ماه شب های تار

بخش چهارم

16.  استفاده  بجا از اجمال و تفصیل: پاره ای نکات الان جای تفصیل ندارد؛ پس به صورتی فوری و تلگرافی در کلام گنجانده می شوند تا در فرصتی مناسب، تفصیل آنها هم بیاید.  در جایی به اجمال می گوید که سرخی آسمان پس از عاشورا رخ داد و همین؛ اما در جایی  دیگر به نقل مفصل این مطلب هم از منابع شیعی و منابع اهل سنت می پردازد. (مجلس هفتم و دوازدهم را بنگرید).

17. ضرب المثل: ضرب المثل از نقل کلامی طولانی و شاید مورد انکار مردم فردا، بی نیاز می کند:1. آنچه مادران کنند رودان بچینند (مجلس هفتم)؛ 2. فلان، کشف ساق نموده پاها را بالا کرده (مجلس یازدهم)؛ 3. میل الحاکم خیر من الف شاهد (مجلس سیزدهم).

18.حفظ ارتباط با مخاطب در طول منبر: از جمله اهرم هایی که علامه برغانی برای تداوم ارتباط با مستمع به کار می برد تکرار فاصله دار تعابیری چون: ای حضرات، ای شیعه، ای اهل ایمان، ایها الناس.

 19. اصطلاحات علمی: اصطلاحات علمی از پله های خطابه شیخ محمدتقی بالا رفته اند و ما را دچار این پرسش کرده اند که آیا واقعاً همه اقشار مردم از خاص و عام، پای این منبرها نشسته اند یا غلبه مستمعان با خواص و اهل علم بوده و یا شهید توانسته بوده سطح آگاهی مستمعان را تا این حد بالا ببرد که بتواند به راحتی از ترجمه عبارات عربی آیات و احادیث و تفاسیر و لغت نامه ها و کتب علمی چشم بپوشد و به سادگی از تعابیر ذیل بهره برد: «مستصحب النهار؛ من غیر وجوب فحص علیه؛ مستصحب اللیل ؛ برهان ان؛ ممکنات فاقره الذوات والاستحقاقیه وجود و عدم دارند به سلب بسیطی نه معدوله...».

20. خاطره: خاطره گویی از چاشنی های دلنشین هر مجلس و محفلی است به ویژه که از دهان بزرگی شنیده شود: «در سفری که به شهرهای روم چون آذربایجان و حلب و شام [کردم] در جامع اعظم اموی دیدم یوم الجمعه، خطیب ایشان خطبه می خواند ثم السلام علی ریحانتی رسول الله سیدی شباب اهل الجنه فی الجنه». (مجلس یازدهم(

21. مآخذ و منابع مطالب سخنرانی ها: شهید ثالث هیچ اصراری به ذکر همه مآخذ و منابع ندارد اما به طور کامل هم خود را بی نیاز از ذکر مآخذ و منابع مطالب نمی یابد و در خطابه از مآخذ نام می برد. گاه منبع را با نام مؤلف و گاه بدون نام مؤلف به زبان می آورد و در پاره ای موارد مذهب مؤلف را هم قابل ذکر می داند. در مجالس المتقین صد البته غلبه با مؤلفین شیعه است؛ اما او هیچ تعصبی علیه مذاهب دیگر به خرج نداده است و اگر مطلبی متناسب با بحث در کتب مؤلفین دیگر مذاهب است، به رشته سخن می آورد.

برای نمونه به مآخذ مطالب چند مجلس نگاهی می افکنیم: 1. مجلس اول: احتجاج؛ نهایت [النهایه]. 2. مجلس دوم: ملهوف؛ المنتخب؛ ابن قولویه در کامل الزیارات. 3. مجلس سوم: ابن طاووس در ملهوف؛ مجلسی در بحارالانوار .4. مجلس چهارم: المنتخب؛ تبر المذاب. 5.مجلس پنجم: علامه در مختلف؛ شیخ در مبسوط؛ مدارک؛ فصول المهمه. 6.مجلس ششم: بحارالانوار؛ دقایق الاخبار؛ سید مرتضی در غرر؛ سید بن طاووس در ملهوف؛ تبرالمذاب از مؤلفات عامه .7. مجلس هفتم: مجلس در بحار؛ مجلسی در عین الحیاه؛ ابن طاووس در ملهوف. 8.مجلس هشتم: تجریدالعقائد خواجه نصیر؛ عقایق از کتب اهل سنت؛خزائن الاخبار. 9.مجلس نهم: بحارالانوار؛ منتخب؛ تبرالمذاب10. مجلس دهم: خواجه در تجرید؛ مقاصد؛ عین المعانی؛ تکمله اللطائف ؛ تفسیر تبیان؛ بصائرالدرجات؛ کتاب اثنی عشریه. 11. مجلس یازدهم: خواجه در تجرید؛ بحار؛ تبرالمذاب؛ خرائج؛ مناقب؛ علل الشرایع؛ سید بن طاووس در ملهوف؛ سبط بن جوزا در کتاب خود؛ کامل الزیارات. 12.مجلس دوازدهم: ابوالفرج بن الجوزی در تبصره؛ از کتاب سلیمی مأثور است؛ منتخب؛ مناقب؛ بحارالانوار؛ ابن طاووس در ملهوف. 13.مجلس سیزدهم: منتخب؛ تبرالمذاب؛ بحارالانوار؛ مفید در ارشاد؛ ابن طاووس در ملهوف. 14.مجلس چهاردهم: توحید؛ سید مرتضی در تنزیه الانبیاء ؛ ملاصدرا در اکثر کتب خود؛ خواجه در تجرید.

آنچه از دقت در این نمونه ها حاصل است این نکته است که گاه شهید ثالث، نام مؤلف را بی نام کتاب می آورد و دانستن نام کتاب را به شهرت آن کتاب یا به تحقیق مستمع وامی نهد و گاه فقط نام کتاب را گفتنی می داند و در مواردی هم، هم نام کتاب و هم نام مؤلف را در اختیار شنونده خواننده می نهد. در نقل مطلب، هیچ ابایی از تکرار ندارد و اگر بنای اختصار نبود معلوم می شد که گاه از یک منبع در یک مجلس تا چهار بار هم استفاده شده است.

22. تعابیر ناگوار: تعابیر ناگوار ذیل در مجالس المتقین، دل را می شکند: 1. تعبیر از امام سجاد (ع) به بیمار صحرایی کربلا (مجلس دوم )؛ 2. دستش به جایی نمی رسید از لاعلاجی فرمود: یا بنی هات لسانک (مجلس سوم)؛ بیمار مبتلا به غل و زنجیر (مجلس چهارم)؛ 4.امام حسین به گردن کج.....

- پی نوشت ها :1.رک: ماه شب های تار (چکیده مقالات کنگره بزرگداشت آیت الله محمدتقی برغانی)، بی جا: رهام اندیشه، بی تا: صص 29- 38/ 2.سوره قصص، آیه 88/ 3. سوره هود، آیه 18/ 4.سوره شعراء، آیه 227.