مقاله ام درباره دکتر محمود نجم آبادی در روزنامه اطلاعات

پدر تاریخ پزشکی ایران

دکتر محمود نجم آبادی (1282 - 1379ش) فرزند میرزا مرتضی، پزشک، مترجم، روزنامه نگار و نخستین پژوهشگری که تاریخ پزشکی ایران را تدوین کرده است. از طرف مادر، نوه شیخ هادی نجم آبادی (م 1320ق) و از طرف پدر، نوه آقامحمّد نجم آبادی (م 1303ق) است . تحصیلات اولیه را در مدرسه ای قدیمی به نام «شرکت گلستان» واقع در بیمارستان وزیری و دوره متوسطه را در دبیرستان دارالفنون و دارالمعلمین تهران به پایان رساند. پس از تحصیلات پزشکی در دانشگاه تهران و دریافت مدرک دکتری در این رشته، از دانشگاه پاریس دکتری داروسازی گرفت. پس از پایان تحصیل در دانشگاه پاریس، کار خود را در انستیتو پاستور آغاز کرد و از سال 1337ش در دانشگاه تهران به تدریس پرداخت.

او را پدرِ تاریخ پزشکی ایران می دانند. نگارش کتاب تاریخ طب ایران و گشودن فصل رازی شناسی در تحقیقات تاریخ پزشکی، از دستاوردهای دکتر نجم آبادی است. این پزشک کوشا برای یافتن و معرفی رساله-های مختلف محمّد بن زکریای رازی (م 313ق) طبیب و فیلسوف نامدار ایرانی، کتابخانه ها و مراکز علمی گوشه و کنار جهان را بررسی کرد که نتایج پژوهش های او به صورت کتاب و مقاله در مجامع علمی بین لمللی عرضه شده است. وی به زبان های آلمانی، فرانسوی و عربی تسلّط داشت.

دکتر نجم آبادی در طول سال ها فعالیت علمی و پژوهشی و سی سال تدریس در دانشگاه، عضویت در مجامع گوناگون علمی ذیل را عهده دار بود: عضویت در موسسه پاستور و دفع آفات حیوانی؛ ریاست بخش تحقیقات تاریخی دانشکده بهداشت و انستیتو تحقیقات بهداشتی دانشگاه تهران؛ عضویت چهل ساله در انجمن بین المللی تاریخ پزشکی و نایب رییس چهارساله این انجمن؛ عضویت در انجمن تاریخ طب آمریکا و ایتالیا؛ نماینده ایران در کنگره بهداشتی مصر؛ عضو پیوسته فرهنگستان علوم پزشکی جمهوری اسلامی ایران؛ دریافت نشان علمی شوالیه از کشور فرانسه؛ تأسیس انجمن تاریخ علوم و طب در سال 1341ش؛ تدریس درس «تاریخ بهداشت اسلامی» به مدت پانزده سال در دانشکده الهیات دانشگاه تهران؛ رییس بیمارستان نجات و لقمان حکیم تهران؛ صاحب امتیاز و مدیر ماهنامه جهان پزشکی از سال 1326تا 1342ش؛ انتشار مجله «دواسازی عصر حاضر» در سال 1309ش.

از دکتر نجم آبادی بیش از چهل و پنج کتاب و رساله و پانصد مقاله به زبان های فارسی و فرانسه منتشر شده که فهرست برخی از کتاب ها به این شرح است: شرح حال و مقام طبّی محمّد بن زکریای رازی پزشک نامی ایران؛ اصول بهداشت؛ بلای عظیم نسل بشر: سفلیس و سوزاک؛ تاریخ طب ایران (از آغاز تا اسلام)؛ تعالیم پزشکی صدساله فرانسویان در ایران؛ راهنمای پزشکان؛ مختصری از طب اسلامی بخصوص خدمات ایرانیان و اثر آن بر روی طب اروپا؛ فهرست کتاب های چاپی فارسی طبی و فنون وابسته به طب؛ برگردان کتاب آیین پزشکی (پندنامه اهوازی) نوشته علی بن عباس اهوازی؛ تصحیح و چاپ رساله جودیه نوشته ابن سینا (نسخه دست نویس این کتاب را به کتابخانه بزرگ آیت الله مرعشی نجفی هدیه کرده است)؛ مقدمه بر طب اسلامی؛ برگردان کتاب الجدری و الحصبه (آبله و سرخک) نوشته ابوبکرمحمّد زکریای رازی؛ دوران ترجمه کتاب های طبی در تمدن اسلامی؛ از ری تا مون پلیه؛ تصحیح و حواشی بر مولّفات و مصنفات ابوبکر محمّدبن زکریای-رازی؛ یک نابغه ایرانی (رازی طبیب ایرانی).

