پ‍ژ‍وهشگر تاریخ زنان دوره قاجاریه

دکتر افسانه نجم آبادی از نوادگان آیت الله شیخ هادی نجم آبادی به سال 1325 خورشیدی در تهران متولد شد. تحصیلات ابتدایی تا متوسطه را در مدرسه عفاف، مدرسه فیروزکوهی و دبیرستان هدف گذراند. تحصیلات عالی را با رشته فیزیک در دانشکده علوم دانشگاه تهران آغاز کرد و دو سال آخر دوره لیسانس را راهی آمریکا شد و تحصیل در همان رشته را تا مقطع فوق لیسانس در دانشگاه هاروارد ادامه داد. دوره دکتری را در رشته جامعه شناسی دانشگاه منچستر انگلیس سپری کرد و از پایان نامه خود با عنوان «اصلاحات ارضی و تحولات اجتماعی در ایران» با راهنمایی پروفسور تئودور شنین دفاع کرد .
وی در طول زندگی خود، فعالیت های اجتماعی و علمی را با  هم در آمیخته و  از هر کدام برای دیگری بهره جسته است. از دغدغه های اصلی او نقش زن ایرانی در تحولات تاریخ معاصر به ویژه در دوره قاجار و انقلاب مشروطه است. پس از نه سال تدریس در رشته مطالعات زنان در دانشگاه بارنارد از سال 1380 تا کنون به عنوان استاد تاریخ در دانشگاه هاروارد مشغول به تدریس است و علاوه بر دروس تاریخ، مطالعات زنان و تاریخ جنسیت را نیز درس می دهد و  رئیس کمیته برنامه مطالعات زنان و جنسیت این دانشگاه است.
دکتر نجم آبادی دارای کتب و مقالات بسیاری است که اکثر آنها در زمینه تاریخ معاصر ایران با محوریت زن است. وی در یکی از نوشته هایش به زبان انگلیسی با عنوان «دختران قوچان: جنسیت و خاطره ملی در تاریخ ایران»، سعی کرده به کمبودهای بسیاری از آثار تاریخ معاصر ایران در مورد عوامل ناشناخته و پنهان یا حلقه گمشده بپردازد. در این کتاب وی بر مبنای شواهد و مدارک تاریخی، فروش دختران قوچان را به عنوان یکی از عوامل اصلی یا موتور حرکت اولیه یا حلقه گمشده انقلاب مشروطه معرفی کرده است.
دیگر تألیفات او عبارتند از: معایب الرجال، سوئد 1993م / زنان شرق : اسنادی درباره دومین کنگره زنان شرق، نشر شیرازه، 1384ش/ بی بی خانم استرابادی و خانم افضل وزیری، 1996، چاپ نیویورک/ صدیقه دولت آبادی: نامه ها، نوشته ها و خاطرات، 1999، چاپ نیویورک. علاوه بر آن، بیش از 20 مقاله تاریخی در ارتباط با زنان دوره قاجار و اسناد تاریخی نگاشته است و نیز از وی مقالاتی با عنوان «زنان در برابر چالش های نو و مدرنیته ایرانی» در مجله زنان به چاپ رسیده است. همچنین او به نقد بیش از 7 کتاب از جمله «حجاب ها و گفتارها از فرزانه میلانی»، «دختران ایران از ستاره فرمانفرمانیان» و «ایران بین دو انقلاب از آبراهامیان» پرداخته است و از جمله تألیفات ایشان: «تبارشناسی فمینیسم ایرانی» و «آقا چگونه آقا شد: جامعه جوئی و گرایشات جنسی در دوره قاجار» و ویراستاری مجموعه ای از نوشته های پژوهشی با عنوان «خود سرگذشت نامه ها در دوره معاصر ایران» می توان نام برد.
وی در مورد تاریخ نگاری زنان می گوید: تاریخ زنان در مقایسه با تاریخ نگاری به مثابه پژوهش ها و نگارش هایی که لااقل در دانشگاه های اروپا و آمریکا قریب دویست سال عمر دارد، مبحثی جوان است (کمتر از چهل ساله) در این دوره آغازین - که گاه عنوان بازیابی زنان در تاریخ را به خود گرفته است - یکی از مهم ترین مشکلات تاریخ نگاران، ماهیت منابع و دوره بندی های تاریخ های موجود بود (که پیرامون تاریخ دول و جنبش های سیاسی و اجتماعی قرار دارد) است.
تا یک دهه بعد این گونه تاریخ نگاری چالش های درونی خود را برانگیخته بود: آیا می شود بدون زیر و رو شدن معنای تاریخ و روش های پژوهشی بدون تعریف متفاوت از سوژه تاریخی ، از اتفاق های تاریخی ، حتی از آرشیو ، از راه بازیابی زنان در تاریخ های موجود و اضافه کردن آن به تاریخ های موجود ، زنان را بر تاریخ نگاشت ؟ اگر پاسخ به این سؤال منفی باشد خود تاریخ نگاری چه دگرگونی هایی باید پذیرا باشد. در این زمینه بود که مقاله جان دبلیو اسکات، استاد تاریخ فرانسه، جنس گونگی را به مثابه مقوله ای برای تحلیل تاریخ ، نه برای تکمیل تاریخ پیشنهاد کرد که نتایج مهمی برای تاریخ نگاری به همراه دارد و مسأله «منبع برای نگارش تاریخ زنان نداریم» را به شکل تازه ای حل می کند. تاریخ جنس گونه است و بدون در نظر گرفتن جنس گونگی آن نمی توان تاریخ مؤثری نگاشت. مسئله مرکزی ما بازیابی و افزودن زنان به تاریخ های موجود نیست . بازاندیشی آن است که تاریخ چیست؟ چرا بعضی وقایع شایسته تاریخ نگاری دانسته می شود و برخی از یاد تاریخی فراموش می شود؟ 
با در نظر گرفتن نکات بالا می توان به برخی مشکلات کتونی تاریخ نگاری زنان در ایران نیز نظیر چگونگی استفاده از منابع موجود، بازخوانی منابع از زاویه جنس گونگی، توجه به منابعی که کمتر به فکر آن بوده ایم و یا در گنجینه خانواده ها محفوظ مانده است، توجه کرد .

 منبع:  http://www.wahr.ir، جهت آگاهی بیشتر رجوع کنید به: حسین عسگری، دشتی به وسعت تاریخ، تهران: نشر محبی، 1386، ص 339.