امامزادگان ابوالحسن، جعفر و ابراهیم علیهم السلام

محمّدمهدی فقیه بحرالعلوم 

- امامزاده ابوالحسن: بقعه این امامزاده، بعد از روستاى جلیل‏ آباد و نزدیک روستاى متروک مسکین ‏آباد، و در 5/2 کیلومتری جنوب گازُرسنگ و سه کیلومتری شرق چگینی و در 18 کیلومتری شهر نظرآباد و 5/3 کیلومتری جنوب آبیک واقع شده است. بقعه امامزاده در محوّطه وسیعى قرار گرفته که سه جانب آن را دیوار کاه‏ گلى فرا گرفته است. در قسمت شمالى محوّطه، در هر طرف شش غرفه ساخته شده و در پشت هریک از غرفه ‏هاى مزبور اتاقى قرار دارد که در حال حاضر (به هنگام بازدید) سقف اکثر آن‏ها فرو ریخته است. بناى امامزاده از نظر طرح کلّى، به صورت مکعّب مستطیل مى ‏باشد که از دو قسمت ایوان و بقعه اصلى تشکیل شده است. بقعه امامزاده، چهارضلعى و به ابعاد هر ضلع 27/5 متر مى‏ باشد که چهار گوشه داخلى آن در بالا به طرف داخل متمایل شده و چهار فیل ‏پوش را به وجود آورده است. در وسط هر ضلع نیز یک طاق‏نما وجود دارد و حدّ فاصل هر طاق‏نما و فیل‏ پوش‏ ها، یک آلت ‏بندى به صورت پاباریک به وجود آمده و سپس گنبد عرق‏چینى، روى بنا قرار گرفته است. در حال حاضر، به علّت تعمیرات صورت گرفته، از تزیینات و چگونگى وضع قبلى داخل بقعه، نشانه‏ اى در دست نیست.

ایوان مقابل بقعه با کاشى‏ هاى هفت رنگ، تقریباً شبیه کاشى‏ هاى اواخر زندیه و اوایل قاجار تزیین گردیده است. پوشش خارجى بقعه عبارت از یک ساقه استوانه ‏اى به ارتفاع 60/3 متر و یک بخش شیروانى مخروطى شکل مى‏ باشد. بخش ساقه کاشى ‏کارى شده و بخش بالایى احتمالاً بعد از فروریختن گنبد اصلى ساخته شده است. کف ایوان و بقعه حدود یک متر از کف حیاط بالاتر مى ‏باشد. مردم محل، ساختمان فعلى امامزاده را به فتح‏على‏ شاه قاجار نسبت مى‏ دهند. گنبد بنا پشت ایوان جای دارد. بنایی چهارگوش است که در بالا به کمک سکنج هایی به چند ضلعی و سپس به دایره تبدیل شده و گنبد دو پوش بنا روی آن احداث شده است. پوشش خارجی گنبد به شیوه رک چند ضلعی روی ساقه بلند هفت متری زده شده است. هم اکنون نمای گنبد از خارج از جنس حلب سفید و ساقه آن آجری است و کاشی های مستطیل شکل فیروزه ای قسمت کمی از ساق گنبد را پوشانده است. وجود این کاشی‌ ها گویای این است که گُل گنبد با کاشی تزیین بوده و فعلاً ریخته است.

بنای امامزاده ابوالحسن با وجود تعمیرات زیاد، اما بسیار زیبا و شکیل است. سبک بنا شبیه بناهای دوره صفوی است ولی تزئینات و کاشی کاری آن از شیوه قاجاری پیروی می‌ کند. به این ترتیب می‌توان نتیجه گرفته که بنا در دوران صفوی احداث شده ولی در دوره قاجار مرمّت اصولی شده و یک ورودی به حیات نیز به آن الحاق شده است. به اعتقاد اهالی، امامزاده ابوالحسن با امامزاده موسی مدفون در هیو و جعفر هشتگرد برادر بوده و از نوادگانِ امام سجّاد می‌ باشد اما تاکنون به سلسله نسب شریف آنان دست یافته نشده است. بنای امامزاده ابوالحسن به شماره 383 و در تاریخ 25/2/1380 به ثبت آثار ملّی و تاریخی رسیده است.

- امامزاده جعفر: بقعه این امامزده در 500 مترى خارج از روستاى قلعه شیخ از دهستان احمدآباد و در دو کیلومترى جنوب احمدآبادِ نظرآباد، روبروى حمام تپّه قلعه شیخ و در میان قبرستان عمومى روستا واقع شده است. ساختمان بقعه از دو اتاق و یک طاق نماى ایوان مانند تشکیل یافته و رو به شرق است. ایوان بقعه کم عمق است و به دروازه شبیه‏ تر است. اتاق اوّل چهار گوش با پوشش گنبدى است و داراى چهار طاقچه در طرفین است که مهرهاى نماز، کتب ادعیه و سایر وسایل در آن‌ها قرار مى‏ گیرد. اتاق دوّم (گنبدخانه) به اندازه یک پلّه پایین‏تر از اتاق اوّل است و محوّطه‏ اى هشت ضلعى نامنظم است. گنبد روى چهار طاق تویزه و گوشه سازى‏ ها احداث شده دو پنجره در سمت جنوب و غرب گنبد نور داخل آن را تأمین مى‏ کند.

