از آبادی هیو تا شهر نور‏

مقدمه کتاب «از آبادی هیو تا شهر نور‏»، نوشته فرامرز قدسی، ‏کرج: اداره کل حفظ آثار و نشر ارزش های دفاع مقدس استان البرز، انتشارات حنظله‏، 1401، 893 صفحه

____________________________

هو الشهید

که یزدان پاک از میان گروه

برانگیخت ما را ز البرز کوه

فردوسی

«هیو» روستایی آباد و شناخته شده در شهرستان ساوجبلاغ استان البرز است. مردمانش مهربان، صمیمی، بردبار، میهمان نواز، حقیقت گرا و فرهنگ شناس هستند. در آبان 1355 خورشیدی باستان شناسی به نام «یحیی کوثری» در چهارمین مجمع سالانه کاوش ها و پژوهش های باستان شناسی ایران اعلام کرد که «غارهای کهنسال هیو» شاید متعلق به «دوره پارینه سنگی» باشند. آغاز دوره پارینه سنگی همزمان با ظهور انسان در عرصه گیتی است. از نظر فناوری افزارسازی، به سه دوره کوتاه تر پارینه سنگی قدیم، میانی و جدید تقسیم می شود. در روزگاران گذشته، 17 آسیاب آبی (به گویش ترکی ساوجبلاغی: دیرمان) در هیو فعال بودند که گندم روستاهای دشت و کوهپایه منطقه ساوجبلاغ را با دقت و امانتداری آرد می کردند. تپه گبران یا تپه گردان با سفالینه هایی متعلق به سده های چهارم تا نهم هجری قمری - که شاید یکی از دژهای جنگاوران اسماعیلی باشد - بقعه امامزاده موسی (محل شهادت و مدفن یکی از نوادگان امام زین العابدین علیه السلام یا یکی از سرداران شجاع و شهید شیعه) با شیوه معماری دوره صفویه، آرامستان قدیمی سیراب مربوط به دوران ایلخانیان تا قاجاریه، منجوق تپه (به احتمال فراوان سکونتگاه پیوسته انسان در دوران پیش از تاریخ، تاریخی و اوایل دوره اسلامی) و تپه واسوار (وایسوار) متعلق به سده های پنجم تا نهم هجری قمری، از دیگر آثار فرهنگی - تاریخی ارزشمند هیو به شمار می روند.

این توصیفات کوتاه تاریخی را عرض کردم که خوانندگان گرامی آگاهی یابند که شهدای گرانقدر مورد اشاره در این کتاب، در چه محیط شورانگیز فرهنگی رشد کرده و بر چه میراث گرانبهایی تکیه زده بودند. این کتاب، روایت منظوم، پر احساس و خواندنی معلم عزیزم جناب آقای فرامرز قدسی (فراق) از زندگی و زمانه شهدای هیو است. پیش از این سه کتاب به قلم گویا و روان ایشان منتشر شده است: کَندن سَسی: هیو در آیینه زمان (1388)؛ لحن خوش صبح: چشم اندازی بر طالقان و نخبگان آن در مثنوی گنج نامه (1394)؛ ستارگان آسمانی (1399). این سه اثر مکتوب را می توان در ردیف کوشش های البرزشناسانه به شمار آورد که درصدد معرفی مستند فرهنگ، تاریخ و مشاهیر بخش هایی مهم از غرب استان البرز است.

اما کتاب پیش رو، «تذکره الاولیا»ی روزگار ما است. روایت زندگی، زمانه و وصایای انسان هایی پاک سرشت و عارف که آرمان ها، آرزوها، دغدغه ها، عاطفه ها، خشم ها، خوشایندی ها و ناخوشایندی شان به گونه ای شگفت، شبیه به هم است؛ چون همگی از یک سرچشمه سخن می گویند و بر آن اساس، عمل می کنند. عارفانی واصل و عامل که همگی اهل سیر و سلوک و پالایش نفس (خودسازی) بودند و مظلومانه و البته آگاهانه، غبار از چهره عرفان شیعی در روزگار تجدد زده ما زدودند. به قول جناب استاد دکتر حکمت اله ملاصالحی، «انسان وجودی است مرگ اندیش و مرگ آگاه. مرگ آگاه نه به آن دلیل که می میرد و مرگ تقدیر آدمی بودنِ اوست. بلکه به این دلیل که رجوع به ابدیت و جاودانگی دارد...» با این اوصاف، تنها انسان است که می میرد و دیگر موجودات زنده، درکی از مفهوم متعالی «مرگ» ندارند و در اصطلاح، نمی میرند بلکه «سَقط» می شوند! با ادبیات منطقیون، مرگ آگاهی، مفهومی «مُشکک» است و مراتب و درجه دارد. «شهادت»، اوج توجه انسان به ابدیت و جاودانگی است. یا به تعبیر جناب مولانا:

