فیلسوفِ باستان شناسان و باستان شناسِ فیلسوفان
درباره «حکمت‌الله ملاصالحی» استاد برجسته باستان شناسی دانشگاه تهران
چونان به نظر می‌رسد که ورای ظاهر نام‌ها، نام‌ها را در باطن بسیار رمز و رازهای نهفته دیگری هم هست، اشاراتی پنهان و گاه پیدا! نام استاد دانشور ما، دکتر حکمت‌الله ملاصالحی، استاد برجسته رشته باستان‌شناسی دانشگاه تهران، نیز چنین است؛ او براستی شایسته و زیبنده این نام است، او راستی که حکیم است؛ روزگاران گذشته را سنت اندیشمندان چنان بود که کسی چندان در چندین شاخه‌اندیشگی غور می‌کرد و درشان غرقه می‌شد که وی را حکمت فرامی‌گرفت و فرامی‌پوشاند؛ و آنانی که حتی فقط یکبار جلیس و همسخن حکمت‌الله ما بوده باشند درخواهند یافت که در او حکمت، در او دانایی و دانستگی، تجلی کرده است و تبلور یافته است.
حکمت‌الله ملاصالحی، البته، که باستان‌شناس است، ظاهراً، ولی او فقط باستان‌شناس نیست؛ باطناً، سال‌ها سفر و جست‌و‌جوی اندیشمندانه او در وادی فلسفه و منطق و حکمت و ادب و عرفان و تاریخ و فرهنگ و... ذهن و زبان و بیان و سکنات و وجناتش را عمقی صدچندان بخشیده است؛ حضورش در جوانی برای کسب علم روزگار نو در اروپا و تحصیلات رسمی دانشگاهی‌اش در یونان‌زمین، یکی از دیرینه‌سال‌ترین پایگاه‌های اندیشه فلسفی و منطقی عالم، توأمان او را در دو قلمرو دانش (باستان‌شناسی) و اندیشه (فلسفه) پیش رانده و چه پیش راندنی! حکمت‌الله جوان ما در آن سال‌ها با هوشمندی و زمان‌شناسی و دوراندیشی چندان توشه‌ای برگزید و نکته‌هایی گزید و خوشه‌هایی چید که وی را در میانسالی و سال‌های پیش‌رو توان آن بخشید تا در اندیشه باستان‌شناختی ایران معاصر رسمی نو پی افکند. او افزون بر باستان‌شناس شدن، فلسفه‌دان شد. باری، حکمت‌الله ما، بی‌هیچ مبالغه، بنیانگذار فلسفه باستان‌شناسی ایران است؛ درک و شناختی که هم از دنیای باستان‌شناسی، در جایگاه رشته‌ای علمی، می‌دارد و غور ژرف و شگرفی که در دریای فلسفه می‌کرده و می‌کند، حکمت‌الله را مقام و موقع و جایگاهی داده است در میانای باستان‌شناسی و فلسفه؛ او فیلسوف باستان‌شناسان است و باستان‌شناس فیلسوفان.
حُسن کار حکمت‌الله، افزون بر دانش و دانایی بی‌مانند او در باستان‌شناسی و فلسفه، زبان و بیان اوست؛ حکمت‌الله ما شاید رسماً و علناً ادیب نباشد و یا او را اساساً در زمینه ادبیات ادعا و داعیه‌ای نباشد و نیست، اما سخنش بسیار دلکش است؛ نوشته‌های حکمت‌الله متن‌هایی ادبی نیست، او هرگز سر آن نداشته و ندارد تا متن‌هایی ادبی بیافریند، متن‌های او به مقصودی و با مقصدی دیگر فراهم آمده است، ولی سخنش آکنده از ظرایف ادبی و نکته‌سنجی‌های سخنورانه و سخن‌شناسانه است.
ذهن حکمت‌الله ما سخت پیچیده است و این پیچیدگی در نثر او بازتاب می‌یابد اما دقت و حوصله در نوشته‌های او، کتاب‌ها و مقالاتش و صبوری در شنیدن سخنرانی‌های ارزشمندش که به مناسبت‌هایی، اینجا و آنجا بیان شده، خواننده و شنونده را با عوالمی دیگر آشنا می‌کند و آشتی می‌دهد. حکمت‌الله هم از باستان‌شناسی و هم از فلسفه و هم از پیوند و پیوستگی آن دو، به گونه‌ای سخن می‌راند و چیز می‌نویسد که حتی اگر از هر دو به‌اندازه هم بدانی باز از بدایع بکر اندیشگی او در حیرت می‌شوی و دقایقی چند درنگ بایدت در گواردن گفته‌ها و نوشته‌های او.
چهارمین نشان «زنده یاد دکتر عزت الله نگهبان» (تقدیر از باستان شناسان پیشکسوت) امروز - چهارشنبه 12 اسفند 1394 - از ساعت 16 تا 18 در بنیاد نخبگان استان تهران واقع در خیابان نجات?اللهی، به حکمت الله ملاصالحی اعطا می شود.
منبع: روزنامه ایران، سال 22، ش 6165، چهارشنبه 12 اسفند 1394، ص 24 (صفحه آخر).
انتشار مقاله استاد ملاصالحی در فصلنامه خردنامه صدرا
چهارمین نشان دکتر نگهبان به استاد حکمت الله ملاصالحی اهدا می شود
خاطراتی از استاد ملاصالحی درباره پدر باستان شناسی ایران
انتشار جدیدترین کتاب استاد حکمت الله ملاصالحی
