دیرپایی تعزیه در شهرستان ساوجبلاغ

کبری ماسوله - خبرنگار خبرگزاری مهر

حسینیه برغان با بیش از نیم قرن قدمت از جمله تکیه های مشهور کشور پس از تکیه دولت تهران است که سالها است پذیرای گروه های تعزیه در ایام محرم است؛ قدمت تعزیه خوانی در این روستا تا بدانجا است که همه ساله قشرهای مختلفی از سراسر کشور برای تماشای آن خود را به حسینیه قدیمی می رسانند. حسینیه اعظم برغان بیش از 560 سال است که شاهد عزاداری عاشقان حسین (ع) و اهل بیت عصمت و طهارت و ناله های آنان است. اینجا گویی  قطعه ای از بهشت که بر روی زمین جا مانده، فضای حسینیه معطر است و احساسی معنوی در مخاطب ایجاد می کند، حجره هایی که گرداگرد حسینیه اعظم بنا شده اند هر کدام جایگاهی دارند. در تعدادی از آنها ابزار و ادواتی است که تعزیه خوانان با آنها در شمایل  ائمه و یارانشان یا اشقیا ظاهر می شوند.

وقتی شمشیر بالا می رود که با ضرببر فرق فرود آید ناله است که به آسمان می رود، یا آنجا که طفلان مسلم را کنار آب می برند تا قربانی کنند شیون زنان به اوج می رسد، اما اشکبارتر از همه زمانی است که تعزیه حضرت عباس (ع) اجرا می شود .آنجا که تیر بر چشمان دلربای ابوالفضل می نشیند یا آنجا که دستان قطع شده او در حفظ مشک تلاش می کند و آن را به دندان می کشد همه بی تاب می شوند و صدا به صدا نمی رسد. گویی سقف حسینیه هر آن پایین خواهد آمد از این همه سوز و ناله. تعزیه روز عاشورا که در روز عاشورا اجرا می شود شور و حال عجیبی دارد، هنوز تعزیه شروع نشده مردم اشک می ریزند، تعزیه که شروع شد فغان به اوج می رسد و آن قدر پیش می رود که اشقیای سرخ پوش هم سینه زن حسین می شوند. این بخشی از حال و هوای این روزهای حسینیه اعظم برغان با قدمتی بیش از 600 سال است که در روستای برغان شهرستان ساوجبلاغ قرار دارد.

این حسینیه با قدمت چند صدساله هنوز هم حال و هوای عزاداری های ساده و خالصانه قدیم را در دل زنده می کند. حدود سه هزار عاشق در فضای حسینیه جا می شوند. حسینیه ای که عامل کشاندن مهاجران از این روستا به دامان آن حتی در هوای سرد زمستانی است. مانند اغلب روستاهای ایران شمار زیادی از سکنه برغان که روستای هدف گردشگری و توریستی است به شهرها مهاجرت کرده اند، اما اغلب در ایام محرم به عشق حسین و عزاداری در تکیه و اشک ریختن به پای تعزیه های معروف آن به روستا بازمی گردند. در سده های گذشته در همین مکان که اکنون حسینیه واقع شده با چادرهای سیاه و تیرهای چوبی تکیه برپا می کردند و در وسط تکیه مانند امروز تعزیه اجرا می شد و البته زن ها مانند اکنون از طبقه بالا نظاره گر و اشک ریز تعزیه بودند. حسینیه اعظم برغان به دلیل فرسودگی و احتمال تخریب در سال های اول انقلاب غیرفعال بود اما بعدها با سوله و شیشه و کاهگل به سبک سنتی ترمیم و بازسازی شد و فضایی حاصل آمد که امروز در آن تعزیه های پرشور و عزادارهای با شعور برگزار می شود. در گذشته کمتر غریبه ای در میان جمعیت دیده می شد اما امروزه به لطف فناوری اطلاعات و راه های دسترسی علاوه بر برغانی های مهاجر، سایر ایرانیان نیز در میان خیل عزاداران دیده می شود. البته امروز خیل علاقه مندان آنقدر زیاد است که دیگر خانم ها قادر بهاستفاده از پشت بام و طبقات بالا نیستند و فقط از پشت در حسینیه شنونده نواهای عزاداری یا صداهای تعزیه خوانان هستند.           