از جمادی مُردم و نامی شدم

وز نما مردم به حیوان برزدم

مردم از حیوانی و آدم شدم

پس چه ترسم کی ز مردن کم شدم

حمله دیگر بمیرم از بشر

تا برآرم از ملایک پر و سر

تلّقی شهدای انقلاب اسلامی از مفهوم «شهادت»، از «شهادت حماسی و رهایی بخش» امام حسین علیه السلام در عاشورا، هویت می گیرد و با امیدی گرم به ظهور امام مهدی (عج) در آینده، پیوند می خورد. چندی پیش به کوشش گروهی از پژوهش گران علوم انسانی، 50 هزار وصیت نامه شهدای دفاع مقدس مورد بررسی قرار گرفت. به طور میانگین در هر وصیت نامه 4 بار نام امام حسین (ع) امام زمان (عج)، کربلا، عاشورا، زینب (س) و ابوالفضل (ع) آمده است. ضمن آرزوی تندرستی و توفیقات بیشتر علمی و فرهنگی برای جناب استاد قدسی، خاضعانه این تلاش ارزشمند و ماندگار را ارج می نهم و مطالعه اش را به ایرانیان سربلند و البرزیان عزیز به ویژه جوانان جویای حقیقت و معنویت توصیه می کنم.

حسین عسکری

5 تیر 1401

شهرستان ساوجبلاغ

____________________________

بازتاب...

ابراز نظر دکتر علی شاپوری متخلص به سلطان (نویسنده و شاعر البرزی) درباره مقدمه کتاب «از آبادی هیو تا شهر نور‏»

با سلام و تسلیت به مناسبت عاشورای حسینی. دروها بر شما استاد دکتر حسین عسکری البرزپژوه بزرگوار. لازم به ذکر است کتابی تقدیم به دهیاری و انجمن شعر هیو کرده ام به مدیریت استاد محمد معدن کن به نام دیوان سلطان، کتاب اول شامل هفت جلد که در آن گریزی کوتاه به تاریخ و تمدن هیو زده ام. داستانی حماسی به نام جنگ سامان هیو با شیطان دیو، در حدود ده صفحه آ چهار، که بسیار شیرین و دل پذیر است. از آن‌ دیوان هفت جلد اول سلطان ندارم والا برای پژوهش شما و البرز شناسی بسیار مفید بود. اگر توانستید از استاد معدن کن شاعر بگیرید و بخوانید داستان شیطان دیو و سامان هیو که نقل از پدرم بود که از زبان یکی از پیران هیو نقل کرده بود و من به نظم کشیدم. هیو حدود 25 شاعر مرد و 25 شاعر زن و یا بیشتر دارد که بسیار ادیب و فرهیخته هستند و فرهنگ و هنر و ادب غنی دارند.

6 امرداد 1402

به مناسبت روز قلم، اداره کتابخانه های عمومی شهرستان ساوجبلاغ با همکاری اداره فرهنگ و ارشاد اسلامی، بسیج هنرمندان ساوجبلاغ و دهیاری و شورای اسلامی روستای فشند برگزار می کند:

درنگی در روستای کهن فشند

با حضور البرز پژوهان

دکتر مهراب رجبی و دکتر حسین عسکری

شعرخوانی، شاهنامه خوانی و رونمایی از کتاب دیوان سلطان نوشته دکتر علی شاپوری

چهارشنبه 14 تیر 1402، ساعت 17 تا 19

استان البرز، شهرستان ساوجبلاغ، شهر هشتگرد، فرهنگسرای امام علی (ع)

