متجاوزان خاک تپه ‌ازبکی را به توبره کشیدند

یاسمن مرادی

اولین دژ مادی  9 هزار سال پیش، نه در فلات تبت بلکه در فلات ایران زمین به ‌نام تپه ازبکی قد برافراشته است، میراث ماندگاری که خشتی از آن را رئیس‌ جمهور وقت ایران در همایش جهانی گفت و گوی تمدن‌ها، به عنوان سند قدمت فرهنگ و مدنیت ایران به کوفی‌عنان (دبیرکل سابق سازمان ملل متحد) هدیه کرد. تپه ازبکی، میراث مانایی است که در سال 1352 ثبت ملی شده است اما ثبت ملی نتواسته این اثر ارزشمند تاریخی را از دست‌درازی متجاوزین در امان بدارد. مسئله‌ای که این روزها درباره تپه ازبکی بر سر زبان‌ها افتاده تصرف 19 ساله این تپه توسط یک فرد و سکوت مسئولان استانی و کشوری در این‌باره است. نکته جالب توجه اینجاست که فرد متجاوز در بالای این تپه اقدام به ساخت ویلا و استخر کرده است، تپه‌ای که حتی در سطح 10 سانتی متری آن نیز اثر‌های تاریخی ارزشمندی کشف شده و اینکه در هنگام ساخت ویلا و استخر چه آثار ارزشمندی کشف شده خود جای سوال دارد. 

چرا حفظ و نگهداری از تپه ازبکی پراهمیت است؟

محوطه ازبکی در اواسط هزاره دوم پیش از میلاد به شهر بزرگی تبدیل شد. در مرکز این شهر و بر روی بقایای باستانی و پیش از تاریخ، تپه‌ای در ارتفاع 1200 متر ارتفاع از سطح دریا و با 26 متر از سطح زمین‌های همجوار، قلعه‌ای به وسعت تقریبی 2200 متر مربع با حصاری عظیم به عرض 7 متر ساخته شد. از این تاریخ تا پایان عصر پادشاهی مادها سه قلعه دیگر بر روی ویرانه‌های نخستین قلعه بر پا شد که آخرین آن‌ها دژ مادی با وسعتی بالغ بر 900 متر مربع است. این تپه که خود کهن دژ این محوطه باستانی است به تپه ازبکی معروف است و در 8 مهر 1352 با شماره 955 در فهرست آثار ملی ایران به ثبت رسیده است. در کنار ازبکی،سایر تپه‌های گمانه زنی شده دیگری به نام‌های یان،جیران،دوشان،گوموش و مارال تپه‌‌سر برفلک رسانده‌اند. از نظر سوق‌الجیشی،محوطه تپه ازبکی در استان البرز شهرستان نظر آباد واقع شده است.

خشت‌های 9هزار ساله

یان تپه یکی از تپه‌های باستانی این محوطه است که در 700متری تپه مرتفع (دژ مادی) قرار دارد. در این تپه کم ارتفاع بقایای کهن‌ترین روستای ایران متعلق به دوره‌های فرهنگی هزاره هفتم و ششم پیش از میلاد شناسایی شده است. کهن‌ترین خشت‌های دست‌ساز بشر از«یان تپه» کشف شده است. خشت‌های 9 هزار ساله یان تپه بیشتر پوک هستند و چون با دست شکل گرفته‌اند، اندازه‌ها و ابعاد مختلفی دارند. آثار محوطه ازبکی به شکل یک روستای کوچک پیش از تاریخی به وسعت تقریبی یک هکتار است. شواهد نشان می‌دهد که 15 تا20 خانوار در این روستا ساکن بوده‌اند.

محوطه باستانی ازبکی و گفت‌وگوی تمدن‌ها

رئیس‌جمهور وقت ایران در همایش جهانی گفت و گوی تمدن‌ها، خشتی 9 هزار ساله را به عنوان سند قدمت فرهنگ و مدنیت ایران به کوفی عنان(دبیر کل سابق سازمان ملل متحد) هدیه کرد. این همایش در شهریور 1379 (5 سپتامبر 2000میلادی) در شهر نیویورک انجام شد.

