گشت و گذاری در روستای تاریخی برغان

فرهاد سلطانی

=بخش اول=

«برغان» یکی از روستاهای خوش آب و هوای استان تهران است که در بخش چندار شهرستان ساوجبلاغ واقع شده است. برای رسیدن به برغان دو راه اصلی وجود دارد که بازدید کنندگان از این روستا هر یک بنابر موقعیت جغرافیایی محل سکونت خویش و یا بر اساس دوری و نزدیکی به آن می توانند یکی از این دو راه انتخاب کنند.

 یکی از راه های دسترسی به روستای برغان راه اصلی و قدیمی این روستا است. 11 کیلومتر پس از عوارضی کرج ـ قزوین بر روی اتوبان دو پل هوایی به موازات یکدیگر قرار دارد که به پل های کردان مشهورند. نرسیده به پل هوایی اول و در قسمت راست اتوبان جاده ای وجود دارد که در ابتدای آن تابلوی بزرگی شما را به سمت دو منطقه «کوهسار» و «کردان» راهنمایی می کند. با انتخاب این جاده به بالای پل هوایی اول خواهید رفت که پس از سرازیر شدن از پل به یک دو راهی خواهید رسید. برای ادامه مسیر جاده سمت راست را که در ابتدای آن تابلویی نصب شده است و جهت مناطق کوهسار کردان ولیان و برغان را نشان می دهد انتخاب کنید. این مسیر که از فراز پل هوایی دوم می گذرد شما را پس از عبور از جاده ای پر پیچ و خم و طی مسافتی حدود 17 کیلومتر در نهایت به روستای برغان خواهد رساند.

اما راه دوم که حدود 5 سال از احداث آن می گذرد مسیر باغستان ـ برغان است. برای رسیدن به برغان از این راه باید مسیر باغستان کرج به روستای آتشگاه را طی کنید تا به دو راهی برسید که مسیر برغان را به شما نشان می دهد. از ابتدای این راه تا برغان 10 کیلومتر است. جاده باغستان ـ برغان جاده ای پر پیچ و خم خلوت و زیبا است که قطعا از رانندگی در آن لذت خواهید برد.

روستای برغان که آب و هوای آن در بهار و تابستان معتدل و در پاییز و زمستان سرد است در دامنه جنوبی کوهستان البرز با کوه های خشک این منطقه همچون نگین سبزی احاطه شده است. دو رودخانه شاهرود و سنج که هر دو از ارتفاعات کوه های البرز مرکزی سرچشمه می گیرند و از میان این روستا می گذرند نقش به سزایی در تلطیف آب و هوا و سرسبزی این روستا دارند. روستای برغان چشم اندازها و مناظر دلپذیری دارد. گستره باغات مزارع سرسبز حواشی رودخانه های شاهرود و سنج و چشم انداز کوه های پیرامون جلوه های متنوعی از زیبایی های کم نظیر طبیعت را به ویژه در بهار و تابستان به نمایش می گذارد.

به نظر می رسد حجم وسیعی از درختان روستای برغان را درخت گوجه سبز تشکیل داده است و بی جهت نیست که نام برغان با گوجه برغانی پیوند خورده است. این نوع گوجه سبز نزد باغداران و کشاورزان زبانزد خاص و عام است. حتما تاکنون نام گوجه برغانی را در میوه فروشی ها دیده اید! گوجه سبز برغان یکی از ممتازترین انواع این میوه هاست که طعم و مزه آن را با حضور در این روستا احساس خواهید کرد. برغان به عنوان یکی از روستاهای قدیمی شهرستان ساوجبلاغ دارای ابنیه و مکانهای قدیمی است که مسجد جامع و چنار هزار ساله داخل حیاط آن حسینیه اعظم و پل متعلق به دوران صفوی گویای قدمت این روستاست.

اگر از مسیر کردان قصد سفر به برغان را داشته باشید در بدو ورود به روستا وارد میدان کوچک و قدیمی خواهید شد که در اطراف آن چندین مغازه از جمله نانوایی میوه فروشی و بقالی وجود دارد. برخی از مغازه ها نیز به فروش محصولات باغی روستاییان که شامل گردو بادام آلو خشک توت خشک برگه هلو برگه زردآلو آلبالو خشکه قیصی کشمش سماق و... مشغولند. محصولات باغی که برای فروش به مشتریان بر روی سینی های فلزی قرار گرفته اولین چیزی است که نظر هر تازه وارد به برغان را به خود جلب می کند. کمی آنطرف تر از این میدان کوچک مسجد جامع برغان قرار دارد. مسجد جامع در پائین محله برغان واقع شده است . بر سر در این مسجد کتیبه ای وجود دارد که در آن به سرگذشت این مسجد اشاره شده است.

