ضرورت بازشناسی اهل توقّف طالقان

در بازشناسی «اهل توقّف» باید منشأ و خاستگاه نظری آنان را واکاوی کرد. رکن این بنا که توانسته تاکنون باقی بماند به طور حتم رکنی استوار بوده است. از آنجایی که آنان خود را مقلّد مرحوم میرزا صادق مجتهد تبریزی می شمارند لابد آن رکن در مسأله مهم تقلید تبلور یافته است.

  2

علمای شیعه براساس دو اصل مهم نظری و عقلی به وجوب تخییری اجتهاد، احتیاط یا تقلید مکلّف در احکام شرعی فتوا داده اند. اصل فطری دفع ضرر محتمل چنین تقریر شده است که فطرت انسان در ترک احکام و مقررات جعل شده از طرف خداوند برای مکلّف احتمال ضرر و خسران را در حق انسان می پذیرد و چون همین فطرت، دفع ضرر محتمل را هم واجب می داند پس بر مکلّف واجب است ضرر محتمل را با عمل به یکی از سه راه اجتهاد، احتیاط یا تقلید دفع کند. براساس اصل عقلی وجوب شکر منعم، حال که انسان در نعم الاهی غرق است واجب است که شاکر و سپاسگزار منعم باشد و انجام تکالیفی که خداوند بر مکلّف مقرر کرده در حقیقت سپاس و شکری است که از راه اجتهاد، احتیاط یا تقلید، ظهور یافته است.

3

ضرورت رجوع جاهل به عالم، مسأله ای بدیهی و فطری است و نیاز به اثبات و استدلال ندارد. تقلید هم بر همین اساس، یکی از راه های رسیدن به احکام شرعی قلمداد شده چرا که مکلّف می داند باید به احکام شرعی عمل کند؛ احکامی که خود او به آن علم ندارد پس به موجب همین حکم ارتکازی و فطری باید به عالم رجوع کند. بیشتر علما با توجه به مطالب گذشته به جواز تقلید فتوا داده اند.

4

التزام مقلّد به فتاوای مجتهد؛ عمل مقلّد به قول مجتهد؛ اخذ به قول غیر، تعبدا" و بدون درخواست دلیل؛ گرفتن فتاوی مجتهد به منظور عمل تعاریفی هستند که علما در تعریف اصطلاحی تقلید ارایه کرده اند.

5

زنده بودن، یکی از شرایط مجتهد قابل تقلید است و بنا بر احتیاط واجب، تقلید ابتدایی از مجتهد میّت جایز نیست. این احتیاط و دقّت علما راه جمود را بر آرای یک عالم و انسداد دانایی و سرگردانی مکلّفان در مسایل مستحدثه می بندد و از میزان اهمیت پویایی در ارتباط دو طرفه مجتهد و مقلّد پرده بر می دارد.

6

آنچه در بقاء بر میّت، صبغه افراط به خود بگیرد و راه را در مسایل مستحدثه بر مقلّد ببندد دیگر بقاء بر میّت نیست که توقّف است. پویایی فقه جواهری (=سنّتی) راه دقیق و درستی است که فقیهان برای تفریع فروع بر اصول رسیده از حضرات اهل بیت - علیهم السلام - پیش پای جست و جوی دانشمندانه خویش ترسیم کرده اند تا به آنچه که دیگران مثلا"در مذاهب اربعه گرفتار آن شده اند پیش نیاید. عدم درک درست از اجتهاد و تقلید و افراط در تقلید از یک مرجع، همان آفتی است که دستان اندیشه و عمل پیروان میرزا صادق مجتهد تبریزی را به بند کشیده و آنان را در آرا و اندیشه های او به توقّف واداشته است.

7

بی تردید ایستایی این مریدان در آرای آن مراد دلایلی دارد که در اطراف شخصیت میرزا صادق قابل درک هستند: امامت و انتظار در اندیشه میرزا صادق، عنصری محوری است؛ عمق علمی او از او دانشمندی جذّاب ساخته بود؛ او از علمای مشهور مبارزات دوران مشروطه و مبارزی سرسخت علیه پهلوی اول بود؛ کرامات و معنویت این عالم وارسته شیعی از دیگر برازندگی های او است. این چهار عنصر، میرزا صادق را مجتهدی ذو وجوه و جامع ساخت تا چون تشعشعی خیره کننده مریدان را گرد خویش جمع کند.

8

پیروان میرزا صادق، خود نامی بر خویشتن ننهاده اند و نام «صادقی مذهب» هم که عده ای بر آنان اطلاق می کنند گویا نیست. مؤلف این کتاب و آقای محمدسعید جانب الهی - مردم شناس - به طور مشترک پس از دیدار از روستای مریدان میرزا صادق در سال 1379 خورشیدی به نام «اهل توقّف» رسیده و آن را پیشنهاد کرده اند. پشتیبان این نام گذاری، توقّف دو جانبه پیروان آن مجتهد است. آنان از یک سو بر تقلید از میرزا صادق متوقف شده اند و از دیگر سو بر زیست مردمان صد سال پیش ایران توقّف کرده اند؛ بر مدار گریز از مدرنیته و دستاوردهایش.

9

آنچه اکنون در دستان شما خواننده نازنین قرار دارد کتابی چهار قسمتی است که سه قسمت آن، بخش های سه گانه کتابند و قسمت چهارم، پیوست های کتاب است. بخش اول، شناخت خود میرزا صادق مجتهد تبریزی را بر عهده دارد. بخش دوم به بازشناسی طالقان و جایگاه آن در زمانه ظهور می پردازد تا به درستی روشن شود که چه رابطه ای میان آنان و طالقان وجود دارد. بخش سوم، واکاوی حیات فردی و جمعی ساکنان روستای اهل توقّف را به انجام می رساند.