مبارزات سیاسی در کارخانه و شهرک سیمان آبیک

کارخانه و شهرک سیمان آبیک واقع در شهرستان نظرآباد از کانون های مبارزه علیه حکومت پهلوی به شمار می رود. البتّه علایق مذهبی و گرایشات سیاسی بنیانگذار آن مهندس منوچهر سالور (1) زمینه ساز این نوع فعالیّت ها بود. ساواک در پرونده انفرادی سالور، او را فردی متدیّن، صدّیق، خیّر، علاقه مند به کار، بیش از حدّ خشک و مقرراتی، تا حدّی کج سلیقه و بدبین و به امور مذهبی متعصّب معرفی کرده است.

در سال 1355ش حاج مصطفی بازرگان (2) از همکاران و دوستان نزدیک مهندس سالور، نامه ای را به دفتر آیت الله سیّد محمّدرضا گلپایگانی می نویسد و برای کارخانه و شهرک سیمان آبیک درخواست روحانی می کند. حجّت الاسلام والمسلمین سیّد مهدی گلپایگانی (3) فرزند آیت الله گلپایگانی در 30 امرداد 1355 در پاسخ به نامه بازرگان، شیخ علی علی بخشی را روانه این کارخانه می کند. (4) شیخ علی علی بخشی - با نام واقعی بیژن علی بخشی فرزند حق مراد - از مخالفان حکومت پهلوی بود و از سال 1355 تا 1357ش مبارزاتی را در کارخانه و شهرک سیمان آبیک سامان داد. در 20 دی 1357 سلیمی رییس ساواک قزوین در نامه ای به ساواک زنجان او را «واعظ و طلبه مذهبی افراطی» معرفی کرده که به عنوان محرّک در حوادث شهر قزوین و حومه نقش داشت.

ساواک در 19 فروردین 1357 گزارش می دهد که در 29 بهمن 1356 تعدادی نوار کاست و اوراق مضرّه مربوط به وقایع قم به وسیله شیخ علی بخشی و چهار تن دیگر در بخش آبیک از توابع شهرستان قزوین توزیع شده است. در گزارش دیگری از ساواک در این باره آمده است: «شخصی به نام شیخ علی بخشی که در کارخانه سیمان آبیک سکونت دارد و از طرف مهندس سالور، نامبرده در محل فوق اسکان یافته [است]؛ شدیداً مبادرت به اغفال جوانان محل کرده و یکی از عاملین تظاهرات اخیر در آبیک قزوین بوده که منجر به پخش اوراق مضرّه و گماردن نوار ضدّ میهنی در ضبط صوت مسجد آبیک گردیده است. ارزیاب ساواک به نام راجی در این گزارش ضمن درخواست عکس علی بخشی و تأکید بر مراقبت دقیق از او، خواستار تحقیق بیشتر درباره ارتباطش با مهندس سالور شده است.

انصاری رییس ساواک قزوین در 21 اردیبهشت 1357 در گزارشی خطاب به اداره کل سوّم ساواک، ارتباط علی بخشی و سالور را تأیید می کند: «موضوع اسکان نامبرده توسط مهندس سالور در شهرک کارخانه سیمان آبیک مورد تأیید است و ارتباط آنان تا حدّی است که یاد شده مهندس سالور را یکی از دوستان خود معرفی کرده است. مشارالیه اکثراً با جوانان منطقه آبیک در تماس بوده و وقایع را با کمی تحریف بدون آنکه مستقیماً قصد تحریک داشته باشد برای آنان بازگو می-نماید؛ به طوری که سه نفر از اهالی [طالقانی الاصل] به نام های [سیّد] فخرالدین سادات کیایی، رمضان مهرابی و سیّد گلعلی افتخاری [خادم مسجد آبیک] تحت تأثیر قرار گرفته و روزهای 28 و 29/11/1356 اقدام به تکثیر اعلامیه و برگزاری مجلس ترحیم به مناسبت چهلم [شهدای 19 دی 1356] وقایع قم نموده بودند... اعمال و رفتار یادشدگان کماکان تحت نظر بوده و هرگونه مورد خلافی به موقع به استحضار خواهد رسید. ضمناً مشخصات کامل ملصق به عکس شیخ علی بخشی به پیوست تقدیم می گردد.»

