریق جناب آقای هاشمی رفسنجانی و دکتر جاسبی اقدام می‌کنم و خلاصه به ما وعده دانشگاه دادند. عده‌ای مسخره می‌کردند و گروهی می‌گفتند رودهن و دانشگاه!؟ بالاخره از سوی آقای میرخانی چند اتاق ساختمان جنب بانک ملّی به دانشگاه آزاد اسلامی واگذار شد و به تدریج کار شروع گردید. مخالفت و استهزاء از سوی برخی از اهالی و مسئولان شروع شد. اعلامیه تهیه کردیم و برای درخواست کمک به شهرهای اطراف رفتیم، اعلامیه‌ها را پاره کردند و با کنایه و متلک ما را به باد مسخره گرفتند و با اندک کمک مالی بازگشتیم. پس از اقدامات اولیه قرار شد آزمون برگزار شود… از اداره آموزش و پرورش برای برگزاری آزمون صندلی خواستیم ندادند. این واکنش‌ها همراه با تشدید شایعات مربوط به اعتبار دانشگاه، ما را به شدت در تنگنا قرار داده بود. با این حال با توکل به خدا، پشتیبانی مسئولان دانشگاه و همت دوستان و همکاران بالاخره با میز و صندلی استیجاری، آزمون برگزار شد و کلاسها راه افتاد. شروع کلاسها آغاز مشکلات بود. کلاسها سرد بود، نفت و گازوئیل با دفترچه میدادند و با جمع کردن دفترچه و با هزاران زحمت کلاسها را با بخاری و علاءالدین گرم می‌کردیم.»
مقصود آقا میرزایی ـ که پدرش از نزدیکان آیت‌الله میرخانی بود ـ درباره برگزاری نخستین آزمون ورودی دانشگاه میگوید: «برای برگزاری امتحان ورودی در سال 1362برای تهیه صندلی و امکانات دیگر به آموزش و پرورش مراجعه کردیم که در آنجا نیز با پاسخ منفی روبرو شدیم. این مخالفت‌ها و کارشکنی‌ها باعث شرمندگی ما در مقابل مرحوم میرخانی می‌شد… به علاوه غیر از این مشکلات اداری و عدم تخصیص امکانات و تسهیلات منطقه‌ای، زمانی که برای پخش و نصب اطلاعیه‌های مربوط به ثبت نام و پذیرش دانشجو در سال اول تأسیس دانشگاه به شهرهای اطراف رفته بودیم با تمسخر و توهین روبرو می‌شدیم. حتی گاهی دیده می شد که ما اطلاعیه را می‌چسباندیم و دیگران پشت سر ما آنها را می‌کندند. با این حال، با دلگرمی‌هایی که سید بزرگوار به ما می‌داد، امیدوار می‌شدیم و مرارت ها را تحمل می‌کردیم.»
منابع: علی موسوی گرمارودی، شرح مهربانی، صفحات مختلف؛ آینه پژوهش، ش 21، ص 104؛ بهاالدین خرّمشاهی، دانشنامه قرآن و قرآن‌پژوهی، ج 2، ص 2191؛ عبدالرحیم عقیقی بخشایشی، طبقات مفسران شیعه، ص 1069؛ درسهایی از مکتب اسلام، ش 374، ص 74؛ تاریخ توسعه دانشگاه آزاد اسلامی واحد رودهن، ص 29؛ سیّداحمد میرخانی، شرح زیارت عاشورا، صص 9- 15؛ همان، آیات الاحکام، ج 2، ص 5؛ جعفر سبحانی تبریزی، سیمای فرزانگان، ج 1، ص 715؛ دایرةالمعارف تشیّع، ج 15، ص 571؛ مریم آقاشیخ محمد، گلزار مشاهیر، ص 89.
- منبع: حسین عسکری، «آیت الله سید احمد میرخانی: فقیه موسس دانشگاه»، روزنامه اطلاعات، سال نودم، ش 26385، ضمیمه فرهنگی، ش 256، چهارشنبه 5 اسفند 1394، ص 7.
مقاله در وب سایت روزنامه اطلاعات
