ویژگی های جغرافیایی شهرستان نظرآباد

نامی برای تمام فصول

علیرضا عزیزی

کارشناس ارشد جغرافیا

در خصوص اهمیت نام در جغرافیا و فرهنگ ملل سخن بسیار است. بشر از زمانی که با مکان سر و کار داشته لزوم شناسایی و نامگذاری مکان ها را دریافته است. چرا که نامگذاری سبب می شود که اولا" مکان های مختلف شناسایی شوند و ثانیا" مکان های مختلف از یکدیگر تمیز داده شوند. در واقع این اسامی جغرافیایی هستند که به مکان های مختلف هویت و شخصیت می دهند. بی تردید یکی از مناسب ترین وسایل شناخت اوضاع فرهنگی، اجتماعی ، اقتصادی، تاریخی و جغرافیایی یک منطقه در عین حال پیچیده ترین وسایل شناخت آن جامعه مسئله نام و وجه تسمیه مناطق جغرافیایی می باشد چرا که بررسی صحیح وجه تسمیه شهرها از طرفی می تواند به روشن شدن وضعیت تاریخی، فرهنگی و جغرافیایی کمک شایان کند و تعبیر اشتباه می تواند سبب گمراهی گردد. لذا با توجه به موارد فوق ضرورت دارد ویژگی ها و خصوصیات شهرستان نظرآباد به عنوان یک مکان جغرافیایی بیان شود تا سنخیت نام آن مشخص شود.

شهرستان نظرآباد یکی از شهرستان های سیزده گانه استان تهران است. این شهرستان در واقع تازه تأسیس اما از نظر تاریخی و سابقه سکونت، کهن ترین شهرستان استان تهران می باشد. شهرستان نظرآباد با وسعت 576 کیلومتر مربع که موقعیت جغرافیایی از 35درجه و 47دقیقه در جنوبی ترین نقطه شروع و تا عرض 31درجه و 1 دقیقه شمالی امتداد دارد و طول جغرافیایی آن نیز از 50 درجه و 15 دقیقه در شرق شروع و تا  50 درجه و 41 دقیقه در غرب امتداد دارد. این شهرستان از شمال و شرق به شهرستان ساوجبلاغ از جنوب به اشتهارد شهرستان کرج و از غرب به شهرستان آبیک قزوین محدود می گردد و در واقع غربی ترین شهرستان استان و دروازه ورود به تهران از نواحی غرب و شمال غرب کشور است.

از نظر توپوگرافی، این شهرستان دارای زمین های نسبتا" صاف و هموار است که حداقل اختلاف ارتفاع و ناهمواری در آن مشاهده می شود. حداکثر ارتفاع در این شهرستان در نواحی شمالی این شهرستان «نواحی اطراف مسجد فخرایران» 1305 متر و حداقل ارتفاع 1162 متر در نواحی شرقی نجم آباد مشاهده می شود که 143 متر اختلاف ارتفاع بین نواحی شمالی و جنوبی شهرستان وجود دارد که با توجه به فاصله افقی بین این دو نقطه، شیب کلّی و عمومی این شهرستان 5 درصد است که زمینه هر گونه فعالیت را در این شهرستان فراهم می کند و زمینه اجرای پروژه های عمرانی بدون هیچ محدودیتی قابل اجرا می باشد.

وضعیت اقلیمی این منطقه نیز تحت تأثیر چند عامل قرار دارد که مهمترین عامل تأثیرگذار در آب و هوای این منطقه بادهای غربی است که عمده ترین عامل بارش در شهرستان می باشد و عامل دیگر نسیم کوه به دشت است که این باد به ویژه در فصول سرد سال از کوه های نواحی شمالی «دامنه جنوبی کوه های طالقان» به سمت این شهرستان وزش می کند و آب و هوای منطقه را تحت تأثیر خود قرار می دهد. باد دیگر باد محلّی «راز» است که در فصول تابستان از نواحی جنوب شرقی شهرستان وارد منطقه شده و موجب افزایش محسوس دما در فصول گرم سال می شود . بررسی خاک شهرستان نشان می دهد که عمده خاک های این شهرستان رسوبات دانه درشت و دانه ریزی هستند که طی دوران مختلف زمین شناسی و دوره پر باران از مناطق مرتفع شمالی شهرستان شسته و در مناطق جنوبی رسوبگذاری شده اند که با حرکت از شمال به جنوب اغلب رسوبات از دانه درشت به دانه ریز تبدیل می گردند و خاک بسیار مناسبی از نظر جنس و عمق خاک برای کشاورزی فراهم می نماید.