رمضان مهرابی (5) از جمله جوانان انقلابی شهر آبیک بود که ارتباط گرمی با شیخ علی بخشی داشت. براساس گزارش اوّل خرداد 1357 ساواک، او به جهت دیدار و گفت و گو با علی بخشی به شهرک سیمان آبیک رفته بود تا از اوضاع سیاسی شهر قم مطلع شود. ذیل این گزارش آمده است: «رمضان مهرابی در مرکز و 23ه [از بخش های امنیتی ساواک] سابقه دارد و شیخ بیژن شهرت علی بخشی نیز که در منطقه آبیک تحریکاتی نموده و با در اختیار گذاشتن اخبار وقایع قم و بعضاً نوار مضرّه، افرادی از جمله نامبرده بالا را از طریق مستقیم منحرف نموده [است]!» همچنین اعتصاب کارگران کارخانه سیمان آبیک در مهر 1357ش حدود چهار ماه مانده به پیروزی انقلاب اسلامی را می توان حاصل این مبارزات دانست.

 _____________________

1. مهندس منوچهر سالور (م 1389ش) پدر صنعت سیمان ایران و بنیانگذار کارخانه سیمان آبیک در شهرستان نظرآباد است. دوره تحصیلات متوسطه را در دبیرستان صنعتی ایران و آلمان به پایان رساند سپس در هنرسرای عالی در رشته برق مشغول تحصیل شد. در سال 1317ش تحصیلات دانشگاهی را در رشته مهندسی برق و ماشین آلات در دانشکده صنعتی (علم و صنعت کنونی) به پایان رساند و کار خود را در کارخانه سیمان ری - که در سال 1312ش به وسیله یک شرکت آلمانی راه اندازی شده بود - آغاز کرد. کوشش های فراوان او برای جبران خرابی و عقب ماندگی های ناشی از پیامدهای جنگ جهانی دوّم باعث شد که حتّی شب ها را نیز در کارخانه سپری کند. ایجاد کارخانه سیمان آبیک از جمله اقدامات مهندس سالور است. واحد نخست این کارخانه در سال 1352ش با ظرفیّت 3500 تُن در روز و واحد دوّم آن در سال 1357ش با ظرفیّت 4000 تن سیمان پرتلند راه اندازی گردید. این کارخانه در روز سه شنبه هفتم آبان 1353ش با حضور محمّدرضا شاه پهلوی افتتاح شد. ریاست انجمن اسلامی مهندسین، مدیرعامل و رییس هئیت مدیره کارخانه قند مرودشت، مدیرعامل شرکت سهامی عام سیمان فارس و خوزستان، سرپرست بنیاد علوی در سال 1357ش، مهندس برجسته ایران در سال 1376ش و راه اندازی شرکت سهامی شیراز، کارخانه های سیمان شیراز، دورود و بهبهان، کارخانه های قند پارس، قهستان و فسا در استان های فارس، خراسان و کرمان، هنرستان کارآموزی نارمک تهران و معدن پنبه سوز در اطراف بیرجند از جمله فعالیّت های عمرانی و اجتماعی او به شمار می رود. «خاطرات و خدمات» در دو جلد، «ارمغان حجاز» و «مناجات فرزانگان» از آثار مکتوب او است. او با روحانیون مبارز روزگار خود از جمله آیت الله شهید سیّد عبدالحسین دستغیب شیرازی، آیت الله شهید سیّد اسدالله مدنی، آیت الله شیخ بهاالدین محلاتی و آیت الله سیّد محمود طالقانی در ارتباط بود. سالور همچنین از دوستان صمیمی مهندس مهدی بازرگان بود.