ورودى گنبد خانه بسیار کوتاه است و براى ورود به آن لازم است کاملاً خم شد و به حالت تعظیم در آمد. مصالح قدیمى و اوّلیّه مورد استفاده در بقعه از خشت و گل است اما به تازگى قسمت‏ هاى زیادى از بنا مرمّت اساسى و در پاره ‏اى موارد نوسازى شده و در این تعمیرات، آجر و سیمان و گچ به کار رفته ا ست. درها، پنجره‏ ها و ضریح بقعه فلزى است و اتاق مرقد از داخل و خارج با سیمان، سفید و از داخل رنگ‏ آمیزى شده است. سبک و شیوه ساخت بقعه شباهت زیادى به بناهاى دوره صفوى دارد. قدیمى‏ ترین آثارى که هم اکنون در این بنا قابل مشاهده است یک جفت درِ چوبى است که حکاکى و منبّت کارى شده ولى هم اکنون پوسیده و فرسوده شده‏ اند و احتمالا درِ یکى از ورودى‏ ها بوده است. همچنین در محوّطه قبرستان جلوى ایوان بقعه، سنگ قبرى موجود است که روى آن تاریخ 1133 نوشته شده که متعلّق به کربلایى حاج پرویز فرزند مرحوم امیر سلطان خان است که حکایت از قدمت بنا است.

به اعتقاد اهالی، امامزاده جعفر از نوادگان حضرت امام سجّاد است. نقل شده که در گذشته بر سر در ورودی بقعه، سنگی حکاکی شده وجود داشته که بر آن چنین نوشته شده بود: «امامزاده جعفر زین العابدین». برخی دیگر از مردم، امامزاده جعفر را از نوادگان حضرت امام موسی کاظم می‌ دانند اما بر گفتارشان دلیلی ارایه نکرده اند. متأسّفانه تاکنون سندی که هویّت امامزاده را معیّن کند به دست نیامده و از سلسله نسب شریف او اطّلاعی در دست نیست. این بنا به شماره 19165 و در تاریخ 3/3/1386 به ثبت آثار ملّى و تاریخى رسیده است.

- امامزاده ابراهیم: بقعه این امامزاده در سه کیلومترى روستاى تنکمان و در دو کیلومتری شرق کریم آباد و شرق زمین‌ های کشاورزی معروف به تکیّه، حدّ فاصل تنکمان و ینگى امام، در جادّه کرج به اشتهارد و در پنج کیلومتری جنوب هشتگرد قرار دارد. این بنا متعلّق به دوره صفویّه مى‏ باشد، امّا در سالیان اخیر مرمّت شده و فاقد گلدسته است. بنای بقعه شامل یک اتاق چهار گوش است که در بالا فیل گوش به دایره تبدیل شده و گنبدی یک پوست دور آن ایجاد گردیده است. دو تالار مستطیل شکل با سقف مسطح چوبی یکی در قسمت غرب به عنوان محل استراحت زنانه و دیگری در قسمت شرق به عنوان محلّ استراحت مردانه و دو ایوان نسبتاً کم عرض با سقف مسطح چوبی در شمال و جنوب آن ساخته شده است. این دو تالار پس از بازسازی به بقعه افزوده شد، و اتاق آرامگاه نیز به جز اندود کاهگل و سفید کاری و مرمّت‌های جزیی تغییر چندانی پیدا نکرده است.

قدیمی ترین آثار موجود در بقعه، سنگ قبرهایی است که برای حفاظت بیشتر زیر ستون های چوبی ایوان و یا در راه پلّه پشت بام کار گذاشته شده اند که سال های 1216 و 1262 و 1297 هـ.ق را نشان می‌ دهند. درختان کهن‏سالى پیرامون بقعه وجود دارد که فضاى مناسبى را پدید آورده است. زمین زیارتگاه حدود 5000 مترمربّع مى ‏باشد که به صورت قبرستان عمومى از آن استفاده مى‏ شود. در تابلویی که بر دیوار بقعه نصب شده است، امامزاده سیّد ابراهیم با هشت پشت به امام جعفر صادق نسب می‌ رساند که در سلسله نسب آن اسامی ذکر شده که قابل تأمّل بیشتر است. این بنا به شماره 19167 و در تاریخ 3/3/1386 به ثبت آثار ملّی و تاریخی رسیده است.