در گذشته های دور از اسب در تعزیه های حسینیه اعظم برغان بهره گیری می شد اما امروزه به دلیل سنگفرش شدن کف حسینیه و  ایجاد صدای نامناسب از برخورد سم اسب به سنگفرش دیگر از اسب استفاده نمی شود از سویی از تعزیه خوانان قدیمی و عاشق که بومی محل بودند، خبری نیست و مسئولان بایدبرای محرم گروهی را به مدت معین برای اجرای تعزیه فراخوان کنند و با آنان قرارداد مالی ببندند. یکی از تعزیه خوانان حسینیه اعظم برغان اظهار داشت: تغییراتی که تکنولوژی ایجاد کرده از معنویت کار اندکی کاسته است اما ما تمام تلاش خود را می کنیم و مردم نیز آنقدر عاشقند که همین را از ما می پذیرند. وی افزود: به عنوان نمونه کم شدن اسب از تعزیه ها از معنویت کم کرده است و نیز در گذشته که بلندگو و اکو و این قبیل چیزها نبود و تعزیه خوانان صداهای رسایی داشتند معنویت بیشتری بر فضا حاکم می شد.

مسئول امور مالی و عضو هیئت امنای حسینیه اعظم اظهار داشت: تعزیه از 80 سال قبل در این مکان اجرا می شود و همواره مشتاقان زیادی داشته است .داود کیا افزود: ملامحمد بکایی، ملا غلامحسین کیا، ملا یدالله کیا که امام خوان بود، علی رحیمی شهادت خوان، میرزا ابوالقاسم بکایی هم معمم بود و تعزیه خوان و البته از آن نسل قدیمی و بومی رحیم حق پرست که روزهای کهولت را می گذراند هنوز زنده است. وی ادامه داد: تعزیه از اول محرم آغاز می شد و تا روز عاشورا ادامه داشت و اکنون نیز این روند هست و در این مدت تعزیه علی اکبر، علی اصغر، مسلم، حضرت عباس، حجه الوداع، قاسم، ابوالفضل و غیره اجرا می شود و یک بار نیز مختار اجراشد .کیا یادآور شد: امسال اولین تعزیه مربوط به موسی بن جعفر یا شاهچراغ بودبعد تعزیه های فتاح، مسلم بن عقیل، علی اکبر و حر ریاحی اجرا شدند، تعزیه حضرت عباس روز تاسوعا اجرا می شود، روز عاشورا تعزیه امام حسین (ع) و در شب شام غریبان نیز تغزیه بازار شام اجرا می شود. وی تاکید کرد: از قزوین، تهران و اغلب روستاهای اطراف برای دیدن تعزیه تکیه بزرگ برغان می آیند. گاهی نیز مسئولان بیننده این تعزیه هستند و اغلب برغانی ها سعی می کنند در ایام محرم در اینجا حضور داشته باشند. کیا ادامه داد: همه وسایل تعزیه را در قدیم داشتیم و میزرا ابوالقاس مخان که صدای رسایی داشت از تعزیه خوانان بود که صدای او بیرون حسینیه هم بدون بلندگو شنیده می شد. همچنین سکوی بزرگی وسط تکیه بود و مانند استادیو خانم ها دست راست و آقایان دست چپ می نشستند.

کیا تصریح کرد: حال و هوای این روزها عوض شده و ما تعزیه خوانان بومی نداریم و برای ایام خاص با گروه های اجرا قرارداد می بندیم و البته تمام هزینه های آنها توسط نذورات مردمی و کمک های عزاداران تامین می شود. وی تاکید کرد: امروز جوانان زیادی راغب هستند آموزش ببینند تا این کار زنده بماند و باید به گونه ای عمل کنیم که مانند گذشته در همین برغان تعزیه خوانداشته باشیم. حاج حسین فروزنده که از قدیمی های برغان است نیز گفت: حال و هوای قدیم چیز دیگری بود. سنگ به گریه درمی آمد از بس که تعزیه و عزاداری هاروح معنوی داشتند. وی افزود: از 10روز قبل محرم حال و هوای ده عوض می شد و همه جا و همه چیز رخت عزا برتن می کرد. اتاق های اطراف حسینیه نیز هر کدام مال یک خانواده بود که خودشان می آمدند آن را سیاهپوش می کردند و در آن می نشستند. فروزنده ادامه داد: آن حال و هوا چیز دیگری بود. امروز هم بر صندلی می نشینند و از سقف پارچه ای و تیرچه ها خبری نیست.

