آثار مهرپرستان خوروین ساوجبلاغ و ماجرای بلژیک
تصویر یکی از ظروف سفالین متعلق به گنج تپه روستای خوروین
از توابع بخش چندار شهرستان ساوجبلاغ که در موزه ملی ایران نگهداری می شود.
آثار معماری «گنج تپه» و «سیاه تپه» روستای خوروین متعلق به هزاره دوم پیش از میلاد مسیح، در سه مرحله مورد کاوش و حفاری باستان شناسان ایرانی و خارجی قرار گرفته است: علی حاکمی و محمود راد (1328 خورشیدی)، لویی واندنبرگ بلژیکی (1332 خورشیدی)، سرهنگ اسمیت آمریکایی (1335 خورشیدی).
بنا به شواهد باستان شناختی احتمالا" آثار خوروین متعلق به اقوام میترایی (مهر دینی) است که خدای درون خورشید را می پرستیدند و مردگان خود را رو به خورشید دفن می کردند. آیین «میترائیسم» که از اعتقادات دینی قوم آریایی بود، با ورود به فلات ایران، همراه با آریاییان موجب تغییراتی در نگرش آیینی اقوام ساکن در فلات ایران گردید. با ظهور زرتشت و آیین او در قرن ششم پیش از میلاد مسیح، آیین میترا به آیین زرتشت راه یافت و در کنار آن به تحول چشمگیر خویش ادامه داد. مهرپرستان بر این عقیده بودند که خدای مهر با خورشید از مشرق به مغرب می رود و بر پیمان ها نظارت می کند و برای بهتر انجام دادن چنین وظیفه ای صفت خدای همیشه بیدار را دارد. با استناد به منابع تاریخی در دو قرن میلادی (اول و دوم) آیین میترائیسم یکی از بزرگترین آیین های دینی روم بوده است. این کیش از طریق سپاهیان و ملتزمان دربار و بزرگان در آسیای صغیر و ارمنستان به غرب راه پیدا کرده و گسترش یافته بود.
منابع: ژاله آموزگار، تاریخ اساطیری ایران، ص18/ هفته نامه امرداد، ش102، ص3/ حسین عسکری، کتابشناسی ساوجبلاغ، ص224.
- نشر نخست این مقاله در: روزنامه پیام زمان، ویژه ساوجبلاغ و نظرآباد، اردیبهشت 1386، ص4.
ماجرای بازگشت آثار خوروین از بلژیک
بعد از گذشت 26 سال از زمان تشکیل دادگاه بروکسل برای بازپسگیری اشیای تاریخی خوروین، هنوز این دادگاه به نتیجه خاصی برای صدور حکم نرسیده است. به گزارش گروه فرهنگی باشگاه خبرنگاران دانشجویی ایران «ایسکانیوز»، «امید غنمی» مدیرکل حقوقی سازمان میراث فرهنگی، صنایعدستی و گردشگری با بیان این مطلب گفت: «آخرین جلسه دادگاه استیناف بروکسل هم تشکیل شد و این دادگاه نیز به نتیجه خاصی برای پرونده اشیای خوروین نرسیده است».
وی با بیان این نکته که مرکز خدمات حقوقی ریاست جمهوری به عنوان شاکی این پرونده است، افزود: «در این پرونده سازمان میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری به عنوان مالک و پیگیر پرونده اقداماتی را انجام داده است، اما تاکنون نتوانستیم برای بازپس گیری اشیای خوروین با وراث خانم ولفکاریونس -مدعی مالکیت اشیا- به توافق برسیم.» غنمی خاطرنشان کرد: «اشیای خوروین داخل 9 صندوق قرار دارد که درب تمامی صندوقها پلمپ است و تنها میدانیم که این صندوقها به سفارش خانم ولفکاریونس که اکنون در قید حیات نیست و توسط یک دیپلمات بلژیکی از کشور خارج شده است.» به گفته مدیر کل حقوقی، ایران در سال 1981 به محض اینکه از وجود این اشیا در بلژیک مطلع شد، اقدام به توقف فروش کرد. وی درباره محتوای صندوقها گفت: «درب 9 صندوق عتیقه بسته مانده است و ما تنها میدانیم که این اشیا به صورت غیرقانونی و قبل از انقلاب از کشور خارج شده است.»