دکتر سیّدمحمود مرعشی نجفی فرزند آیت الله سیّد شهاب الدین مرعشی نجفی (م 1369ش) درباره دکتر نجم آبادی می نویسد: «مرحوم دکتر محمود نجم آبادی استاد سابق دانشکده پزشکی دانشگاه تهران و از پیش کسوتان و طرفداران طب قدیم اسلامی بود. دو جلد تاریخ طب از تألیفات وی از جمله کتاب های درسی دانشکده های پزشکی ایران است. نزدیک به یک سده عمر کرد و به مرحوم پدرم حضرت آیت الله العظمی مرعشی نجفی، ارادتی خاص داشت. در زمان حیات خود، بخشی از کتاب های چاپی و مجلات فارسی و لاتین خود را به این کتابخانه بزرگ اهدا نمود. آن زمان که حالش مساعد بود، سالی یک بار به دیدن پدرم به قم می آمد و گاه ناهار را در محضر ایشان صرف می نمود. او ضمناً مسئول مجله بهداشت بود و از مرحوم جدّ اعلای اینجانب که مخترع دندان مصنوعی و پزشک ویژه مظفرالدین شاه قاجار بود، به نیکی در آن مجله یاد کرده. چند نسخه خطّی بسیار نفیس داشت و آنها را اینجانب برای این کتابخانه بزرگ خریداری نمودم از جمله بیاضی شامل‌پنج رساله فارسی و عربی از جمله معیار الاشعار و دیگر آثار خواجه نصیرالدین طوسی بود که در زمان حیات خواجه به سال 670ق (دو سال قبل از درگذشت خواجه) در تبریز کتابت شده است... او ضمناً شرح حال و آثار ابوبکر محمّدبن زکریا رازی را نگاشته و از سوی انتشارات دانشگاه تهران چاپ و منتشر گردیده است. پدران و اجداد وی، عموماً از عالمان دینی بودند، از جمله حضرات آیات مرحوم آقاحسین نجم آبادی و مرحوم آقا شیخ هادی نجم آبادی.»

میرزا مرتضی نجم آبادی (م1326ش) خوشنویس و روزنامه نگار مشروطه خواه و آغا بیگم نجم آبادی (م 1328ش) از زنان نواندیش و آزادی خواه جنبش مشروطیت ایران و بنیانگذار انجمن مخدرات وطن، پدر و مادر او و دکتر ابوالقاسم نجم آبادی (م 1348ش) پزشک و استاد نامدار دانشگاه تهران و دکتر احمد نجم آبادی (م 1344ش) رییس وقت انیستیتو پاستور ایران، برادران او هستند.

ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ

منابع: حسن فقیه عبداللهی، زندگی نامه و خدمات علمی و فرهنگی دکتر محمودنجم آبادی، ص5؛ فصلنامه نامه فرهنگ، ش17، ص 184؛ روزنامه اطلاعات، ش 21801، ص 3؛ میراث ماندگار (مجموعه مصاحبه های سال دوّم مجله کیهان فرهنگی)، ص62؛ الجدری و الحصبه، ابوبکر محمّد زکریای رازی، ترجمه دکتر محمود نجم آبادی، ص 151؛ هوشنگ اتّحاد، پژوهشگران معاصر ایران، ج 5، ص 144؛ محمّدرضا نصیری، اثرآفرینان، ج 6، ص 25؛ آقابزرگ تهرانی، الذریعه الی تصانیف الشیعه، ج 16، ص 396؛ کتابخانه دیجیتالی نسخه های خطی و اسناد شرقی (کدنا)، 26 بهمن 1392؛ منوچهرنجم آبادی، درختواره خاندان نجم آبادی، 1380.