مرد تحقیق 

استاد عبدالحسین شهیدی صالحی (1314 ـ 1393ش) مشهور به شیخ عبود، قرآن پژوه و از نویسندگان اصلی دایرة‌المعارف تشیّع در روز 23 مهر 1393ش در شهر قزوین درگذشت. او در خاندان بَرغانی مقیم کربلا زاده شد. پدرش شیخ حسن صالحی (م1359ش) از روحانیان مبارز حوزه علمیه کربلا و مادرش رقیه خانم شهیدی صالحی (م1358ش) حافظ قرآن کریم بود. پدرش او را در چهار سالگی به مکتب‌خانه شیخ حسن کوسه واقع در شمال غربی آستانه حسینی فرستاد تا خواندن و نوشتن را فراگیرد. پس از جنگ جهانی دوّم و بازگشایی مدارس جدید، به مدرسه سبط انتقال یافت و در کنار فراگیری علوم جدید به علوم اسلامی نیز پرداخت. مقدمات ادبیات عرب را در مدرسه هندی کربلا نزد شیخ جعفر رشتی به پایان رساند؛ سپس فقه و اصول را نزد شیخ محمّدحسین مازندرانی و تفسیر را از آیت‌الله سیّدمحمد حسینی شیرازی (م1380ش) فرا گرفت و در ایامی که آیت‌الله محمّدهادی معرفت (م1385ش) به کربلا می‌آمد، از دانش او هم بهره‌مند میشد. حدیث و تاریخ تشیّع را از شیخ آقابزرگ تهرانی مشهور به صاحب الذریعه (م1348ش) آموخت و به دریافت اجازات شرعی از مراجع کربلا، نجف اشرف و قم نایل شد؛ از جمله اجازه از صاحب الذریعه در سال 1347ش و سه اجازه از آیت‌الله سیّد شهاب‌الدین مرعشی نجفی (م1369ش) شامل سه طریق روایت از امامیه، زیدیه و اهل سنّت.‏

سفرهای علمی و پژوهشی به هند و پاکستان و کشورهای عربی و اروپایی؛ شرکت در کنگره‌های بین‌المللی؛ نگارش مقالاتی به زبان‌های عربی و فارسی در مطبوعات مذهبی ایران، عراق، لبنان و مصر؛ مدیریت هیئت تحریریه هفته‌نامه عرب‌زبان المجتمع و همکاری با استادش شیخ آقابزرگ تهرانی در نگارش کتاب‌های الذریعه الی تصانیف الشیعه و طبقات اعلام الشیعه از جمله فعالیت‌های استاد شهیدی صالحی به هنگام سکونت در عراق است. هفته‌نامه المجتمع با مدیریت استاد حاج جاسم الگلگاوی از ایرانی‌های مقیم کربلا و با روش ادبی، سیاسی و اجتماعی در کربلا منتشر می‌شد. در سال 1338ش به ایران آمد و به دلیل اقامت طولانی در تهران، زبان و ادبیات فارسی را به خوبی فرا گرفت. او در این شهر، شاگرد آیت‌الله سیّدابوالحسن رفیعی قزوینی (م1353ش) بود. در همان سال‌ها، به دلیل فعالیت‌های سیاسی علیه رژیم پهلوی بازداشت شد و بر اثر شکنجه، بخشی از شنوایی خود را از دست داد. پس از رهایی از زندان، مدّتی پنهانی زندگی کرد.

استاد شهیدی در سال 1340ش از طریق زاهدان به پاکستان گریخت و از آنجا به هند پناه برد. او پس از بازگشت به زادگاهش، در حوزه علمیه کربلا به ادامه تحصیل و پژوهش پرداخت. در یکی از اسناد سازمان اطلاعات و امنیت پهلوی (ساواک) آمده که او در 25 خرداد 1351ش در منزل آیت‌الله حاج میرزا نصرالله شهیدی (م1357ش) در حضور چند نفر، به رژیم انتقاد کرده و از واگذاری بحرین ابراز ناخرسندی کرده است. در سال 1350ش به هنگام برخورد شدید حزب بعث عراق با شیعیان و حوزه علمیه کربلا، مدتی بازداشت شد و پس از آزادی، ناگزیر به ایران آمد و در شهر قزوین به فعالیت علمی و فرهنگی پرداخت. او در این شهر، مدتی نزد آیت‌الله سیّدجلیل زرآبادی (م1373ش) فرزند آیت‌الله سیّدموسی زرآبادی قزوینی شاگردی کرد. همکاری و نگارش مقالات متعدد در دایره‌المعارف الاسلامیه الشیعیه (چاپ بیروت)، دایره‌المعارف الحسینیه (چاپ لندن)، دایره‌المعارف تشیّع، دانشنامه جهان اسلام، دانشنامه قرآن و قرآن‌پژوهی و نشریات حوزه علمیه قم، انتشار بخشی از کتاب «غنیمه المعاد فی شرح الارشاد» نوشته شیخ محمّدصالح برغانی (م1271ق) با عنوان «موسوعه البرغانی فی فقه الشیعه» در هشت جلد، همکاری با سیّدحسن امین (م1381ش) در نگارش مستدرکات اعیان الشیعه، انتشار دو اثر از شیخ محمّدتقی برغانی مشهور به شهید ثالث (م1263ق) و همکاری با کورکیس عواد در نگارش «معجم المؤلفین العراقیین» و شیخ علاءالدین علوی شهیدی (م1353ش) در ترجمه و تعلیق «رسائل اخوان‌الصفا» از جمله فعالیت‌های او در این مقطع زمانی است.