لوح آغاز عیلامی، سند همکاری تجاری ازبکی و شوش

باستان‌شناسان دراین منطقه یک لوح گلی باستانی را در مارال تپه کشف کردند که با مطالعه آن نتایج شگفت‌انگیزی به دست آمد. این لوح گلین بیشتر شبیه گل نبشته‌های دوران آغاز عیلامی است که ارقام و نشانه‌های آن تا کنون مشاهده نشده است و به نظر می‌رسد لوح به دست آمده بخشی از یک لوح محاسباتی باشد.

بناهای آریایی‌ها در ازبکی

مدارک به دست آمده از مهاجرت آریایی‌های دارای سفال خاکستری متعلق به هزاره دوم تا پیش از تاسیس پادشاهی مادها بیشتر شامل قبور و گورستان‌ها بوده است. اعتقاد عمومی باستان شناسان بر آن است که آریایی‌های اولیه، زندگی چادرنشینی داشته‌اند. حال آن که در محوطه ازبکی (دوشان تپه) آثاری از سه بنای عظیم مشاهده شده که قطر حصار کهن‌ترین آن‌ها در حدود هفت متر و وسعت آن بیش از 2000 متر مربع است.

وجود دو دوره معماری در این مکان نشان می‌دهد که در دوره دوم از بقایای دیوار اولیه به‌عنوان پی استفاده شده است و دیوارهای جدید را بر روی آن بنا کرده‌اند. کارشناسان معتقدند وجود دیوارهای قطور در این بناهای باستانی نشان دهنده آن است که این بناها برای استفاده عمومی یا عبادتگاه کاربری داشته‌اند. تمامی این بناها خشتی بوده و بنا به شواهد موجود احتمالا سطح دیوارها را نخست با لایه‌ای از گل و کاه اندود کرده و سپس سطح آن را با رنگ سفید گچ یا آهک می‌پوشاندند. این اتاق‌ها همگی ستون‌دار هستند. از سکونتگاه‌های آریایی‌ها علاوه‌بر معماری، مقادیر فراوانی سفال خاکستری و نخودی به‌صورت ساده و منقوش همراه با پایه‌های سفالی به دست آمده است که دلیلی بر حضور مادها و اجداد آن‌ها در این منطقه است. گورستان متعلق به این مردم در 250 متری جنوب بناهای شناسایی و حفاری شده و همچنین آثاری از این مهاجران سفال خاکستری در جیران تپه محوطه ازبکی به‌دست آمده است.

کاوش های صورت گرفته بر محوطه ازبکی

تا کنون 6 فصل کاوش توسط پروفسور مجیدزاده بر روی تپه ازبکی صورت پذیرفته است.این کاوش‌ها آنقدر دقیق و پر اهمیت است که حتی به‌عنوان مرجعی برای سایر کاوش‌های کشور قرار گرفته‌اند .

البته مطالب ذکر شده تنها بخشی از ارزش‌های تاریخی محوطه باستانی ازبکی است که صرفا به جهت بیان اهمیت این بنای تاریخی عنوان شد اما باید افسوس خورد ، دژی استوار که چون مادری هزاران هزار سال از مردمانش در مقابل متجاوزان حمایت کرد اکنون نزدیک به دو دهه است که به‌علت بی‌توجهی مدیران ارشد کشوری و استان البرز زیر یوق متجاوزین قرار گرفته است.

ازبکی تا سال 75 معارض نداشت

براساس شواهد موجود این محوطه باستانی تا سال 75 هیچ معارضی نداشت و مردم عادی برای سپری شدن تعطیلات و گاهی هم برای موتورسواری روی تپه می‌رفتند.

قدمت تاریخی ازبکی از شوش و تخت‌جمشید بیشتر است

به گفته باستان‌شناسان و با توجه به کشفیات صورت گرفته در محوطه ازبکی ثابت می‌شود که قدمت این آثار حتی از محوطه‌های تاریخی شوش و تخت جمشید نیز بیشتر است.

تصرف 19ساله همچنان ادامه دارد

متاسفانه از دوران دولت سازندگی تا امروز شاهد وجود یک متصرف در این آثار تاریخی ارزشمند و سکوت مدیران ارشد کشوری و استانی در بازستانی این محوطه تاریخی ارزشمند هستیم و فرد متجاوز اقدامات مخربانه هولناکی را در این مکان تاریخی انجام داده است.گفته می‌شود نامبرده از ملاکان بزرگ و صاحب یک برند بنام لوازم خانگی در کشور است.