عمده ترین منابع آبی این شهرستان از آب های زیر زمینی تأمین می شود که در دوره های گذشته به شکل چاه های دستی و نیمه عمیق و قنات «کاریز» از آنها بهره برداری می شد که در  سال های اخیر به شکل چاه های عمیق و نیمه عمیق از آنها استفاده می شود و منابع آب سطحی شهرستان امتداد رودهای کردان، خور و سیفدارک، هیو و شلمزار و عرب آباد و رودخانه چمبورک است که همگی آنها در محدوده شهرستان ساوجبلاغ هستند و در فصول پر آبی جریان آب این رودخانه ها وارد این منطقه شده و با توجه به شیب کلّی و عمومی شمالی- جنوبی امتداد پیدا می کند و در همان بخش شمالی شهرستان ناپدید می شود و از این میان تنها آب رودخانه کردان است که در فصول پر آبی امتداد آب این رودخانه با جهت شمال شرقی - جنوب غربی امتداد پیدا می کند و به رودخانه خررود که در سمت جنوب غرب شهرستان قرار دارد و با هم رودخانه شور را تشکیل می دهند که در منتهی الیه جنوبی شهرستان امتداد پیدا می کند و از شهرستان خارج می شود.

بررسی وضعیت جمعیت طبق آمارگیری رسمی سال 1385 نشان می دهد که این شهرستان 128725 نفر جمعیت دارد  که از این تعداد 97722 نفر «76درصد» در تنها نقطه شهری شهرستان یعنی شهر نظرآباد و مابقی 31003 نفر در نقاط روستایی که در 44 روستای دارای سکنه این شهرستان سکونت دارند. البته در سال اخیر تنکمان تبدیل به نقطه شهری شده که باید جمعیت آن از نقاط روستایی کسر گردد. شهر نظرآباد تنها نقطه شهری شهرستان است که در ابتدا با احداث کارخانه مقدم در سال 1337 و پس از آن با آغاز روند مهاجرت ها به ویژه در چند دهه اخیر به سرعت رشد نمود و باغات و زمین های کشاورزی و روستاهای اطراف خود یعنی محمدآباد، علی آباد، سیدجمال الدین، صالح آباد را در خود بلعیده و به صورت افقی در تمامی جهات جغرافیایی توسعه پیدا کرده و در حال حاضر نیز فضاهای خالی بین این نقاط را پر نموده و با افزایش شعاع این شهر، روستاهای دیگر در معرض تهدید این شهر قرار گرفته است که همه این عوامل شهر نظرآباد را به یک شهر نسبتا" بزرگ صدهزار نفری تبدیل کرده است.

روستاهای شهرستان نیز از ویژگی های توپوگرافی شهرستان تبعیت می کند چرا که نگاهی به پراکندگی روستاهای شهرستان نشان می دهد که اغلب روستاها به صورت نسبتا" متعادل و به صورت فضایی در سطح شهرستان پراکنده شده اند و رابطه این نقاط روستایی با شهرها نیز در حال حاضر از عامل راه های ارتباطی تبعیت می کند چرا که اغلب روستاهای دهستان احمدآباد با شهر آبیک، بخش تنکمان با هشتگرد و نظرآباد و دهستان نجم آباد با شهر نظرآباد ارتباط دارند که در حال حاضر با گسترش و تعریض راه های ارتباطی تلاش بر این است که ارتباط این نقاط با مرکز شهرستان برقرار شود تا مرکز شهرستان حوزه نفوذ گسترده ای داشته باشد. شهر نظرآباد با توجه به غالب بودن جمعیت این شهر مسائل اجتماعی شهرستان را تحت تأثیر خود قرار داده است. نگاهی به مبدأ مهاجرت های ساکنان این شهر نشان می دهد که غالب مهاجرین از استان های آذربایجان شرقی، زنجان، اردبیل، قزوین، همدان، گیلان، کردستان و کرمانشاه به این شهر آمده اند که اکثر آنها از فرهنگ اصیل و بومی مناطق خود بهره می برند که در فرهنگ اجتماعی و عمومی شهرستان بی تأثیر نیست. زبان مردم شهرستان در نقاط روستایی ترکی با لهجه ساوجبلاغی و مهاجرین شهر نظرآباد نیز اکثرا" ترکی آذری می باشد.

