گیاهی در کوهستان ساوجبلاغ که مضرت کژدم را دفع می کند !

«باریجه» صمغ تند بوی چند گیاه از جنس فرولا (تیره چتریان) است که در کوه های منطقه ساوجبلاغ یافت می شود. باریجه از روزگاران بسیار قدیم، در خاورمیانه و نزدیک، صمغی شناخته شده بوده و در بین النهرین باستان، استعمال دارویی آن بسیار رواج داشته است. دو تن از قدیمترین گیاهداروشناسان اروپا، پلینیوس رومی (23 - 79 میلادی) و دیسقوریدوس یونانی (قرن اوّل میلادی)، نیز آن را به عنوان ماده ای دارویی وصف کرده اند ولی شاید کاربرد قدیمتر باریجه به عنوان یکی از مواد خوشبو (عطریات) بوده است. احتمالا" خواص دارویی گوناگون آن بعدها به تدریج کشف شده است. این گیاهداروشناسان رویشگاه آن نوع باریجه ای را که می شناختند سوریه ذکر کرده اند. احتمال داده اند که گیاه باریجه، که هنوز هم گونه هایی از آن بومی ایران و افغانستان است، از طریق بین النهرین به سوریه و فلسطین برده شده باشد. حکمای قدیم چند گونه باریجه ذکر کرده اند. از جمله، جالینوس می گوید: «دو نوع است، یکی سرشیر مانند و سبک و سفیدتر [از گونه دیگر]؛ دیگری غلیظ تر و چسبناک تر، و این دومی بهتر است و شایسته استعمال». دیسقوریدوس می گوید: «بهترین باریجه آن است که شبیه به کندر است، تکه تکه شونده و صافی و چسبناک، که در آن، [ریزه های] چوب بسیار نباشد...» (گفته این دو را ابن سینا در قانون، ج 1، ص 421، نقل کرده است). انطاکی دو گونه آن را ذکر می کند: «یکی زرد، و این بهتر است، و [دیگری] سفید سبک؛ با آرد باقلا و صمغ بنه و اشق در آن غش می کنند، و فرق میان باریجه طبیعی و تقلبی سبکی و رنگ [ آن دو] است.»

درباره مزاج و قوه باریجه نیز حکما اختلاف کرده اند. مثلاً جالینوس می گوید که قنه «ملین و محلل است و از حیث گرمی در آغاز درجه سوم یا در آخر درجه دوم .» ابن سینا معتقد است که قنه در دوم گرم و در سوم خشکانده است.» تلخیصی از خواص درمانی باریجه و چگونگی استعمال آن به زعم حکمایی که ابن بیطار از آنان نقل کرده چنین است: (حمول یا تدخین آن) مدر طمث و مسقط جنین است؛ (ضماد آن با سرکه و نطرون) جوش های نرم را از میان می برد؛ (خوردن آن) برای درمان سرفه مزمن و نفس تنگی و پارگی عضلات سودمند است؛ (ضماد آن) برای پهلو درد و تحلیل دمل ها سودمند است؛ (استنشاق بوی آن) زنان مبتلا به اختناق رحم و مصروعان را به حال طبیعی باز می گرداند؛ (گذاشتن آن بر روی دندان کرم خورده ای که درد کند) درد دندان را آرام می کند برای رفع اعیاء (= خستگی، بیحالی، فرسودگی، ناتوانی) و کزاز سودمند است؛ کلف (= کک مک، لک و پیس چهره) را می برد؛ مضرت زهر مار و کژدم را دفع می کند، ازینرو، در تریاق ها به کار می رود؛ محلل بادها و رویاننده گوشت است؛ عدسات (= دانه های سرخک ؟) را رفع می کند؛ (چکاندن محلول آن با روغن سوسن در گوش) برای دردهای گوش، سردرد و تحلیل آماس های گوش ها سودمند است؛ پادزهر همه سم ها است؛ زیانی نیز دارد که گوشت را فاسد می کند؛ (آشامیدن دو درم آن با آب) بواسیر را می برد؛ جانشین آن هموزن آن سگبینج یا نیم وزن آن صمغِ گاوشیر/ جاوشیر است. و اما در روزگار ما می گویند با اینکه «باریجه اثر نیروبخش، ضد نزله و ضد تشنج دارد، امروزه استفاده از آن [در ایران] در... طبّ داخلی فراموش شده است.» از فواید کنونی باریجه یکی این است که دام ها به چرای بوته آن راغب اند و دامداران گیاه آن را برای تعلیف زمستانی انبار می کنند (زیرا معتقدند که خوراک آن در کم و کیف شیر دام ها موثر است)؛ دیگر فایده بازرگانی آن بدین معنی که چون باریجه در برخی از کشورهای خارجی، مصرف صنعتی دارد (اندکی برای تهیه چسب بیرنگ ویژه چسبانیدن سنگ های قیمتی، و بیشتر در صنایع عطرسازی)، باریجه معیاربندی شده (که ویژگی های آن از حیث رنگ و خلوص و غیره در گزارش آمده است) جزو کالاهای فرعی صادراتی ایران بوده است. در آخرین آمار منتشر شده، راجع به سال 1372، گزارش صادرات باریجه چنین است: جمعا" 23662 کیلوگرم به ارزش 54635110 ریال، به آلمان، فرانسه، کانادا و لیبی (به نقل از دانشنامه جهان اسلام، ذیل واژه باریجه، نوشته هوشنگ اعلم).