بنا بر این گزارش، محوطه باستانی 4 هزار ساله خوروین در 80 کیلومتری شمال غربی تهران در شمال جاده کرج به قزوین و در شهرستان ساوجبلاغ قرار دارد. یادآوری میشود که این محوطه باستانی یکبار در سال 1328 خورشیدی توسط محمود راد و علی حاکمی حفاری شد و آخرین پژوهشهای علمی و اصولی در سال 1333 توسط تیم باستانشناسی بلژیکی انجام گرفت و در این حفاریها آثار بسیاری از ایران خارج و به بلژیک منتقل شد. در خبرگزاری میراث آریا آمده، دادگاه بروکسل که برگزار شد، مربوط به خروج غیرقانونی اشیای عتیقهای از ناحیه خوروین است که درسال 1965 از ایران توسط یک خانم فرانسوی به نام «ولفکاریونس» که اکنون در قید حیات نیست و به دلیل ازدواج با یک پزشک ایرانی دارای ملیت ایرانی نیز بوده، از ایران خارج شده است.
مرکز خدمات حقوقی ریاست جمهوری که تحت نظر معاونت حقوقی و امور مجلس رییس جمهوری عهدهدار نظارت بر دعاوی دستگاههای دولتی و معاضدت آنها است، درباره پیشینه دعوی این گونه شرح داده است: «سالهای 1940 - 1950میلادی مصادف با کشف منطقه باستانی خوروین بوده است. دراین سالها در بازار سیاه عتیقه تهران ، اشیایی که بطور غیر قانونی از دل خاک بیرون آمده بود بطور مخفیانه مورد خرید و فروش قرار میگرفت که پس از تحقیق، مشخص شد که مربوط به منطقه خوروین در شمال غربی تهران است. ایران معتقد است آن خانم فرانسوی یک سال قبل از ترک ایران، در سال 1965میلادی تصمیم به خروج این اشیا از ایران میگیرد و باتوجه به نبود امکان خروج اشیای عتیقه از ایران بدون کسب مجوز، از یک دیپلمات بلژیکی می خواهد این اشیا را به عنوان وسایل شخصی دیپلمات به بلژیک حمل کند» دراین پرونده، دولت جمهوری اسلامی ایران به عنوان شاکی و خانم ولفکاریونس به عنوان مدعی مالکیت اشیا هستند. ضمنا نامبرده، وراث پرفسور واندنبرگ و دولت بلژیک را نیز به جهت دخالت وی و مقامات وزارت امورخارجه بلژیک در امور خصوصی اشخاص به دادرسی احضارکرده است. زیرا وی مدعی است که هم آقای واندنبرگ و هم مقامات بلژیک در یک برهه از زمان و قبل از آغاز اقدامات جمهوری اسلامی ایران و پیش از وجود قرار توقیف اموال و بطور غیر قانونی مانع از دستیابی او به اشیا متعلق به وی گردیدهاند.»
مرکز امور حقوقی بینالمللی در گزارش خود آورده است که باتوجه به گذشت قریب به ربع قرن از آغاز دادرسی فوق و مرگ مدعی، فعلا وارث وی در دادرسی حضور دارند. پرفسور واندنبرگ و همچنین همسر ایرانی اش خانم ملکی نیز از دنیا رفته اند ولی اشیای منطقه خوروین همچنان در انبارهای موزه سنکانتنر در انتظار تصمیم عادلانه دادگاه بلژیکی است. جمهوری اسلامی ایران، به دلیل نگرانی موجود و جهت حفظ آثار و میراث گذشتگان یکبار درخواست بازگشایی جعبهها و بررسی وضعیت آنان را کردهاست.
گفتنی است دولت بلژیک از طریق وکیل خود بهدادگاه استیناف بروکسل، کتبا اعلام کرده است که خروج اشیای عتیقه غیرقانونی بوده و مدعی با تمهیدات قبلی و با استفاده از تسهیلاتی که ماموران دیپلماتیک از آن برخوردارند، این اشیا را همراه وسایل شخصی یک دیپلمات که معمولا مورد بازرسی قرار نمیگیرد، به خارج منتقل کرده است و موضوع از چارچوب یک قضیه خصوصی خارج می گردد. در ادامه گزارش مرکز امور حقوقی بینالمللی ریاست جمهوری آمده است: «دفاعیات جمهوری اسلامی ایران نیز بر محور مالکیت ایران به میراث فرهنگی خود و تعلق میراث فرهنگی کشورمان به تمامی ایرانیان و لزوم برگشت بیقید و شرط آنها کماکان ادامه دارد و جلسه آتی دادگاه که به دفاعیات وکیل دولت بلژیک و احیانا وراث پرفسور واندنبرگ اختصاص خواهد داشت، در ماه دسامبر در بروکسل برگزار خواهد شد.»
- به نقل از خبرگزاری ایسکانیوز (باشگاه خبرنگاران دانشجویی ایران) / کدخبر: 150082-02-860818.