نگاهی به وضعیت اقتصادی شهرستان نشان می دهد که دشت نسبتا" وسیع و یک دست با شیب کم، خاک حاصلخیز با افق کامل خاک و منابع آب زیرزمینی قابل توجه باعث شده که این منطقه توان بالایی را در تولید اغلب محصولات کشاورزی داشته باشد که می تواند تأمین کننده بخش قابل توجهی از مواد غذایی شهرهای پرجمعیت استان به ویژه تهران باشد. هر چند این شهرستان توسعه خود را مدیون احداث کارخانه نساجی مقدم است که با همت عبدالله مقدم در این منطقه احداث گردید که ظرفیت بالایی جذب نیروی کار به عنوان یک نقطه عطف باعث توسعه بسیار سریع این شهر گردید اما در حال حاضر بخش صنعت تحت تأثیر نزدیکی به پایتخت، راه های ارتباطی اصلی کشور، تمرکز صنایع در اطراف پایتخت و بازارهای بزرگ مصرف قرار دارد و در حال حاضر احداث چهار شهر صنعتی در این شهرستان به تصویب رسیده که در حال حاضر 2 شهر فعال می باشد که در صورت بهره برداری از واحدهای صنعتی این شهرک ها، بخش صنعت این شهرستان نیز می تواند همانند بخش کشاورزی شهرستان در استان و کشور نمونه باشد.

   پیشینه تاریخی و باستانی حکایت از قدمت کهن و بسیار طولانی این منطقه دارد چرا که موقعیت جغرافیایی و قرارگیری در مسیر ارتباطی غرب به شرق ایران و زمین های همواره باعث استقرار تمدن در این شهرستان گردیده است و در حال حاضر در این شهرستان 54 اثر تاریخی وجود دارد که از این میان 34 اثر ثبت شده ملی وجود دارد که عمده ترین و اصلی ترین آنها تپه باستانی ازبکی و تپه های همجوار آن است که طبق نظر کارشناسان قدمت نه هزار ساله را بیان می کند. همه این عوامل در کنار شخصیت های فرهنگی این شهرستان همچون ملاعلی قارپوزآبادی، خاندان نجمی و مقدم از برجسته ترین شخصیت های ملی محسوب گردیده که حاکی از موقعیت برجسته و ممتاز شهرستان در زمینه فرهنگی می باشد.

با توجه به موارد بیان شده در مورد خصوصیات جغرافیایی شهرستان نظرآباد نشان می دهد که این شهرستان دارای ویژگی ها و توانمندی های قابل توجهی است. در واقع این نام از نظر مفهوم و محتوا هیچ تفامتی با نظرآباد دهه 40 که یک روستای کوچک 446 نفری که دهخدا از آن یاد می کنند ندارد، در حالی که این شهرستان در طول نیم قرن گذشته سریعترین تحولات را پشت سر گذاشته و همچنان این تحولات ادامه دارد که نام نظرآباد بیانگر اوضاع فرهنگی، اجتماعی، اقتصادی، تاریخی و جغرافیایی شهرستان را ارائه نمی نماید. با این حال ضرورت دارد که با توجه به نظر ساکنان محترم و نظر کارشناسان، نام شایسته و در خور که آینه تمام نمای خصوصیات بیان شده فوق باشد انتخاب گردد.