براساس مندرجات کتیبه سردر مسجد این مسجد به دستور «کیومرث بن بیستون بن گستهم» از ملوک رستمدار طبرستان احداث شده است. او از سلسله پادوسپانان و مرکز حکومتش در قلعه نو نزدیک مازندران بود که بر اثر خوابی که در جوانی می بیند به تشیع می گرود. او در سال 821 هجری قمری به هنگام عبور یا سرکشی از روستای برغان دستور ساخت این مسجد را می دهد. شرح حال این داستان که عینا از روی کتیبه سردر بالای مسجد جامع نوشته شده به این قرار است: «تاریخچه مسجد جامع برغان. این مسجد از جمله مساجدی است که پیش از صفویان به دست پادشاه شیعه مذهبی بنا شده و سرگذشت آن نیز جالب و شنیدنی است. نخستین بنیانگذار آن کیومرث بن بیستون بن گستهم از ملوک رستمدار طبرستان است وی از سلسله پادوسپانان و مرکز حکومتش در قلعه نو نزدیک نور مازندران بود. پدرش در سال 787 هجری قمری در تالقان (طالقان) به دست ملاحده اسماعیلیان کشته شد. کیومرث به مازندران گریخت اما پس از اندک مدتی بدست امیر تیمور گورکانی گرفتار و به فارس تبعید شد. در آنجا چندین بار خواست از زندان قلعه بگریزد و لیکن نگهبانان کفار که پیرامون قلعه را فرا گرفته بودند مانع از این تصمیم بودند تا شبی علی (ع) را به خواب دید که به او مژده داد جان بسلامت خواهی برد و بر رستمدار حکومت خواهی کرد. اما چون بپادشاهی رسیدی در ترویج مذهب شعیه جعفری بکوش. کیومرث پس از این خواب همان شب آهنگ گریز کرد. کوتوال و تنی چند از نگهبانان قلعه را از پای درآورد و به رستمدار گریخت و بار دیگر آنجا را به تصرف درآورد. از سال 807 هجری قمری تا سال 857 هجری قمری (یعنی تقریبا 50 سال) حکومت کرد. وی همانگونه که وعده داده بود از دین نیاکان خود (زرتشتی و مجوسی) دست برداشت و با اخلاص و ایمان استوار و راسخی دوستی خاندان پیامبر را در دل گرفت از این رو به هر شهر و روستایی از قلمرو حکومت خویش می رفت مسجدی می ساخت و به ترویج مذهب حقه جعفری می پرداخت. در سال 821 هجری قمری بهنگام سرکشی یا عبور از برغان (ری، تهران شهرستانک، تالقان و کوهستان های ساوجبلاغ در قرن 7 و 8 از توابع رستمدار بوده است) به فرمان او این مسجد را بنا کردند و احتمالا تشیع مردم برغان نیز از همان زمان آغاز شده است. در سال 1105 هجری قمری یعنی همزمان با آخر سلطنت شاه سلیمان صفوی برای بار دوم این مسجد نوسازی شد با استفاده از کلمه ذکر القدیر که بر کاشی سبز رنگ زیبایی به خط ثلث برجسته در مسجد پیشین منقوش بود. بار سوم در زمان فقیه علامه آقا محمد طالقانی ساکن برغان مشهور به ملائکه پدر شهید ثالث اعلی الله مقامه به سبب برپا شدن نماز جمعه و افزایش جمعیت برغان و شرکت بسیاری از اهالی ساوجبلاغ در این فریضه مذهبی ساختمان مسجد تنگ و کوچک می نمود و از این رو به حکم و فتوای ایشان به مساحت و فضای مسجد افزودند. این ساختمان که بسبب اورسی های زیبای دو جانبه و همسطح شبستان مسجد و شیشه های الوان و سقف چوبین منبت کاری شده از بناهای باشکوه و دل انگیز محل به شمار میرفت متاسفانه در محرم سال 1357 هجری قمری دچار حریق گشت و از میان رفت. پس از اندک مدتی بار چهارم به کوشش اهالی محل و با ارشاد حضرت حجت الاسلام محمد شهیدی طاب الله ثراه با زحمات شادروان اسماعیل امیری بصورت خشت و چوبی ساخته شد لیکن چون ساختمان آن فرسوده و مر طوب و مورد سلیقه نبود در سال 1354 هجری شمسی برابر با 1395 هجری قمری به فتوای حضرت آیت الله میلانی و به همت والای حاج ذبیح الله رفیعی و برخی دیگر از خیراندیشان محل ساختمان مسجد را تجدید کردند و امید است که آیندگان و اخلاف این اثر اسلامی و مذهبی و یادگار محلی وتاریخی را همچنان پاس دارند. باشد که از نیایش نمازگزاران پاکدل ثوابی نیز بر بنیانگذاران مسجد رسد.