نویسنده و البرزپژوه در گفت و گو با «تیتر یک»:
فرهنگ چهل‌تیکه البرز، تنوعی از آداب و رسوم در چهارشنبه‌سوری را رقم‌زده است
کد خبر: 220354 / تاریخ انتشار: 23 اسفند 1401 - 09:31
حسین عسکری، نویسنده و البرزپژوه به مناسبت چهارشنبه سوری در گفت و گو با خبرنگار «تیتر یک» گفت: چهارشنبه سوری، چهارشنبه آخر سال یا چهارشنبه سُرخی یا کِلُ چهارشنبه (در گویش طالقانی) یکی از آئین های نوروزی در سرزمین کهن ایران است. وی با اشاره به اینکه دو دیدگاه درباره قدمت و خاستگاه چهارشنبه سوری وجود دارد، ادامه داد: برخی این آیین را متعلق به پیش از اسلام می‌دانند که تا امروز ادامه داشته و برخی دیگر مثل دکتر محمود روح‌الامینی مردم شناس نامی، چهارشنبه سوری را آئینی ایرانی تحت تأثیر جنبش های شیعی می‌دانند که پس از اسلام در بین ایرانیان پیدا شده است. عسکری افزود: هفته و نام‌گذاری های آن از شنبه تا جمعه در تقویم پس از اسلام ایجاد شده است و در ایران پیش از اسلام و ایران باستان، شمارش روزها در قالب هفته نبوده و ماه‌ها هر کدام نام مشخصی داشتند.
این نویسنده تصریح کرد: به دلیل اینکه ایرانی‌ها چهارشنبه را روز نامبارکی می‌دانستند، آتش می افروختند تا از پلیدی‌های آن به دور باشند برای مثال در منطقه طالقان، می گفتند: «تَشُک تَشُک»، چهارشنبه‌ای که دنباله نخواهد داشت یعنی آن را خوب نمی‌دانستند و می‌خواستند ادامه پیدا نکند. وی گفت: برخی پژوهشگران و ایران شناسان طی تفسیری عنوان می کنند که چهارشنبه سوری نسبتی با جنبش های شیعی داشته و این ماجرا برمی گردد به قیام مختار ثقفی که از دوست‌داران اهل بیت (ع) بود. زمانی که از زندان آزاد شد و خواست خون‌خواهی شیعیان از قاتلان امام حسین (ع) را آغاز کند به یاران خود و شیعیان گفت که بر بام خانه های خود آتش روشن کنند و با این اقدام هماهنگ، قیام خود را آغاز کنند. زمانی که این اتفاق افتاد، مصادف بود با شب چهارشنبه آخر سال. به همین دلیل بین ایرانیان و شیعیان ایرانی رسم شد که شب چهارشنبه آخر سال، آتش روشن کنند.
عسکری ادامه داد: اما درباره رسومات شب چهارشنبه سوری در استان البرز این را باید عرض کنم که رسوماتی مخصوص بومیان استان البرز و رسم هایی نیز مخصوص مهاجرین است که با خود به استان البرز آورده‌اند و این رسومات متنوع در طول زمان با یکدیگر ترکیب شده است که به مهم ترین آنها اشاره می کنم. این پژوهشگر افزود: یکی از آنها آتش افروزی است این کار را در پشت بام و یا در معابر انجام می دادند، آتش که روشن می‌شد آرزوهای خوب می‌کردند و از روی آن می‌پریدند و میگفتند: «زردی من از تو، سرخی تو از من»، اینجا زردی یعنی بیماری و پژمردگی و سرخی یعنی نشاط، سلامتی و سرزندگی. وی بیان کرد: دومین رسم، کوزههای کهنه و نیمه شکسته را که درونش مقداری آب و چند سکه بود در معابر میانداختند تا با شکستن کامل آنها، کهنگی از زندگی ها به دور باشد.عسکری گفت: سومین رسم این بود که اسپند دود می‌کردند و چهارمین رسم، آجیل میخوردند که شامل کشمش، مغز گردو، توت و تخمه کدو بود که همچنان در منطقه طالقان رایج است. این نویسنده ادامه داد: فال گوش ایستادن یکی دیگر از رسومات بود، در کوچه یا معبری مخفی می‌شدند، اولین حرف را که می‌شنیدند؛ اگر حرف خوبی بود حمل بر نیکی و مبارکی روزهای آتی می کردند. فال گوش ایستادن معادل تفأل (فال نیک زدن) است.
وی افزود: رسم بعدی قاشق زنی بود که بیشتر بچه ها و نوجوانان انجام می‌دادند، پارچه یا چادری بر سر خود می‌کشیدند و بر در خانه همسایه‌ها و آشنایان می‌رفتند و قاشق را به ظرف هایشان می‌زدند و با آن صدا در می‌آوردند، صاحب خانه به آنها شیرینی و میوه یا پول می‌داد و گاهی روی این بچه‌ها آب می پاشیدند. عسکری تاکید کرد: هدیه به نوعروسان و زنان و دختران خویشاوند نزدیک نیز در شب چهارشنبه سوری رایج است که در زبان فارسی به آن «عیدانه» و ترک زبانان استان البرز به آن «پای» و «بایراملیخ» می‌گویند. این پژوهشگر گفت خانه تکانی و دور کردن کهنگی سال پیش از خانه ها نیز یکی از رسوم پیش از چهارشنبه سوری است که باید تا قبل از این شب، انجام می شد. البته خریدها و نیازمندی های نوروزی هم باید پیش از چهارشنبه سوری انجام می شد. وی ادامه داد: در برخی روستاهای البرز فانوسی روشن می‌کردند و با آواز خوانی به سمت منزل خودشان یا آشنایان می‌رفتند و فانوس را آویزان می‌کردند یعنی امیدوار بودند تا پایان سال آینده، چراغ منزل‌شان روشن باشد. عسکری در خاتمه خاطرنشان کرد: در روستای برغان شهرستان ساوجبلاغ، شب چهارشنبه سوری به کسی چیزی قرض نمی‌دهند و چیزی نباید بشکند. آنها بر این عقیده اند که اگر چیزی قرض بدهند و یا چیزی بشکند طی سال این ادامه پیدا خواهد کرد. غذاهای این شب نیز سبزی پلو با ماهی و یا کوکو سبزی است.
الهه ملاحسینی _ تیتر یک
گفت و گوی حسین عسکری با باشگاه خبرنگاران جوان درباره نوروز
آیین چهارشنبه سوری در استان البرز
