نغمه حروف
ای از نظرت مست شده اسم و مسمّا
مجتبی محتشمی
کارشناس ارشد زبان و ادبیات فارسی
در زبان فارسی 29 واج هست که شامل 6 مصوّت و 23 صامت می باشد. این واج ها طبق قواعد ششگانه با هم ترکیب می شوند و هجا یا بخش را می سازند. ه
جاها یا خود معنی دارند مثل «آب» یا با هجاهای دیگر ترکیب می شوند و تکواژه و واژه را می سازند مثل بهاران که از «ب+ ها + ران» ساخته شده است. تاریخچه و علّت واژه گزینی برای مکان ها، اشخاص و مفاهیم بر ما پوشیده است و شاید بتوان گفت از اسرار خلقت الهی است اما با این حال علمی وجود دارد که کار آن ریشه شناسی لغات است و سعی می کند ساختار و معنی کلمات را توضیح دهد و یا شاید توجیه کند. واژه ها پس از آفرینش به سه نوع (اسم، فعل، حرف) تقسیم شده و البته اسم برای نامیدن است.
بی تردید هر اسمی با مسمّای خود رابطه ای دارد و کشف این رابطه برای ما بسیار هیجان انگیز خواهد بود و خوشایند همچون کشف یک راز بزرگ. و شگفت آن که در آفرینش واژه ها یک نوع شعور و دانش ناخودآگاه باعث شده برای مفاهیم گوناگون از الفاظ و ترنّم خاصی استفاده شود برای مثال به چند مورد اشاره می شود هر چند نمی توان قطعی گفت که هر واج نماینده یک مفهوم است.
کلماتی که با واج «خ» شروع می شوند اغلب به معانی ناخوشایندی دلالت دارند مانند: خشونت، خشن، خیانت، خار، خائن، خفّت، خفیف، خل، خون، خان، خزان، خرخر، خوره، خیر (نه)، خوف، خر، خفه، خسیس
کلماتی که با واج «ش» شروع می شوند؛ شیرینند و دل پسند مانند: شیرین، شهد، شربت، شبنم، شاهد، شنگول، شاد، شیوا
کلماتی که با واج «س» آغاز می شوند یأس و سردی را القا می کنند مانند: سرد، سست، ساکت، سیاه، سنگ، سخت
حال اگر بخواهیم برای یک مکان، شخص و ... اسمی انتخاب کنیم گذشته از توجه به مفهوم عمیق آن، به نغمه حروف یا ترنّم اصوات آن نیز باید توجه کنیم یعنی واژه ای را که انتخاب می کنیم یا می آفرینیم باید دارای تناسب و آهنگ دلنشین باشد. به ترکیب های خوش آهنگ ذیل دقت کنید: 1- علی علوی، 2- سیروس شمیسا، 3- روستای ایستا، 4- فرهنگ برهنگی، برهنگی فرهنگی
شاعران فارسی نیز از آرایه نغمه حروف یا واج آرایی، فراوان استفاده کرده اند و در این میان مولوی، شاعر نامدار قرن هفتم را می توان یکّه تاز عرصه واج آرایی نامید. واج ها و کلمات در دست مولانا چون موم نرمند و او با خشن ترین و زمخت ترین کلمات توانسته بهترین و بلندترین مفاهیم را عرضه کند. اینک به چند نمونه اشاره می شود:
1- تکرار واج «خ» و «ز» که القا کننده مفهوم خزان و خش خش برگ های پاییزی است: 
خیزید و خز آرید که هنگام خزان است باد خنک از جانب خوارزم وزان است (منوچهری)
2- تکرار واج «س» که القا کننده یأس و سردی است:
صدای سنگین سکوت در سرسرا پیچیده بود.
کو سوسن و کو نسترن؟ کو سرو و لاله و یاسمن
کو سبزپوشان چمن؟ کو ارغوان کو ارغوان؟
3- تکرار واج «ل» و «و» کلمه ولی و ولایت را به ذهن متبادر می کند:
به حق آنکه در این دل به جز ولای تو نیست ولی او نشوم کاو ز اولیای تو نیست
حالا نوبت شماست اگر بخواهید برای یک مکان مثلا" یک شهرستان، اسمی انتخاب کنید با توجه به تمام ویژگی های بارز آن شهر و توجه به معنی و مفهوم و توضیحاتی که در مورد آهنگ حروف دادیم آن اسم چه خواهد بود؟ شهرستان...
