در دوره قاجار زنان تا حدی از آزادی های فردی و اجتماعی برخوردار شدند زیرا سختگیری و تعصب در این دوران مانند زمان صفویه نبود و زنان با وجود محدودیت های رفت و آمد در کوچه و بازار، در عرصه های سیاسی، اجتماعی و مذهبی به موقعیت های شایسته ای رسیدند. در عصر قاجار، زنان برجسته ای در موقعیت های مذهبی نیز وجود داشتند که به دلیل نزدیکی به بزرگان دینی توانستند به مقام اجتهاد نیز برسند. از آن جمله می توان به «ربابه صالحی برغانی» از زنان عالم، فاضل، محدث، متکلم، مجتهد، خطیب و واعظ در آن دوران نام برد.

ربابه صالحی برغانی دختر عالم بزرگ، شیخ محمدصالح برغانی و آمنه خانم قزوینی است. مادرش از زنان دانشمند و فاضل روزگار بود که در مدرسه صالحیه عهده دار کرسی تدریس برای زنان بود. خاندان ربابه اهل علم و دانش و جزو علما و فضلای مشهور زمان خود بودند.

ربابه پیش از 10 سالگی قرآن و نهج البلاغه را حفظ کرد. او مقدمات علوم عربی و ادبی را نزد بزرگان خانواده فرا گرفت. آن گاه فقه و اصول و تفسیر و حدیث را در محضر پدر دانشمندش و عموی بزرگوارش شهید ثالث (شهادت 1263 ق) تلمذ کرد. او حکمت و فلسفه را در محضر آخوند شیخ ملا آقا حکمی و آخوند ملا یوسف حکمی قزوینی فراگرفت و در عرفان نیز از محضر عمویش- شیخ ملاعلی برغانی- و برادرش - شیخ میرزا عبدالوهاب برغانی قزوینی- کسب فیض کرد و به درجه اجتهاد در معقول و منقول نایل شد. او پس از رسیدن به سن رشد با میرزا هبه الله رفیعی قزوینی، از علما و پزشکان مشهور عصر قاجار ازدواج کرد. در 1263ق به همراه همسرش به عتبات رفت و در مدتی که آن جا بود از محضر علمای بزرگ حوزه های کربلا و نجف استفاده کرد. در 1297ق به قزوین بازگشت و با غنای علمی که داشت عهده دار امر تدریس، رهبری، فتوا و وعظ و ارشاد شد. او بر احادیث کتب اربعه آرای علمای گذشته و هم عصرش تسلط داشت و در زمینه مسایل فقهی و علمی نیز فتوا می داد و با علما مباحثه و مجادله می کرد.

ربابه از جمله زنانی بود که در سخنرانی ها و مجالس از مظالم دربار و امرا به ویژه شخص ناصرالدین شاه قاجار انتقاد می کرد و شاه قاجار به هیچ وجهی به او معترض نمی شد. ربابه از کمک به فقرا و درماندگان نیز دریغ نمی کرد و زن خیری بود. از ربابه آثاری به نظم و نثر به جا مانده در زمینه نظم دیوان شعری به عربی و فارسی که قسمتی از اشعار عربی او در شرح مناقب خاندان عصمت و طهارت و امام حسین علیه السلام است و آثار نثر او عبارت اند از: رساله ای در عرفان، کتاب زکات، کتاب ارث و کتاب امامت. تمامی آثار او در کتابخانه فرزندش سید محمد واعظ رفیعی قزوینی معروف به بحرالعلوم نگهداری شده است. ربابه صالحی برغانی حدود سال 1322ق درگذشت.

 - منابع: 1. دایره المعارف تشیع، ذیل مدخل، زیر نظر احمد صدر حاج سید جوادی و دیگران، نشر شهید مجتبی، تهران: 1375/  2. دایره المعارف زن ایرانی، ذیل مدخل، به سرپرستی مصطفی اجتهادی، ج 2، نشر بنیاد دانشنامه بزرگ فارسی، تهران: 1382/ 3. ورجاوند، پرویز، سیمای تاریخ و فرهنگ قزوین، نشر نی، تهران: 1377.

- نشر نخست در: روزنامه سرمایه، 30 مهر 1385، ش 304، ص 8.