2. حاج مصطفی بازرگان (م 1389ش) قرآن پژوه و فعّال اجتماعی است که در توسعه شهر نظرآباد نقش فراوانی داشت. او در یک خانواده مذهبی و نیمه مرفّه آذربایجانی متولد شد. پدرش حاج عباسقلی تبریزی به تجارت اشتغال داشت. پس از گذراندن دوره دبستان، وارد دبیرستان دارالفنون شد و از دانش آموزان درس خوان و دلبسته تحصیل آن مدرسه بود. پس از دوره دبیرستان در حال تکمیل تحصیلات خود در دانشکده کشاورزی کرج بود که همزمان با خریداری روستای نظرآباد به وسیله میرزا عبدالله مقدّم از دوستان نزدیک پدرش، به این روستا آمد. در همان سال های نخستین حضورش در نظرآباد، مقدّم همه اختیارات آبادانی این روستا را براساس اسناد رسمی به وی سپرد. احیای اراضی شوره زار جنوب نظرآباد و ایجاد روستای مصطفی آباد، بازسازی مسجد جامع نظرآباد، ساماندهی وضعیت بهداشتی، احیای قنوات، راه اندازی آسیاب، ساماندهی باغداری و کشاورزی، درختکاری بلوار ورودی شهر، کمک به دامپروران ساکن در نظرآباد (آلیکایی ها)، تلاش در جهت افزایش بصیرت دینی جوانان و دانشجویان و انجام خاک شناسی کارخانه سیمان آبیک در سال 1346ش از مهّم ترین فعالیّت های بازرگان در شهرستان نظرآباد است. بازرگان از همان اوان کودکی با قرآن کریم انس داشت و حاصل این دوستی با کلام وحی، نگارش حدود 150 مقاله بلند و کوتاه چاپ نشده و شش عنوان کتاب است که بیشتر به وسیله شرکت سهامی انتشار منتشر شده است: لیلاج (در حرمت موسیقی غنایی)؛ سه مقاله (حجاب، نماز و روزه)؛ یادگاری از پدر؛ اختیارات و اراده ها (مَن تشاهای قرآن)؛ شیعه و مستنداتش؛ قُلّک. مصطفی بازرگان برادر کوچک مهندس مهدی بازرگان (م 1373ش) رییس دولت موقّت انقلاب اسلامی ایران است. «مختصر تاریخ معاصر نظرآباد» مجموعه خاطرات چاپ نشده او از روند توسعه شهر نظرآباد و خدمات میرزا عبدالله مقدّم است که انتشار بخشی از آن به وسیله نگارنده این کتاب در سال 1381ش، واکنش های متفاوتی را برانگیخت.

3. حجّت الاسلام والمسلمین سیّد مهدی گلپایگانی در بامداد 31 شهریور 1357 در تصادفی مبهم درگذشت.

4. در زمستان 1385ش مرحوم مصطفی بازرگان این نامه را در اختیار نگارنده قرار داد. برای نخستین بار این نامه در صفحه 452 کتاب «دشتی به وسعت تاریخ» منتشر شده است.

5. رمضان مهرابی متولّد سال 1337ش در منطقه طالقان است. او روز 29 بهمن 1356 به اتهام تکثیر و نصب اعلامیه علیه حکومت پهلوی و همچنین برگزاری آیین چهلم شهدای واقعه خونین 19 دی قم در مسجد آبیک دستگیر و در 18 اسفند همان سال به قید کفالت از زندان آزاد شد.

- منبع: حسین عسکری، بیداری دشت کهن: تاریخ انقلاب اسلامی در ساوجبلاغ و نظرآباد، تهران: انتشارات سوره مهر، 1397، ص 267.

حاج مصطفی بازرگان قرآن پژوه و فعّال اجتماعی است که در توسعه شهر نظرآباد نقش فراوانی داشت.

در سال 1355ش حاج مصطفی بازرگان نامه ای را به دفتر آیت الله سیّد محمّدرضا گلپایگانی نوشت و برای کارخانه و شهرک سیمان آبیک درخواست روحانی کرد. شیخ علی علی بخشی از مخالفان حکومت پهلوی بود و از سال 1355 تا 1357ش مبارزاتی را در کارخانه و شهرک سیمان آبیک سامان داد.

کتاب لیلاج (در حرمت موسیقی غنایی) نوشته حاج مصطفی بازرگان است که در سال 1353ش در ساوجبلاغ و نظرآباد پخش گردید.