مردی از تبار صالحان 

انقلاب های اجتماعی و مردمی به طور معمول بسان طوفانی از تضادهای نهفته و متراکم سر از درون جامعه ها برکشیده و به پاخاسته و مانند سیل، پرخروش و پرقوت و موج خیز در جغرافیای پرچین و شکن و بستر تاریخ مردمان به حرکت درآمده و جاری شده اند. همه آنها هرچند نه به یک درجه و دامنه و شدت و شتاب در آغاز سرشتی شعله خیز دارند. فوران احساسات و سیلان سهم خواهی‌ها و قهر و غلیان و غلبه انتقامجویی ها بر روان و رفتار توده های محروم ازحقوق اجتماعی خویش و مرعوب و مغضوب حاکمان به زیرکشیده شده از بارگاه قدرت، آن چنان سروری می کرده است که وقتی مهار و مدیریت نمی شده اند سنگ های آن چنان گرانی را توده های به پاخاسته در چاه های عمیق جامعه می افکنده اند و خسارت های چنان سنگینی را بر فرهنگ، زندگی، اقتصاد و معیشت مردم خویش تحمیل می کرده اند که ستون فقرات نسل های پرشماری را که از پی نسل پس از انقلاب در راه بوده یا خم می کرده یا درهم می‌شکسته است.  
تنها مورخ، متفکر و تحلیلگری که خود درآوردگاه و بستر طوفان چنین فضایی زیسته و تجربه مستقیم از کوره های شعله خیز و آتشناک انقلاب داشته، می تواند تصویری عینی و تفسیری واقعی از فضا و شرایط آن و اینکه اساساً حس و خشم و قهر انقلابی یعنی چه و چگونه می تواند عالمی را بر بال امواج خود گرفته و در خروش خود ببرد و در کام خود فرو بلعد. گاه حتی بازیگرانش را نیز در کام خود فروبرده و بلعیده است! حتی موسیقی که از لطیف ترین کنش های ذوقی خلاق جامعه و جهان بشری ماست در قیامت انقلاب های اجتماعی اغلب سر از ملودی های سنگین، زمخت، کوبنده، احساسی و تهی از عواطف انسانی برکشیده و بار احساسی سنگین آن بر بار عاطفی اش چیره بوده است.

اینجاست که منش، متانت، استواری و رفعت شخصیت مرحوم آیت الله طالقانی انسان را شگفت زده می کند. انسانی که با قامتی استوار چونان سربازی دلیر در صف مقدم انقلاب در سنگر انقلابیون ایستاده است و طوفان خشم و خروش توده های به پاخاسته را می بیند و شعله های آتش و آشوب کوره های داغ انقلاب را می زیید و تیغ های آهخته و آماده انتقام و تیرهای سهم خواهی های نهاده در کمان جناح ها و گروه ها را با دقت و مراقبت رصد می کند و نفخه اتفاق با نفس گرم خویش در جان ها می دهد و آب رحمت و بردباری بر شعله های داغ تعصب و تنگ نظری می ریزد و خاطیان را به توبه فرا می خواند و خائنان را از خیانت به انقلاب برحذر می دارد و تائبان را صلای خدمت به ملت می دهد و امام و ناخدای انقلاب راستی سخن و نفس گرمش و برنده و نافذ و تاثیرگذارش را چونان تیغ مالک اشتر و صراحت گفتار و صداقت و صحت رفتار و سلامت و استواری شخصیت و منش مسلمانی اش را چونان ابوذر زمان تعبیر، تشبیه و توصیف می کند و دست های پر رافت و عطوف و محبتی را که به سوی ملت گشوده بوده و همه را در آغوش گرم خویش می پذیرفت چونان پدری مهربان برای ملت می ستاید و مجال نمی دهد تا اهل نفاق به نام خویش بربایند و مصادره اش کنند.

در کمتر انقلابی در این عصر به غایت خطرخیز و مخاطره انگیز؛ چهره ای، شخصیتی، جانی، وجدانی این چنین گرم و صمیمی و مردمی و آزاده، استوار و وارسته از شیطان «زر و زور و تزویر» را به تعبیر زنده یاد شریعتی سراغ داشته ایم. مرحوم آیت الله طالقانی شخصیتی بود صاف، روان، شفاف و زلال چونان چشمه سارهای سرزمینی که زادگاهش بود.