______________________________

بازتابی از فشند کهن در شهر جدید مهستان دیده نمی‌شود

 رضا قاسم پور

روزنامه نگار

عصر چهارشنبه 14 تیر 1402 مصادف با روز قلم، نشست فرهنگی با عنوان «درنگی در روستای کهن فشند» در فرهنگسرای امام علی (ع) هشتگرد با حضور مسئولین محلی و میهمانانی از چهار گوشه استان البرز برگزار گردید. در این نشست که با مجری‌گری مهندس محمد بهمن‌پور و با همکاری اداره کتابخانه های عمومی، اداره فرهنگ و ارشاد اسلامی ساوجبلاغ و شورا و دهیاری فشند برگزار می‌شد دکتر مهراب رجبی و دکتر حسین عسکری به عنوان سخنرانان مراسم، از زوایای مختلف به کند و کاو در فرهنگ، تاریخ، مشاهیر و ظرفیت‌های پیدا و پنهان روستای تاریخی فشند پرداخته و نهایتا در انتهای جلسه پس از صحبت‌های مهندس ابراهیم بغدادی (بخشدار مرکزی ساوجبلاغ) از بیستمین مجموعه شعر استاد علی شاپوری (متخلص به سلطان) رونمایی گردید.

 مدرسه‌ای با قدمت بیش از صد سال

دکتر رجبی مشاور البرز شناسی استاندار و البرزپژوه با اشاره به خاستگاه جای‌نام‌ها در ایران و مرور پیشینه هزار ساله فشند افزود: بیشترین جای نام‌ها معطوف به آب می‌باشند وی معنای فشند را زلف و کاکل آرمیده، زر و طلا و زمین زرخیز عنوان کرده افزود: مدرسه تاسیس شده توسط کلیم‌ العلمای فشندی، قدمت مثبت صد سال دارد. رجبی در پایان خواهان برگزاری مراسمات مشابهِ فشند برای 300 روستای دیگر استان البرز گردید.

نام آوران فشند

دکتر حسین عسکری نویسنده و البرز پژوه ضمن اشاره به سابقه دو هزار ساله یافته های باستان شناسی در روستای فشند به ویژگی های خاندان علمی و فرهنگی فشندی ساکن در شهر قزوین پرداخت. اشاره به فرازهایی از زندگی و زمانه این مشاهیر از دیگر بخش های سخنان دکتر عسکری بود: محمد بن ابی الاسوار فشندی (فقیه و خطیب سده ششم هجری قمری)، عبدالملک فشندی (سردار و تاریخ نگار دولت اسماعیلیان الموت)، شیخ محمدتقی فشندی ساوجبلاغی (شارح دیوان امام علی علیه السلام)، شیخ باقر فشندی (مدرس فلسفه حوزه علمیه قزوین)، میرزا عبدالعظیم فشندی (خوشنویس)، استاد جمشید امینی (شاگرد استاد کمال الملک و مبتکر شیوه هنری نقاشی بر قالی)، دکتر ابوالقاسم غفاری (دانشمند ایرانی ناسا)، سرهنگ حاج حسن بیگلری (نویسنده و قرآن پژوه)، شیخ موسی خیرخواه مشهور به کلیم العلماء فشندی (بنیانگذار مدرسه فشند)، حاج محمدعلی فشندی تهرانی (عارف و زاهد معاصر) و...

 تاسیس موزه مردم شناسی در فشند

دکتر عسکری در ادامه افزود: «متاسفانه بازتاب فشند کهن در شهر جدید مهستان دیده نمی‌شود. وی پیشنهاد تاسیس موزه مردم‌شناسی در فشند را به بخشدار، دهیار و اعضای شورای روستا ارائه کرده و افزود: "برگزاری آیین‌های بزرگداشت و نکوداشت، نصب تندیس مشاهیر فشند و نامگذاری خیابان‌ها و معابر به نام مشاهیر بخشی از کارویژه‌ها جهت حفاظت از مالکیت معنوی و داشته‌های فشند و تزریق و انعکاس آن در شهر جدید مهستان می‌باشد.»

چرایی و چگونگی استحاله فشند

در ادامه برنامه مهندس ابراهیم بغدادی بخشدار مرکزی ساوجبلاغ نیز ضمن استقبال از برنامه فشندشناسی و ضرورت معرفی سایر روستاهای تاریخی منطقه افزود: «متاسفانه ما با دست خود در حال نابودی پیشینه و تاریخ و مدنیت خود هستیم. نابودی بافت اصیل روستای فشند و ویلاسازی و فروش زمین‌ها باعث استحاله فرهنگی فشند شده است.»

سلطان؛ پرکارترین شاعر کشور

پایان بخش برنامه فرهنگی روستای تاریخی فشند، رونمایی از کتاب شاعر پرکار استاد علی شاپوری (سلطان) بود. سلطان با 181 هزار بیت شعر پرکارترین شاعر کشور و خالق 20 جلد مجموعه شعر ضمن بیان خاطرات دوران کودکی و تحصیلی خود افزود: «در ایران 25 منطقه بنام فشند وجود دارد. فشند ساوجبلاغ معروف‌ترین بوده و پیشینه 4500 ساله دارد. فشند قدیم متشکل از 14 محله با مردمان خونگرم، دوست داشتنی و اهل مطالعه و پژوهش بودند.»

