جامعه شناسی روستایی یا مردم شناسی روستای ایستا

اشاره:استاد دکتر یوسف فضایی - متولد 1314 خورشیدی - دارای درجه دکتری در رشته ادیان و عرفان از دانشگاه تهران است. ایشان عضو هیأت علمی دانشگاه آزاد اسلامی واحد کرج است و تاکنون 17 عنوان کتاب با موضوع ادیان، عرفان، کلام و جامعه شناسی دینی و تعداد فراوانی مقاله علمی و پژوهشی به چاپ رسانده است. مطلب زیر یادداشت ایشان بر کتاب «روستای ایستا: پژوهشی درباره اهل توقف در طالقان» است. ارادت بنده به استاد فضایی به سال های تحصیل در دانشکده الاهیات دانشگاه آزاد اسلامی کرج بر می گردد؛ وقتی که در درس های ادیان و عرفان، شاگرد کوچک ایشان بودم.  

* * * * *

آقای حسین عسگری پژوهشگر جوان، در تدوین مطالب این مجموعه  -یعنی کتاب روستای ایستا - با روش علمی جامعه شناسی روستایی یا مردم شناسی  (Anthropology)در منطقه طالقان به تحقیق پرداخته و یک جامعه کوچک سنّتی روستایی را که مردم آن پشت به مظاهر تمدن جدید کرده و به روش مردم دویست سال پیش زندگی می کنند، معرفی کرده است. مؤلف، جز این کتاب آثار تحقیقی دیگری نیز نوشته و به زیور چاپ رسانیده است.

چنان که اشاره شد، کار آقای عسگری در تألیف و تدوین مطالب این کتاب، جنبه جامعه شناسی روستایی یا مردم شناسی دارد. محقق در این رشته از علوم، مردم تجدّدستیز یک روستا را از نظر فرهنگی و مقرّرات اجتماعی و عقاید و مناسک دینی و اساطیری و روابط اجتماعی، از راه مشاهده و آمار، مورد تحقیق قرار داده و خصوصیات زندگی اجتماعی آن را معرفی می کند.

چنان که از بررسی های مؤلف و اظهارات مستند او در این کتاب معلوم شده، مردم یک روستا در منطقه طالقان از دیگر مردم فاصله فرهنگی گرفته و متوقّف شده اند. از این رو، کمتر کسی را به خانه خود راه می دهند یعنی از مردمان دیگر پنهان زندگی می کنند.

این مردم شیعه مذهب، خود را از پیروان و مقلّدان مرحوم آیت الله میرزا صادق مجتهد تبریزی (متوفی به سال 1311 هجری خورشیدی) می دانند. گویا ایشان، چنان که مؤلف در این کتاب شرح داده است، از روحانیان مخالف مشروطیت بوده زیرا او می گفته است: «نظام قانون گذاری جدید و عرفی مورد نظر حکومت مشروطیت با تمام مبانی و لوازم و فلسفه اش به طور اساسی و بنیادین با نظام فقهی دین در تعارض است...»

مردم روستای مورد تحقیق در این کتاب که مقلّدان و پیروان میرزا صادق هستند، می گویند: «هم اکنون دوره آخرالزمان است، و حکومت های دمکراتیک و عرفی همه غاصب حق امام معصوم هستند؛ از این رو، نباید از آنها و قوانینشان تبعیّت کرد!»

گذشته از اینها، مردم آن روستا از هر نوع مظاهر تمدن جدید و تکنولوژی دوری می کنند و آن را خلاف اصول و فروع دین می شمارند! از این جهت، مؤلف این کتاب آن ها به نام اهل توقّف یا اهالی روستای ایستا خوانده است. مردم آن روستا از همه امکانات رفاهی تمدن جدید مانند آب تصفیه شده لوله کشی، گاز، تلفن، رادیو و تلویزیون، طب و بهداشت و دارو، برق و آموزش و پرورش استفاده نمی کنند! حتّی شناسنامه ندارند. از این رو، برای پختن غذا و ایجاد حرارت و گرما در فصل سرما، از هیزم و کود حیوانات اهلی مثل گاو و گوسفند استفاده می کنند؛ زیرا پیشوای آنها مرحوم میرزا صادق تبریزی قایل به طرد مطلق علوم و تکنولوژی جدید غربی بوده است. چنان که مؤلف در صفحه  20تحت عنوان انزوا و کناره گیری از پدیده های جدید و مدرن آورده است: «میرزا صادق از جمله فقیهانی است که در نظر و عمل بر روش طرد مطلق اندیشه تجّدد و میوه هایش تأکید فراوان ورزید و تا پایان عمر بر عدم جواز استفاده از ابزار تکنولوژیک و امور جدید و مدرن فتوا داد.»

مردم روستای ایستا با تعصب بیشتر پس از پیشوای خود، مخالف با هر گونه تجدّد خواهی هستند؛ از این رو، کاملا? با مظاهر و وسایل تمدن جدید مخالفت می ورزند و استفاده از آنها را حرام و باعث خروج از دین و بدعت می شمارند! از این جهت، به طور همه جانبه، در انزوا زندگی می کنند. این کار تحقیقی آقای عسگری، به عنوان مردم شناسی یا جامعه شناسی روستایی بسیار قابل تقدیر و تشویق است. امیدواریم که این گونه تحقیقات خود را ادامه دهد. سعیشان مشکور باد. کرج/ 12 آبان 1387.