هنرمندی عارف

استاد علی ‌اشرف والی (م1389ش) عارف، شاعر، خوشنویس و نقاش معاصر مکتب کمال‌ الملک است. در سال 1299ش در روستای وِلیان از توابع شهرستان ساوجبلاغ زاده شد اما از اوان کودکی، زندگی و تحصیلات خود را در تهران گذراند. در سال 1317ش به مدرسه (دانشکده) هنرهای زیبای نوین راه یافت و از تجربیات و آموزش استادانی چون میرزا علی اکبر خان نجم‌ آبادی (م1373ش)، علی محمّد حیدریان (م1369ش)، رفیع حالتی و ابوالحسن صدیقی (م1374ش) بهره‌ مند شد. هرچند خود، تربیت هنری‌اش را وامدار استاد اسماعیل آشتیانی (م1349ش) شاگرد برگزیده استاد کمال ‌الملک می‌ دانست. در سال 1323ش با مارکار قارابگیان (م1355ش) از ارامنه مهاجر روس و از نخستین گالری‌ داران تهران آشنا شد و طی قراردادی، در سالن مانی بیش از دو هزار پرتره را اجرا کرد اما همه آنها با امضای قارابگیان عرضه شد.

استاد والی در سال 1326ش نخستین کارگاه هنری شخصی خود به نام «هنرگاه والی» را در سرای طاهباز واقع در خیابان لاله‌ زار ایجاد کرد. آثار او تنها یک­ بار در سال 1343ش در معرض دید عموم قرار گرفت. این نمایشگاه انفرادی، در انجمن روابط فرهنگی ایران و اتّحاد جماهیر شوروی به مدت 55 روز دایر شد. در آن، پرتره­ هایی از شخصیت ­های فرهنگی و سیاسی ایران و جهان از جمله جواهر لعل نهرو (م­1964م) و ایندیرا گاندی (م­1984م) به نمایش گذاشته شد. استاد والی علاوه بر نقاشی، به هنرهای خوشنویسی، تذهیب و صفحه ‌آرایی نیز پرداخت و در خوشنویسی از شیوه استاد حسن زرّین‌ خط (م1357ش) پیروی می‌کرد. طراحی کتاب ‌های «ترجمه الصلوه» نوشته ملامحسن فیض کاشانی، «بانگ تکبیر»، «درس دین» نوشته شیخ محمود شبستری و «سرود اسلامی» از آثار او است. نفیس‌ترین نقاشی وی، تمثالی از امام علی علیه ‌السلام است که از سال 1372ش در موزه آستان قدس رضوی (مشهد) نگهداری می‌شود. گفته می ‌شود استاد والی وقتی در سیزده سالگی امام را  در رویا دید، تصمیم به یادگیری نقاشی گرفت اما بیست‌ و سه سال بعد توانایی نقاشی چهره امام را پیدا کرد. در آن تابلو، امام علی علیه ‌السلام قرآن به دست گرفته و شمشیر را زمین گذاشته است.         

