میرزا ابوتراب شهیدی، مجتهد ساوجبلاغی منتقد مشروطیت

آیت الله میرزا ابوتراب شهیدی‌ فرزند میرزا ابوالقاسم شهیدی و نوه شیخ محمدتقی برغانی معروف به «شهید ثالث» در سال 1287ق در خاندان علمی برغانی های قزوین متولد شد. میرزا ابوتراب پس از گذراندن دروس مقدماتی نزد پدر، وارد مدرسه صالحیه قزوین شد و دوره سطح علوم حوزوی را نزد اساتید فن گذراند. در سال 1312ق برای ادامه تحصیل عازم عتبات عالیات شد و در کربلای معلّی از جلسات درس میرزا علی‌نقی حائری آل ‌صالحی و میرزا علامه آل‌ صالحی و در نجف اشرف از محضر درس آیات عظام سید محمدکاظم طباطبایی ‌یزدی صاحب کتاب عروه الوثقی، آخوند ملا محمدکاظم خراسانی صاحب کفایه و شیخ ‌الشریعه اصفهانی استفاد کرد و پس از گذراندن مدارج عالی فقه و اصول به درجه اجتهاد نایل آمد. آخوند خراسانی در تصدیقنامه اجتهاد که برای میرزا ابوتراب نوشته از وی به‌عنوان «عالم عامل ربانی و فاضل کامل صمدانی، فائق بر اقران بلکه اکثر اهل زمان خویش، عمده اهل تحقیق و قدوه اهل تدقیق، شیخ نبیل سعید، میرزا ابوتراب بن میرزا ابوالقاسم بن شهید قدس ‌سره» یاد می‌کند و خاطر نشان می‌سازد که وی از حضیض تقلید به اوج مطلق اجتهاد ترقی کرده و بر عموم مردم است که از انوار او هدایت یابند و به آثارش اقتدا جویند، که او شایسته رهبری است.

میرزا ابوتراب در سال 1323ق مقارن با جنبش مشروطیت بنا به درخواست مردم قزوین به زادگاهش برگشت تا به ارشاد و موعظه مردم بپردازد. وی سپس به تهران رفت و پس از مباحثات علمی با شیخ فضل‌الله نوری از او نیز اجازه اجتهاد گرفته به قزوین برگشت. وی در دوران جنبش مشروطیت همنظر با صاحب‌ عروه و شیخ ‌فضل‌الله نوری در صف منتقدان مشروطه قرار گرفت و با ایراد خطابه‌ها و نگارش رساله‌ها و مکتوبات متعدد به طرفداری از مشروطه مشروعه پرداخت. وی از سال 1340ق به بعد تقریباً در تهران ساکن شد و در مسجد همت‌آباد واقع در جنوب خیابان البرز و چهارراه حاج محراب که نزدیک منزلش بود نماز جماعت برگزار می‌کرد و به موعظه و ارشاد مردم و نشر احکام و عقاید اسلامی می‌پرداخت.

حاج میرزا ابوتراب روز دوشنبه 18 تیر 1335 به سن 98 سالگی در تهران درگذشت و پیکر وی در ابن‌بابویه به خاک سپرده شد. از حاج میرزا ابوتراب شهیدی ‌قزوینی آثار قلمی متعددی برجای مانده ‌است. عناوین برخی از مهمترین کتب و نوشته‌های ایشان عبارت است از: «یک دوره مکاسب در فقه عربی؛ رساله در مواسعه و مضایقه؛ رساله در خراج و مقاسمه؛ رساله در قضا و مسائل متفرقه؛ رساله سؤال و جواب عقل و عاقل در اصول دین؛ رساله در استصحاب و مباحث الفاظ؛ رساله در رد بابیه در کلمات خود آنها؛ رساله در اقسام جلسات و احکام آن؛ توضیح المظهر در رد بهائیه؛ رساله‌ای در توحید و تفسیر آیه نور؛ معنای لااله‌الا‌الله که به صورت خطی در کتابخانه زنده یاد سرهنگ یحیی شهیدی موجود است.»

منابع: علی ابوالحسنی (منذر)، «آیت‌الله حاجی ‌میرزا ابوتراب شهیدی‌ قزوینی»، مجله تاریخ معاصر ایران، شماره 39، پاییز 1380؛ سید محمد علی گلریز، مینودر [یا] باب الجنه قزوین. ج 2، قزوین: طه، 1368.