«نقد دل»؛ گفت و گوی حسین عسگری با دکتر یوسف فضایی
اشاره: دانشگاه آزاد اسلامی با هدف تجلیل از فرزانگان و فرهیختگان و پاسداشت آثار آنان، از بهار 1390 مجموعه کتاب هایی با عنوان «سیمای فرزانگان» منتشر می سازد. نخستین جلد این مجموعه خواندنی، به گفت و گو با دکتر میرجلال الدین کزاری اختصاص یافته و دومین آن که آخرین مراحل آماده سازی برای چاپ را می گذراند، «نقد دل» نام دارد. در این کتاب، حسین عسگری با دکتر یوسف فضایی (استاد نامدار ادیان و عرفان) گفت و گو کرده است. کتاب مورد اشاره با ویراستاری حسین عبدلی (مدیرکل دفتر اسناد و مدارک دانشگاه آزاد اسلامی) به زودی چاپ و منتشر می شود. مطلب زیر، پیش نوشتار آن کتاب است.
* * * *
آغازین سخن
«نقد دل» درنگی اجمالی در زندگی علمی استاد دکتر یوسف فضایی است. این کتاب از سلسله آثاری است که دانشگاه آزاد اسلامی با هدف تکریم نخبگان علمی کشور منتشر می‌کند. با آن بزرگوار در ایام نورانی ماه مبارک رمضان 1432 قمری (امرداد 1390) به گفت و گو نشستیم و این کتاب از دل آن نشست‌ها بیرون آمد. آن چه صاحب این قلم را واداشت تا بی‌هیچ درنگی پای تألیف این کتاب با افتخار تمام بایستد چند چیز است:
اول: افتخار آشنایی با ایشان در مقطع کارشناسی دانشگاه آزاد اسلامی کرج. آن روزگار همزمان با شاگردی در محضر ایشان، تحقیقی در «تاریخ مذاهب در ساوجبلاغ و طالقان» در دست داشتم که استاد با حوصله و دقت تمام آن را خواندند و تدکرات لازم را بر حاشیه آن نوشتند. این حس استادی و شاگردی ادامه داشت تا هنگام تولد کتاب «روستای ایستا: پژوهشی درباره اهل توقف در طالقان» از صاحب این قلم که استاد کریمانه بر آن مقدمه نوشتند.
دوم: عظمت علمی این مرد بزرگ. او کسی است که هم در حوزه علمیه و هم در دانشگاه، جان خویش را بر کرسی علم‌آموزی نشانده است. زندگی سرشار از تألیف و تحقیق او جای ستایش بسیار دارد. ایشان در سال 1351 خورشیدی ـ دو سال پیش از تولد بنده - کتاب پر ارج «تحقیق در تاریخ و عقاید شیخی گری، بابی گری، بهایی گری و کسروی گرایی» را آفریدند. یک سال بعد، ساواک این کتاب را توقیف کرد. نشر آن کتاب، اکنون به نوبت دوازدهم رسیده است. کتاب خواندنی «مذهب اسماعیلی و نهضت حسن صباح» میوه‌ای دیگر از درخت دانایی ایشان است که ده سال پیش، جلدی از آن را به بنده عنایت فرمودند و شانزده کتاب دیگر که از جمله آثار خامه این دانشمند ادیان و عرفان است.
سوم: اخلاق و منش استاد. در مرام مسلمانی، اخلاق از همه مهم‌تر است. اقرار می‌کنم که همین ویژگی‌های استاد مرا همچنان شیفته او نگه داشته است. انضباط او هم مثل دانش و حافظه‌اش، مثال‌زدنی است. او در عین داشتن روحیه شاگرد پروری و مهربانی با دانشجویان و تشویق آنان به پژوهش، می‌کوشد تا منش نقادی و آزاداندیشی را در دانشجو بالنده کند؛ البته دانشجویی که توان انتقادپذیری هم داشته باشد. حسن ختام فضایل اخلاقی ایشان، تقوا و دیانت ایشان است؛ تقوا و دیانتی که با محبت به پیامبر رحمت و خاندان پاکش به درجه‌ای ناب رسیده است.
دومین سخن
از او آموختم که همه منظره‌های پیش رو آن قدر ارزش ندارند که در ساحت بینایی آدمی آشیانه کنند. منش او ما را آن قدر رشد داد که بدانیم این چنین نیست که خانه جان انسان نباید فرودگاه متواضعانه هر محبوبی باشد. پندار زیبای او بر این اصل استوار است که نباید پنداشت که هر خط و خالی می‌تواند دل عارفان را برباید بلکه باید بی‌شمار لطیفه‌های عجب زیر دام و دانه خود داشته باشد. در مکتب او این قانون را برای خود وضع کردیم که ما آن گاه مجازیم بلبل جان بی‌قرار خویش را به وعده وصل گل معشوق، خوش کنیم که گلبانگ عاشقانه از جان برخاسته دلمان، تمام چمن مناجات را فراچنگ آورده باشد. نسخه آموزه‌های او به ما نشان داد که اگر نگار نازنین، یاقوت مفرح لب خویش را حوالت کند درست در آن دم است که تمام ضعف‌های دل علاج خواهد شد.
استواری او بر عهدهایی که با دوست بسته بود ما را به این درجه از رشد رساند که هیچ کس در عدم ملازمت با دوست معذور نیست چون اگر کسی به تن، مقصر از ملازمت باشد بی‌شک می‌تواند عصاره جان خویش را خاک آستانه دوست کند.تیزبینی او به ما آموخت که هر آن کس که رشحه‌ای از شوخ چشمی و دلربایی داشت شایسته «نقد دل» سپردن نیست؛ فقط این سرمایه نقد - دل - را باید در خزانه‌ای واریز کرد که مهر و نشانه آن عزیز بی‌بدیل را بر خود دارد. مدام از فحوای بیان و بنان دل سپرده او به خاندان وحی با گوش جان شنیدیم که می‌گفت: عظمت این خاندان، نه تنها من که فلک را هم رام تازیانه خود کرده است؛ خاندان نازنینی که تجلی های معشوقانه‌اش حتی سپهر شعبده‌باز را هم از مقام خود لغزانده و به زیر کشیده است؛ خاندان بی‌مانندی که سرایش بیت الغزل محبت آنان، همه رندان عالم حتی رند فرزانه شیراز ـ حافظ ـ را هم به سماع قافیه پردازی واداشته است:
رواق منــــــظر چشم من آشیـانه توست
کرم نما و فرود آ که خانه، خانه توست
من آن نیم که دهم «نقــد دل» به هـر شوخی
در خرانه به مـهر تو و نشــــانه توست
فرجامین سخن
با نهایت ادب از همه آنانی که به گونه‌ای در انجام این کتاب نقشی داشته‌اند، تشکر می‌کنم. دکتر صادق حیدری نیا - پیشنهاد دهنده تالیف این کتاب ـ و آقای حسین عبدلی ـ سرپرست اداره اسناد و مدارک دانشگاه آزاد اسلامی - و همسر ارجمندم - محبوبه اکبری - از جمله عزیزان یاری رسان این کتاب بوده‌اند. پیشنهادها و انتقادهای خوانندگان ارجمند نشان توجه آنان به این کتاب و این قلم است. حسین عسگری، مهر 1391.