دیگر آثار هنری معروف او، طرح مکّه و مدینه در مسجد هدایت تهران، تابلوهای «آیت ‌الله سیّد ابوالحسن اصفهانی»، «حضرت صفی علی شاه» محفوظ در خانقاه صفیعلی شاه تهران، «حضرت شاه نعمت ‌الله ولی» محفوظ در مقبره وی در ماهان کرمان و «سنگر شرف» است. تابلوی بزرگ سنگر شرف به سفارش تیمسار امان‌ الله جهانبانی (م1353ش) از روی تصویری بی‌ کیفیت از سرداران مشروطه‌ خواه تبریز ساخته و پرداخته شده و دارای تصاویر بیش از 85 تن از مجاهدان است. استاد والی این اثر ارزشمند را در سال 1348ش به پایان رساند و سال ها بعد به وزارت فرهنگ و هنر واگذار کرد. این تابلو چند سالی در وزارت فرهنگ و هنر بوده و بعد به موزه ای در تبریز سپس به موزه دیگری در قزوین منتقل شده است. از وضعیت فعلی این اثر، آگاهی چندانی در دست نیست. استاد اسماعیل آشتیانی درباره این تابلو نوشته است: «تابلوی سنگر شرف که به افتخار مجاهدین آذربایجان از قلم دوست هنرمندم آقای والی تراوش نموده… اثری است که امروزه کمتر هنرمندی از عهده انجام آن برمی‌ آید و خود من اعتراف می‌ کنم از روی چنین عکسی ایجاد چنین اثری از عهده من خارج است. خداوند وجود ایشان را در این دوره قحطی هنر برای هنردوستان حفظ کند.»
می‌ گویند او از سن میان سالی، پس از آشنایی با پیر پاره‌ دوز ملقّب به شوق علی شاه (م1383ش) در حرم حضرت عبدالعظیم حسنی (ری) و آیت ‌الله محمّد فیّاض همدانی (م1354ش) از فقیهان و عارفان معاصر، به سیر و سلوک معنوی روی آورد. ویژگی دیگر استاد والی، مطالعه و تأمّل در ادبیات عرفانی بود که «کشف رموز مقالات شمس تبریزی» از سال 1352 تا 1357ش حاصل آن است. نخستین جلد این مطالعات عرفانی در سال 1393ش در کتابی 584 صفحه ‌ای، با عنوان «طلوع دوباره شمس» منتشر شده است. استاد والی در بامداد 11 دی 1389 ش در نود سالگی درگذشت و در قطعه هنرمندان آرامستان بهشت‌زهرای تهران به خاک سپرده شد. حضرت آیت ­الله خامنه ­ای (رهبر معظّم انقلاب) طی پیام تسلیتی درباره او نوشته است: «درگذشت هنرمند مؤمن و اهل معنی و اهل دل، جناب آقای علی­ اشرف والی رحمت ­الله علیه را به آن خاندان محترم و به جامعه هنری کشور و به آشنایان باهنر آن مرحوم تسلیت می­ گویم؛ و رحمت و معرفت الهی و علوّ درجات را برای آن مرد صالح که نشان­ های ایمان و تعهد را در مدّت سی ­و­ پنج ساله آشنایی با ایشان بارها مشاهده کرده­ ام، از خداوند متعال مسألت می ­کنم.» از اوست:

من فقیرم با خـود و با تو غنیّ و بی ‌نیاز

تو کریمی، من کَرَم،‌ ای دوست می ‌دانم کیم

من نبودم؟ بوده‌ ام از کِی؟ ز ماقبل نخــست

حادث از کِتم قِدَم،‌ ای دوست می‌ دانـم کیم

یک زمان در عرش ساکن، یک زمان در فرش مات        

حیرت اندر حیرتم،‌ ای دوست می ‌دانم کیم

منابع: علی ‌اشرف والی، طلوع دوباره شمس، ج 1، ص 26؛ یادنامه استاد علی ‌اشرف والی، ص 5؛ محمّدحسن حامدی، برگ ‌های پژوهش 3، ص 214؛ کیهان فرهنگی، ش 38، ص 48؛ مجله تلاش، ش 67، ص 10؛ دو هفته‌ نامه تندیس، ویژه ‌نامه نکوداشت علی ‌اشرف والی، ص 2 و 8؛ سالنامه کشور ایران، سال پنجم، ص 257؛ مجله پایمردی، ش 2 (مخصوص)، ص 6 و 8؛ علی بنان (هومن)، علی ‌اشرف والی، ص 9؛ شهروز مهاجر و محمّدحسن حامدی، مکتب کمال ‌الملک، ص 74؛ وبگاه خبرگزاری مهر، 12 دی 1389.

- منبع نخستین این مقاله: حسین عسکری، «هنرمندی عارف: استاد علی اشرف والی»، روزنامه اطلاعات، سال 89، ش 26046، ضمیمه فرهنگی، ش 202، چهارشنبه 26 آذر 1393، ص 1؛ ضمیمه فرهنگی، ش 204، چهارشنبه 10 دی 1393، ص 1.