میهمانان ویژه نشست

در این نشست فرهنگی زکریا مهرور، حسن شاه محمدی، مرضیه بزرگمهر و بهروز رمضانی وناشی حضور داشتند که از البرزپژوهان صاحب اثر به شمار می روند.

پیوند این گزارش در سایت خبری و اطلاع رسانی کرج رسا

______________________________

برگزاری «روز فشند»

 مراسم گرامی‌داشت «روز فشند» با حضور تعدادی از نویسندگان، البرزپژوهان و مردم شریف فشند، روز گذشته در فرهنگ سرای امام علی (ع) هشتگرد برگزار گردید. در این مراسم اینجانب (مهراب رجبی) و همچنین برادر ارجمندم جناب آقای دکتر حسین عسکری در خصوص تاریخ، جغرافیا، فرهنگ، مشاهیر و لهجه و زبان روستای فشند، سخنانی را ارائه دادیم. تاسیس اولین - به تقریب - دبستان در البرز با نام «دبستان فرهی» در فشند همزمان با تأسیس دبستان ابوریحان در برغان و دبستان روستای گوران طالقان از جمله مباحث مطرح شده بود. تأثیر و تأثر - در بافت و اقلیم منطقه - احداث شهر جدید هشتگرد (شهرِ مِهستان) که بخش عمده‌ای از این شهر در زمین‌ها و مراتع روستای فشند قرار گرفته، از دیگر مباحث مطرح شده بود. در حاشیه مراسم از کتاب «دیوان سلطان» پنجمین کتاب شعر از مجموعه سروده‌های دکتر علی شاپوری فشندی رونمایی گردید. از تعدادی از مشاهیر بزرگ فشند همچون ابوالقاسم غفاری، جمشید امینی، محمدعلی فشندی و همچنین تعدادی از عالمان «آل فشندی» تجلیل گردید. سیب زمینی فشندی و قوچ فشندی به عنوان دو بِرند ممتاز و مشهور در تولیدات کشاورزی و دامداری به اجمال مورد بررسی قرار گرفت. بنای خاتون قیامت و چنار کهنسال روستا و همچنین وجود نشانه‌هایی از آیین مهر و میترا در روستا از نگاه‌ها دور نماند.

فشند، فشندک، فشم در تهران از نظر جاینام شناسی مورد بررسی قرار گرفت. زُلف، تاج و کاکل و همچنین زَر (طلا) و برکت و فراوانی از جمله معانی و مفاهیمی بود که در خصوص واژه فشند مطرح و مورد توجه قرار گرفت. از سوی اداره کل فرهنگ و ارشاد اسلامی البرز مقرر شد مراسم بزرگداشت دکتر عنایت الله شهیدی (تعزیه پژوه نامی) و همچنین برگزاری بزرگداشت دیگر روستاها و شهرهای البرز (تحت عنوان روز یا هفته) پیگیری گردد.

