سپیداران علوی دشت ساوجبلاغ

در ادبیات و فرهنگ تشیع ، مزار و مشهد فرزند یا فرزند زادگان آل رسول (ص) را امام زاده گویند. به گمان نگارنده این سطور، غالب امام زادگان شریف مدفون در سرزمین ایران، همان مجاهدان علوی هستند که در تعقیب و گریزی پر ماجرا و پس از دفاع و مبارزه جانانه با عوامل سلسه های اموی و عباسی در مناطقی دور افتاده به شهادت رسیده اند. در کتاب « ریاض الانساب » آمده است:«از فرزندان موسی بن جعفر علیه السلام در ساوجبلاغ و اطراف آن 100نفر شهید شدند». (1) ساوجبلاغ در متون تاریخی شامل همه شهرستان نظرآباد، قسمت هایی از شهرستان کرج و بخش های مرکزی، چهار باغ و چندار شهرستان ساوجبلاغ (از توابع استان تهران) و بخش هایی از شهرستان آبیک(از توابع استان قزوین) بوده که بر اساس بررسی کارشناسان سازمان میراث فرهنگی و گردشگری حدود34 امام زاده در دشت ساوجبلاغ فعلی مدفون هستند. نام و محل آرامگاه سی و چهار امام زاده مورد اشاره عبارتند از : امام زاده عبدالقهار (ورده) / امام زاده بی بی خاتون (ورده) / شاهزاده علی اکبر (تکیه اغشت)/ امام زاده بی بی قزلر (اغشت)/ امام زاده کاظم (سرهه) / شاهزاده حسین (کردان)/ امام زاده بی بی نساء (کردان) / امام زاده عبدالله و صالح (چندار ) / امام زاده موسی (خوروین) / امام زاده هفت تن (آجین دوجین) / امام زاده یحیی (دوزعنبر ) / امام زاده بی بی سکینه (دوزعنبر )/ امام زاده یوسف (وشکین) / امام زاده برهان الدین (قوهه)/ امام زاده سکینه (سنقرآباد ) / امام زاده شعیب (رامجین)/ امام زاده کمال الدین (رامجین)/ امام زاده اسماعیل (زکی آباد)/ امام زاده سه تن (فشند) / بنای خاتون قیامت (فشند)/ امام زاده سلیمان (خور ) / امام زاده زبیده خاتون (خور )/ امام زاده هاشم (عرب آباد کوه) / امام زاده موسی (هیو )/  امام زاده جعفر (شهر هشتگرد)/ امام زاده هادی و علی النقی (ینگی امام )/  امام زاده اظهر الدین (ایقربلاغ) / امام زاده جواد (قاسم آباد آقا)/ امام زاده محمد (دنگیزک) / امام زاده احمد و محمود (محله ابراهیم جیل نظرآباد) / امام زاده ابوالحسن (مسکین آباد)/ امام زاده جعفر (قلعه شیخ)/ امام زاده چهل دختران (نجم آباد)/ امام زاده ابراهیم (تنکمان). (2) با توجه به سند تاریخی پیش گفته و قرار گرفتن دشت ساوجبلاغ در راه غرب به خراسان به نظر می رسد غالب امام زادگان این منطقه صحیح النسب و از آن دسته صد نفری سادات عالی رتبه باشند. متأسفانه به دلایلی که به آن خواهیم پرداخت، اکنون تعدادی از این امام زادگان شریف شجره نامه مدون ندارند. از بررسی های صورت گرفته می توان نتیجه گرفت که امام زادگان مدفون در دشت ساوجبلاغ در دو مقطع تاریخی جداگانه وارد این منطقه شده و به وسیله عوامل حکومت های جائر به شهادت رسیده اند:

   مقطع اول : گروهی از سادات علوی که به سبب شنیدن خبر ولایت عهدی حضرت امام رضا (ع) رو به خراسان نهاده و در راه گذر از این دشت دچار شبیخون دشمنان شده و به شهادت رسیده اند . در این باره در کتاب «کنزالانساب» آمده است: «چون مأمون الرشید، حضرت علی ابن موسی الرضا (ع) را از مدینه به شهر طوس دعوت کرد؛ جمله فرزندان و فرزند زادگان حضرت امام کاظم (ع) به تدریج از بغداد رو به ولایت خراسان نهادند؛ ‚من جمله تعدادی از این بزرگواران همچون جعفر و ابراهیم و ابوالجواد چون به ناحیه ساوجبلاغ رسیدند، دشمنان از عقب آمدند و مجادله بسیار کردند و آخرالامر حسن بن موسی الکاظم(ع) (3) را شهید کردند و بعضی را جراحت رسیده بود و چون شب درآمد لاعلاج رو به اطراف نهادند؛ اما جعفر بن حضرت امام موسی الکاظم(ع)(4) که در ساوجبلاغ در حین دفاع مجروح گردیده بودند؛ در توابع ورامین به موضع سناردک (= شهر پیشوا) بر اثر شدت جراحات وارده به شهادت رسیدند».(5) مؤلف « تاریخ رویان» در این باره می نویسد: « آوازه ولایت عهدی امام رضا(ع) ، سادات را به سوی ری و نواحی قومس کشانید».(6) در آن روزگار دشت بزرگ ساوجبلاغ از نواحی ری به شمار می رفت.(7)

