مقاله ایرج رنجبر درباره شاخه ای از ایل افشار در ساوجبلاغ

حسین عسکری: روز ششم آذر 1396 در روستای قاسم آباد آقا از توابع شهرستان ساوجبلاغ با آقای ایرج رنجبر دیداری داشتم. ایشان از نوادگان قاسم خان افشار قاسملو از بزرگان ایل افشار در منطقه ساوجبلاغ و میراث دار اسنادی درباره این شاخه از ایل افشار است. از ایشان درخواست کردم که یافته ها و مطالعات خود را در این باره قلمی کند. مطلب زیر حاصل آن درخواست است.

_________________

بعد از فوت کریمخان زند در سال 1193 و قبل از یکپارچگی کشور توسط آقا محمّد خان قاجار جنوب کشور توسط فرزندان کریمخان زند و شرق کشور خراسان توسط نوادگان نادر شاه و شمال کشور توسط ایل قاجار و غرب کشور توسط ایل افشار قاسملو اداره می‌گردید. هر یک از ایل های فوق در پی تلاش جهت مطیع نمودن رقبای خویش اقدام می نمودند که این امر توسط ایل قاجار تحقق می یابد. افشارهای قاسملو از نوادگان نادرشاه که فرزندان رضا قلیخان افشار قاسملو در غرب کشور می باشند خود را بعد از نادرشاه مستحق اداره کشور می دیدند. علیرغم میل باطنی دوازده سال بعد از فوت کریمخان و حاکم بودن در غرب کشور مجبور به همکاری با قاجارها گردیدند. به دستور کریمخان زند امامقلی خان از سال 1185 قمری بعد از فوت پدرش رضا قلیخان افشار قاسملو حاکم ارومیه و توابع می گردد که بعد از فوت امامقلی خان نیز از این ایل برادرش محمد قلیخان حکمران ارومیه و توابع می گردد.

آقامحمدخان قاجار قبل از سال 1205 قمری به سوی آذربایجان لشگر کشی می نماید و محمد قلیخان حکومت را به برادرش قاسم خان افشار می‌سپارد و خود عازم قلعه باراندوز می گردد. با تصرف ارومیه به‌ دست قاجارها محمد قلیخان افشار قاسملو علیرغم میل باطنی چاره ای جز تسلیم نمی یابد. آقا محمد خان قاجار جهت کنترل ایل افشار مجدداً محمد قلیخان را به حکومت ارومیه منصوب و دیگر اعضای ایل افشار را با قاسم خان افشار قاسملو به ساوجبلاغ منتقل می نماید و در روستاهای افشارنشین فعلی از جمله قاسم آباد آقا که به نام قاسم خان نامگذاری گردیده، سکنا می‌ گزیند و از سرداران ایل افشار قاسملو در سپاه خود جهت تثبیت خود و یکپارچه کردن کشور نیز استفاده می نماید. آقا محمد خان قاجار در به تثبیت رساندن قاجار از هیج شقاوتی کوتاهی نمی نماید مانند ماجرای کرمان و تفلیس و برخورد ناجوانمردانه با لطفعلی خان زند که مجموع این موارد محمد قلی خان افشار را در انتقام گیری خود مصمم می نماید. در بازگشت از کرمان به ارومیه در مورخه بیست پنجم ربیع الاخر 1209قمری شعری توسط منشی مستوفی مصطفی سعدآبادی سرود شد که بازگشت از کرمان و سال تولد محمد قلیخان را مشخص می نماید.

ورودش زکرمان به مدحت بگفتی

با لکن زبان: مصطفی خیر مقدم

رقم شده دویست چل چار زاید

از غلام محمد محمد قلی کم

آقا محمد خان قاجار در سال 1210 قمری بر کل ایران از جمله آذربایجان دست یافت و در سال 1211 با طراحی محمد قلیخان و فرزندش خداداد خان به قتل می رسد و فتحعلی شاه جهت تثبیت قدرت خود ضمن لشگرکشی به آذربایجان و مطیح نمودن آن سامان با ازدواج با دختر امام قلیخان افشار قاسملو به نام بیگم خانم و با اکتفا نمودن به تبعیدی مجدد افشارها به روستاهای ساوجبلاغ و بازداشت محمد قلیخان و زندانی کردن ایشان در تهران اقدام قبلی آقا محمد خان قاجار را تکمیل می نماید. محمد قلیخان در سال 1214 قمری در زندان فوت و در روستای قاسم آباد آقا از توابع شهرستان ساوجبلاغ به خاک سپرده می شود و قاسم خان افشار قاسملو نیز در سال 1242 در همان روستا دارفانی را وداع و آرام می گیرد. زمان و علت انتقال افشارها به ساوجبلاغ که برای همه و افشار های نسل جدید در هاله از ابهام بود موارد ذکر شد فوق می باشد.افشارهای ساوجبلاغ بعد از سال های 1304 شمسی با تثبیت شناسنامه با فامیلی های حتی غیر افشار در اکثر روستاهای ساوجبلاغ ساکن می باشند.

<** نمونه اسناد برجای مانده از ایل افشار ساوجبلاغ... **>