تجاوز به ثروت ملی

با اینکه این بنا در سال 52به ثبت ملی رسیده است اما باز هم مورد تجاوز یک فرد قرار گرفته است.فرد متجاوز با یک سند مشاع نه‌تنها اقدام به تصرف بلکه تخریب و ساخت و ساز در این بنای تاریخی کرده است،نکته جالب این است که همه مدیران کشور نیز از این مسئله آگاهند اما پس از 19 سال نتوانسته‌اند و یا نخواستند که این ثروت ملی را بازستانی کنند.پرسش اینجاست که چگونه دستگاه قضا باوجود این همه دقت،در این مورد خاص تا این حد کوتاهی کرده است؟

محوطه ازبکی پر از اشیای ذی قیمت

بر اساس شواهد موجود و گمانه‌زنی‌ها حتی در 10سانتی متری خاک نیز اشیای قدیمی کشف شده است.چندی پیش یکی از رسانه‌های تصویری برای تهیه گزارش به این مکان رفته بوده که در هنگام برخورد پای یکی از افراد به تپه کوزه‌ای قدیمی از دل خاک بیرون زده است.

ساخت ویلا و استخر روی یکی از کهنه‌‌ترین آثار تاریخی جهان

فرد متجاوز به ثروت ملی در یک اقدام عجیب و غریب اقدام به ساخت ویلا و از آن بدتر حفر استخر در این بنای تاریخی کرده است! اما بازهم مسئولین قدم از قدم برای جلوگیری از این اقدام وحشتاک نکرده‌اند!این در حالی است که نفوذ آب بدترین صدمات را بر بدنه تاریخ خواهد زد، تاریخی که ما به‌عنوان میراث‌دار آن به آیندگان هستیم .

آیا اشیای این محوطه مورد تجاوز قرار گرفته‌اند؟

نظر به شواهد موجود و کشف اشیای گرانبها در گمانه‌زنی‌های 10 سانتی و باتوجه به ساخت ویلا و حفر استخر آیا آثاری توسط متجاوز استخراج شده است؟ در صورت مثبت بودن برخورد دستگاه قضا برای بازپس‌گیری این آثار با چه اقدامی و بر چه مبنایی انجام

خواهد شد؟

کاشت درخت گردو بر دامن تاریخ

این متجاوز علاوه بر ساخت ویلا و استخر در دامنه‌های محوطه اقدام به کاشت درخت های گردو نیز کرده، این نوع درخت دارای ریشه‌های بسیار عمیق است و خسارات جبران‌ناپذیری را بر این تاریخ جهانی وارد ساخته است.

نفوذ داعش در آثار تاریخی ایران

به‌راستی داعش کیست؟مگر نه اینکه بخشی از هدف این گروه تجاوز به تاریخ و از بین بردن هویت کشورهاست. همین چند وقت پیش بود که صدا‌و‌سیما و رسانه‌های کشور دم از تخریب آثار باستانی توسط داعش در سوریه زدند!! چرا همین افراد تخریب و تجاوز آثار باستانی و جهانی کشور خودمان را توسط متجاوزین و از آن بدتر سکوت مسئولین قضا در راستای بازستانی و جلوگیری از پیشروی مجدد و تخریب بیشتر قدیمی‌ترین آثار تاریخی جهان و ایران را به تصویر و خبر نمی‌کشانند ،چرا همیشه مرغ همسایه برای صدا و سیما وبرخی رسانه‌های ایران غاز است؟

سکوت مدیران ارشد البرز در دفاع از محوط تاریخی

به‌راستی در این سالیان نقش مدیران استان البرز در شورای پر طمطراق حفظ حقوق بیت‌المال، نمایندگان مجلس ،میراث و سایر مدیران ارشد این استان در باز پس‌گیری این آثار تاریخی چه بوده است؟ تکلیف آثار کشف شده ،تخریب‌ها،تجاوز به ثروت ملی و از همه مهم‌تر برخورد بامدیرانی که در این راستا کوتاهی کردند چه خواهد شد؟ این سوالی است که 19 سال است بی‌جواب مانده است.

منبع: روزنامه قانون، شماره 594،  دوشنبه 2 شهریور1394، ص 11.