   مقطع دوم: جمعی انبوه از سادات بودند که چون علویان زیدی مذهب(8) در طبرستان و طالقان سلسله حکومتی تشکیل دادند به ایشان پیوستند و بعضی از آنها به هنگام ملحق شدن در مناطق دشت و کوهپایه شهرستان های  ساوجبلاغ و نظرآباد به دست دشمنان اهل بیت به شهادت رسیدند . حکومت شیعی علویان در سال 250هجری قمری با قیام حسن بن زید از نوادگان امام حسن مجتبی(ع) در منطقه طبرستان شروع شده و تا سال 316هجری قمری ادامه داشت.(9) درباره شجره نامه امام  زادگان دشت ساوجبلاغ (= سرزمین چشمه های آب سرد) باید تأکید کرد که به احتمال فراوان برخی از آرامگاه های امام زادگان مورد اشاره در دو مقطع تاریخی مذکور، ویران و آثار آنها محو شده است؛ اما تحقیق در احوال امام زادگان دارای بقعه و شناخت کامل شجره نامه آنها اغلب به دلایل زیر در نهایت صعوبت و گاه غیر ممکن است: الف) بسیاری از سادات عالی رتبه از ترس عمال جور و ستم در خفا و به صورت پنهانی به این منطقه آمده و بی نام و نشان زیسته اند؛ به همین دلیل نویسندگان انساب از احوال و پایان کار ایشان اطلاعی نداشته و در نتیجه نامشان در این نوع کتاب ها نیامده است. ب) لوحه ای که در روز شهادت برای نصب بر فراز آرامگاه این بزرگواران فراهم می شد به خط  کوفی بوده، بعدها که می خواستند خط کوفی را به ثلث یا نسخ تغییر دهند، دشواری های خط کوفی در اعراب و قرائت و فرسودگی و ریختگی برخی کلمات آن، جملات را دچار تحریف می کرده است. ج) در بسیاری از موارد در ذکر نام پدران صاحب مرقد تا اتصال به معصوم از باب اختصار در نسب، نام یک یا چند واسطه حذف شده است. غالب امام زادگان دشت بزرگ ساوجبلاغ از نوادگان امام موسی کاظم (ع) به شمار می آیند. این در حالی است که آنها به احتمال فراوان از فرزند زادگان و نواده و نبیره آن حضرت بوده اند که در شجره نامه، نام یک یا چند واسطه حذف شده و این موضوع آنان را به شکل فرزند بلا فصل امام در آورده است.(10)

•پی نوشتها --------------------------------------------------------------------------

1- حسن اصلانی، آشنایی با سلاله پاکان: امام زاده جعفربن موسی الکاظم(ع) ص 45 / 2- جهت آگاهی از شجره نامه و وضعیت تاریخی بناهای این امام زادگان رجوع کنید به : ابوالقاسم حاتمی، آثار تاریخی ساوجبلاغ و نظرآباد، تهران، سازمان میراث فرهنگی کشور (پژوهشگاه) ،1383و ذکرالله زنجانی، شناسنامه تاریخی ساوجبلاغ ، تهران ، آوای نور ، 1385 /  3- بقعه این امام زاده در ضلع جنوب شرقی میدان قدس (شاه عباسی) شهر کرج واقع شده است./ 4- بقعه این امام زاده در ده کیلومتری جنوب شرقی ورامین در شهر پیشوا قرار دارد. / 5- کنزالانساب،ص4 / 6- مولانا اولیاء الله آملی ، تاریخ رویان ،ص59 /  7- حمدالله مستوفی قزوینی ، نزهت القلوب، ص 106 / 8- پیروان مذهب زیدیه ، امام فکری و سیاسی خود را زید بن علی بن الحسین (ع) می دانستند که در سال 122 قمری بر ضد امویان در کوفه شورید. پیروان وی بسیار انقلابی بودند و امام را کسی می دانستند که فاطمی باشد، شمشیر قیام به دست گیرد و با دشمن مبارزه کند./ 9- محمد جواد مشکور، فرهنگ فرق اسلامی ، ص 157 /10- جمعی از نویسندگان، دایرةالمعارف تشیع، ج2، ص392.