مفصل البیان فی علم القرآن

ترجمه فارسی تفسیر «مجمع البیان فی تفسیر القرآن» تالیف شیخ طبرسی

 ترجمه آقا محمد ساوجبلاغی تهرانی معروف به ملا آقا

ماخذ: فهرست نسخ خطی کتابخانه مرکزی دانشگاه تهران، جلد اول، صص 219تا221 / زبان کتاب: فارسی/ محل نگهداری: مجموعه کتابخانه مرکزی و مرکز اسناد دانشگاه تهران/ کد دستیابی کتاب: 41-40 / مولف: ابوعلی فضل بن حسن بن فضل طبرسی(تفرشی) مشهدی (متوفای 548 قمری)/ نام نسخه: مفصل البیان فی علم القرآن (فارسی) در ترجمه «مجمع البیان فی تفسیر القرآن» به فارسی/ تاریخ کتابت: غره جمادی الثانی  1294قمری.

ترجمه کننده شخصی است به نام «آقا محمد ساوجبلاغی تهرانی» که در سده سیزدهم در تهران می زیسته. از گزارش زندگی او جز چند سطری که خودش در پایان آخرین جزء این تفسیر نوشته اطلاعی در دست نیست. وی این تفسیر مهم را در پایان آن سده از عربی به فارسی ترجمه کرده است. عباراتی که در آخرین جلد این تفسیر آمده برای شناسایی نگارنده می آوریم: «چون این احقر عباد الله آقا محمد شهیر به ملا آقا را که اصل مسقط الراس در دارالخلافه طهران بود در سنه 1225 قمری و سکنی در قریه تنکمان من محال ساوج بلاغ من توابع طهران، در ثلث آخر عمر چنان میل قلبی به هم رسانیدم که این کتاب مبارک میمون را که موسوم است به مجمع البیان در تفسیر کلام ملک علام که  شیخ المشایخ طبرسی به عربی تفسیر نموده بوده که افصح و ابلغ تفاسیر است از بابت نزول و نظم و قرائت و لغت و اعراب و معنی جامع بود، به لغت پارسی شرح نمایم، بلکه بعضی که عوام الناسند از لغت عربی عاری اند فی الجمله تمتعی بردارند، که سبب آمرزش این کثیر الذنب ... باشد لهذا به تاریخ 1294 از اول تا جزو شانزدهم آنرا به قدر القوه شرح پارسی نوشتم و از سوره یس تا خاتمه قل اعوذ برب الناس امید از حضرت مسبب الاسباب آنست که سببی سازد که ما بقی را بنویسم بلکه امید نجاتی برای یوم لاینفع مال و لا بنون برای داعی بشود این اصل نسخه است به خط خود داعی ملا آقا است امید از قرائت کننده ... آنست: اولا اگر سهوی یا نسیانی شده قلم عفو بکشند را که به قدر استطاعت خود و فهم تصرف خود،بانی این امر خطیر گردیدم و ثانیا به دعای خیری ... و این کتاب مرسوم نمودم به «مفصل البیان فی علم القرآن» و صلی الله ... تم فی غره شهر جمادی الثانی سنه 1294».

از این عبارت ها آشکار شد که نگارنده به سال  1225 قمری در روستای تنکمان که روستایی در 38 کیلومتری غرب کرج و جزء ساوجبلاغ تهران می باشد زاده شده و در شش ماه نخستین سال 1294قمری در سن هفتاد و یک سالگی که خود را در ثلث سوم عمر شمرده این کتاب را به فارسی گردانیده و شرح کرده، لیکن به اعتراف خودش از جزء شانزدهم تا جزء بیست و سوم را ترجمه نکرده و به هنگام دگر واگذاشته است. انشاء فارسی این کتاب چندان خوب نیست و با آنکه نسخه خط نگارنده است، باز هم خالی از غلط های املایی نمی باشد.

منبع: سایت آقابزرگ (بانک اطلاعات نسخ خطی ایران) با اندکی اصلاح.