 در ایمان و مسلمانی خویش استوار و رفیع بود به مانند سلسله های البرز که در جغرافیای طالقان رفعت و سنگینی و استواری اش بیش از هر جای دیگر احساس می شود. وارسته از وسوسه جاه و ولوله و هیاهوی نام بود و فضیلت آیین داری را بر دولتداری مقدم        ‌می‌داشت و دین را سپر در کف دنیا نمی گرفت و از فضیلت هایی سخن می گفت و مردمان را به خوان ضیافت       خوبی‌هایی فرامی خواند که خود مصداقش بود و سرمایه عمر خویش را به پایشان هزینه کرده و ریخته بود. امام و ناخدای انقلاب بر راستی راه و درستی سخن او مهر تایید می نهاد و صراط مستقیمی که در آن گام نهاده بود و حرکت می کرد و ره می سپرد می ستود و ارج می نهاد. پیرو این عقیده و مدعی متعصب آن آرمان بلند و رهایی بخش بودن نه به تنهایی می تواند فضیلت باشد نه چیزی از راستی و درستی آن را آفتابی و آشکار می کند.

 می‌باید اراده، عزم، دلیری دفاع و مجاهدت در طریق تحقق آن را نیز در سر داشت و سرمایه عمر بپایش هزینه کرد. طراح و معمار اندیشه های بلند بودن یک چیز است و اراده و عزم استوار جامه واقعیت برتن آن آراستن چیزی دیگر. مدعی و منادی دفاع از فضیلت ها بودن آنقدر پیچیده، دشوار و پرهزینه نیست؛ مصداق همه فضیلت‌هایی که خود منادی آنها به دیگران هستیم راست ترین مهر تایید بر درستی راه و راستی سخن ماست. این چنین است که نفس ما رحمانی و نفخه ما نافذ و کلام ما جان بخش ‌می‌شود. به تعبیر عارف و شاعر روشن ضمیر ما مولوی:

 این زبان همچون ستاره است و قمر

لیک بی فـرمان حق نـدهد اثر  
آیت الله طالقانی رحمت الله علیه، انسانی از این جنس بود. خود مصداق فضیلت هایی بود که دیگران را به خوان ضیافت آن دعوت می کرد. تنگناها و مقتضیات انسان زمانه خویش را درک می کرد. با سپرگرفتن نام خدا به انسان کفر نمی ورزید. به بهانه نام انسان و انسان مداری بذر انکار آسمانیان و افلاکیان را در مزرعه خاکیان و خاک نشینان نمی افشاند. در کنج حجره، خانه و خانقاه از سنت و میراث ارجمند آسمان و آسمانیان سخن به موعظه و اندرزهای تکراری نمی گفت. با اراده، عزم و ایمانی استوار گام در آوردگاه آزمون های بزرگ تاریخ و تمدن عصری نهاده بود که همه سنت های اعتقادی همه نظام های ارزشی و در یک کلام همه ملت ها، فرهنگ ها و جامعه و جامعیت های جهان را به چالش و رویارویی فرا خوانده است. با اندیشه ها، شخصیت ها و مجاهدان حقیقی که دلاورانه گام در این آوردگاه نهاده بودند بیشتر احساس همدلی می کرد تا دینداران عافیت طلب. جامعه شناسی انقلاب ها و روان شناسی و رفتارشناسی انقلابیون به ویژه انقلابی های بعد از انقلاب بسیار آموزنده است. آیت الله طالقانی خطر این جماعت را در همان ماه های نخست انقلاب احساس می کرد. فریب شعارهای تند و تعصب آلود و ‌سخت گیری های قهرآمیز آنها را نخورد. هر سنت اعتقادی، هرنظام سیاسی، فکری و ارزشی که نتواند طوفان تحولاتی که در درون و بیرون جامعه و جهان بشری ما اتفاق می افتد ردگیری و رصد کند و ازظرفیت و توانایی لازم برای رویارویی و دست و پنجه فشردن با چالش ها برخوردار نباشد سرانجام از کانون فرهنگ و زندگی مردمان به پیرامون رانده شده و مردم دلبستگی و تعلق خاطرخود را نسبت به آن ازکف خواهند داد. نکته ای که مرحوم آیت الله طالقانی به خوبی آن را دریافته بود. چشمی واقع بین داشت و گوشی تیز و درست و فکری با بصیرت و عقلی پیراسته ازخودبینی و نخوت. رحمت خدا بر او باد که از تبار صالحان بود و آراسته به اوصاف سالکان و جان های از خود رسته.

- به نقل از: روزنامه اطلاعات،  سال 89، ش 26194، چهارشنبه 10 تیر 1394، ضمیمه فرهنگی، ش 226.