حسینیه اعظم برغان با 560 سال قدمت به عنوان اثری خشتی و چوبی در دوره های مختلف مورد مرمت و بازسازی قرار گرفته است. این حسینه با 1200 متر مربع مساحت در دو طبقه ساخته شده است. نوای عاشورایی و جانسوز تعزیه خوانان این تکیه همه ساله عصرهای ماه محرم مردم را از جای جای ساوجبلاغ و شهرهای اطراف به حسینیه می کشاند. این حسینیه به عنوان اثری باقیمانده از دوره صفوی دوم بهمن سال 82 به شماره10824 در فهرست آثار ملی به ثبت رسید. مراسم تعزیه این حسینیه هم به عنوان اثری معنوی و غیر ملموس به شماره 203 در تاریخ 23 خرداد سال 91 در فهرست آثار ملی به ثبت رسید. از جمله بزرگان تعزیه کشور در عصر معاصر می توان به مرحوم میرزا ابوالقاسم بکایی و علی اصغر برغانی اشاره کرد که هر دو ساوجبلاغی بودند. ازجمله تکیه های مشهور کشور پس از تکیه دولت تهران، حسینیه اعظم برغان است که بیش ازصد سال پذیرای گروه های قهار تعزیه در ایام محرم است. حسینیه اعظم برغان از 20 سال پیش به شکل کنونی دارای سوله شده زیرا در اثر بارش برف چادر پایین آمده و سقف شکسته بود. همچنین از 12 سال قبل حسینیه صندلی هاییدارد که خیرین و عاشقان حسینی آن را تهیه کرده اند.

تکیه اعظم برغان در منطقه مزار قدیمی واقع است و دو طبقه دارد. طبقه همکف یا اول، دارای 10 حجره است مخصوص عزاداران، شاه‌نشین (ضلع شمالی بنا نقطه مقابل در) فضای ورودی مردانه وزنانه، اتاق تعزیه‌خوان‌ها، رخت کن، انبار، راه‌پله‌ها، تخت تعزیه‌خوان‌ها و کفبنا. این طبقه ویژه مردان است. طبقه دوم معجرها و راهروهایی دارد ویژه زنان. ساختمان حسینیه تیر و چوبی است و دیوارها همه از خشت خام و کاهگل. سقف حسینیه از سال 1374 شمسی دارای یک پوشش دایمی با ستون‌ها و خرپاهای سنگین آهنی و پی ‌بتنی شده است اما سابقاً در ایام برگزاری تعزیه، سقف را با چادری چند تکه و بزرگ از جنس کرباس و بر روی سه تیرک، هر یک به ارتفاع 15 متر می‌پوشاندند و با طناب‌های بسیار آن را به سر تیرهای بیرون زده ازسقف می‌بستند. چادر را پس از دهه تعزیه‌خوانی جمع می‌کردند و در انبار می‌گذاشتند. درب قدیمی حسینیه در ضلع جنوبی بنا قرار دارد که عرض آن 5/2 متر و ارتفاعش به 45/2 متر می‌رسد و شامل دو لته است که هر لته از سه قسمت تشکیل شده است و توسط شاخی از چوب که بالای چارچوب در قرار دارد به دیوار تکیه داده شده است. در بین دو لته، دماغه قرار دارد که به وسیله پنج گل‌میخ که روی پولک قرار دارند به یک لته وصل شده است. روی هر لته 14 گل‌میخ قرار دارد. پاشنه، در پاشنه گردی که در زمین قرار دارد تعبیه شده در از پشت، دارای کلونی است بر یک لنگه‌یدر کوبه‌ای حلقه‌ای دیده می‌شود که حاجتمندان بر آن چنگ می‌زنند و نیاز خویش می‌طلبند.

سر در حسینیه سال 1367 شمسی بازسازی شده است و در کاشی آن عمر بنا تا همان تاریخ 540 سال بیان شده است یعنی ساخت حسینیه به حدود سال‌های 860 ق (زمان فرمان‌روایی آخرین شاه رستمدار) نسبت داده شده و محتمل است پایه‌گذاری این بنا به عنوان تکیه مربوط به همان سال‌ها باشد؛ زیرا ایجاد هر بنایی در یک مکان آن هم بااین وسعت و دقت اغلب بدون سابقه و علت نیست. در سر ستون شرقی بخش شاه‌نشین سال ساخت بنا 931ق ذکر شده است و در سر ستون غربی شاه‌نشین نام معمار یا بنای تکیه استاد باقر قزوینی آمده است. اما طبقه دوم حسینیه دیرتر و در زمان قاجاریه بنا شد و معمار آن استاد اسماعیل بنا بوده است. برغانی‌ها هر سال در این حسینیه تعزیه‌خوانی را برپا می‌کنند و در دهه‌ی اول ماه محرم، حداقل 10 مجلس تعزیه می گیرند.