نام آثار چاپ شده و دست‌نویس استاد شهیدی صالحی به این شرح است: الحوزات العلمیه فی الاقطار الاسلامیه (عربی)؛ تلخیص کتاب دور المراقد فی حیات الشعوب (عربی) نوشته شیخ محمّدصادق محمّد الکرباسی؛ آیه المباهله (تفسیر آیه 61 سوره آل‌عمران به زبان عربی)؛ اسباب النزول (عربی)؛ تفسیر و تفاسیر شیعه (در سال 1383ش با عنوان اثر نمونه، مورد تقدیر وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی قرار گرفت)؛ الشیعه و اسّس التشریع (تفسیر 520 آیه فقهی قرآن کریم به زبان عربی)؛ غزوات الرسول فی الکتاب (عربی)؛ لسان التأویل (فارسی)؛ رموز القرآن (فارسی)؛ مفسران شیعه قزوینی (خطّی و به زبان فارسی)؛ قره‌العین علی حقیقتها و واقعها (خطّی و به زبان عربی)؛ کربلا فی حاضرها و ماضیها (خطّی و به زبان عربی در شش جلد)؛ مجموعه مقالات کنگره بزرگداشت شهید ثالث (برگزار شده در شهریور 1387ش در شهرستان ساوجبلاغ)؛ تحقیق و مقدمه کتاب‌های الغدیریه العینیه، تفسیر البرغانی مشهور به تفسیر وسیط نوشته شیخ محمدصالح برغانی و کتاب‌های دیات و مسلک الراشدین نوشته شهید ثالث و کتابهای هکذا قتلوا قره‌‌العین و الفیلسوف الثائر السیّدجمال‌الدین الأفغانی نوشته دکتر علی الوردی (م1374ش) استاد جامعه‌شناسی دانشگاه بغداد. کتابخانه شخصی استاد شهیدی صالحی در قزوین، از جمله کتابخانه‌های ارزشمند ایران است. او در سال 1350ش بسیاری از تألیفات خاندان علمی برغانی در ایران و عراق را گرد آورد. اکنون کتابخانه او شامل دو هزار نسخه خطّی و بیش از ده هزار کتاب چاپی است.

«تداوم شیخیه قزوین در مکتب تفکیک» از جمله دیدگاه‌های او است که در دایره‌المعارف الاسلامیه الشیعیه و برخی آثارش منتشر شده است. دکتر حسن شهیدی صالحی معروف به حیدر (متولد 1360ش) نویسنده کتاب عربی «الفرقان فی فضائل سور القرآن»، فرزند استاد عبدالحسین شهیدی صالحی است. این کتاب در ایران با نام «قرآن‌درمانی» منتشر شده است.‏

منابع: آقابزرگ تهرانی، سیره آل البرغانی (خطّی)؛ سلمان آل‌طعمه، معجم رجال الفکر و الادب فی کربلا، ص 136؛ محمدرضا حمیدی، تاریخ مطبوعات قزوین، ص 388؛ جاسم عثمان مرغی، الادب العربی المعاصر فی ایران، ص 222؛ حسن شهیدی صالحی، قرآن درمانی، ص 5؛ بهاءالدین خرمشاهی، دانشنامه قرآن و قرآن پژوهی، ج 2، ص 1343؛ دانشنامه دانش گستر، ج 10، ص 689؛ عبدالحسین شهیدی صالحی، تفسیر و تفاسیر شیعه، ص 374، 376؛ علی شیرخانی، انقلاب اسلامی در قزوین، ص 116؛ سعید رشید زمیزم، تاریخ کربلا قدیماً و حدیثاً، ص 246؛ رضا صمدیها، کتابخانه‌های قزوین، ص 65، 124؛ عبدالرحیم عقیقی بخشایشی، طبقات مفسران شیعه، ص 1193?‏

- منبع نخستین این مقاله: حسین عسکری، «مرد تحقیق: استاد عبدالحسین شهیدی صالحی»، روزنامه اطلاعات، سال 89، ش 26029، ضمیمه فرهنگی، ش 199، جهارشنبه 5 آذر 1393، ص 1 و 6.