خدا را شکر

مهراب رجبی

15 تیر 1402

«ینگی امام» روستای تاریخی متعلق به دوره صفوی از توابع شهرستان ساوجبلاغ واقع در استان البرز است که اکنون در محدوده شهر هشتگرد قرار دارد. این روستا در دوره صفویه، بارویی چهار ضلعی و بلند داشته که در هر ضلع آن چهار برج نگهبانی وجود داشت. اکنون آثاری از سه برج و بخشی از باروی این روستا برجای مانده است. سه اثر تاریخی شامل بقعه دو امامزاده، کاروانسرا و تپه تاریخی در ینگی امام وجود دارد که در سال های 1377 و 1379ش در فهرست آثار ملّی ایران به ثبت رسیده است. «یِنگی» در گویش ترکی ساوجبلاغی به معنای تازه و نو است. وقتی در اوایل قرن یازدهم هجری قمری گنبدی مشترک بر فراز مزار امامزادگان هادی و علی النقی از نوادگان امام موسی کاظم علیه السلام ساخته شد از آن پس به آن ینگی امام (= امامزاده نو) اطلاق گردید. این روستا در روزگار قاجار در ردیف املاک صدر اعظم میرزا علی اصغر خان اتابک (درگذشت 1325ق) ملقب به امین السلطان بوده که پس از مدتی به میرزا علی خان امین الدوله (درگذشت 1322ق) صدر اعظم بعدی واگذار شده است. امین السطان به هنگام صدارت، بقعه امامزدگان ینگی امام را مرمت کرد. سنگ قبری به تاریخ 1072ق در ورودی صحن امامزادگان قرار دارد و تاریخ مندرج بر روی ضریح چوبی مربوط به سال 1354ق است. تپه ینگی امام در جنوب غربی روستا و در شمال جاده کرج - هشتگرد واقع شده است. براساس کاوش های باستان شناختی، این تپه 18 متری متعلّق به دوره ایلخانیان است. کاروانسرا یا مهمانخانه چهار ایوانی ینگی امام بنایی است منسوب به شاه عباس صفوی (درگذشت 1038ق) که در کنار تپه تاریخی ساخته شده است. طول خارجی آن 69 متر و عرض آن 60/67 متر است. این کاروانسرا در سه دوره صفویان، پیش از حکومت محمد شاه قاجار (درگذشت 1264ق) و مقارن با نخستین سفر ناصرالدین شاه قاجار (درگذشت 1313ق) به فرنگ رونق داشته و در بیشتر سفرنامه های ایرانی و خارجی روزگار قاجار از این کاروانسرا یاد شده است. کاروانسرای ینگی امام به هنگام حکومت مظفرالدین شاه قاجار (درگذشت 1324ق) دچار حریق شده و پس از آن متروک ماند. در رویدادهای مربوط به نهضت مشروطه خواهی ایرانیان، از این کاروانسرا به عنوان پایگاه قوای مسلح دولتی و مشروطه خواه استفاده شده است.

منابع: پرویز ورجاوند، سرزمین قزوین، ص 115؛ ابوالقاسم حاتمی، آثار تاریخی ساوجبلاغ و نظرآباد، ص 176؛ سفرنامه میرزا محمدحسین فراهانی، ص 14؛ شماری از بقعه ها، مرقدها و مزارهای استان تهران و البرز، ج 1، ص 279؛ فصلنامه گلستان هنر، ش 11، ص 26؛ ویژه نامه پژوهش های باستان شناسی استان تهران در سال 1385، ص 53؛ سفرنامه یوشیدا ماساهارو، ص 230؛ علی دیوسالار (سالار فاتح)، فتح تهران و اردوی برق، ص 81؛ خاطرات حاج سیاح یا دوره خوف و وحشت، ص 203.

- این مقاله یکی از مدخل های جلد شانزدهم دایره المعارف تشیّع است که زیر نظر استادان بهاءالدین خرمشاهی و کامران فانی منتشر می شود.

- نشر نخست این مقاله در: حسین عسکری، «روستای صفوی در استان البرز»، ماهنامه قاف البرز، ش 5، دی 1398، ص 8.

از رزکان کرج تا رزکان نظرآباد

در استان البرز وقتی نام «رزکان» را می شنویم غالباً به یاد روستایی خوش آب و هوا می افتیم که در سال های پیش از پیروزی انقلاب اسلامی، فراوانی آب دریاچه سد بزرگ امیرکبیر آن را به جنوب شهر کرج رانده است. سرتیپ حسینعلی رزم آرا رییس دایره جغرافیایی ستاد ارتش حکومت پهلوی در نخستین جلد از کتاب «فرهنگ جغرافیایی ایران» که در سال 1328 خورشیدی منتشر شده، این روستا را از توابع دهستان ارنگه واقع در بخش کرج و جزو شهرستان تهران دانسته است. روستایی در 30 کیلومتری شمال شرق کرج که متصل به راه شوسه کرج - چالوس است. در آن روزگار، دویست تن سکنه داشته که به زراعت، دامداری و کرباس بافی مشغول بودند. سد کرج که به نام مصلح بزرگ ایرانی جناب میرزا تقی خان فراهانی مشهور به امیرکبیر نامیده شده، بین سال های 1337 تا 1342 خورشیدی در تنگه واریان با طول تاج 390 متر و ارتفاع 180 متر با هدف تأمین آب مصرفی کلان شهر تهران ساخته شده است. پس از آبگیری سد کرج، به ناچار اهالی رزکان از منطقه کوهستانی شمال کرج به دشت جنوبی کرج کوچیدند و روستایی به نام «رزکان نو» شکل گرفت که هم اکنون از توابع شهرستان فردیس است. این روستا گرچه جدید است اما در نزدیکی آن، محوطه باستانی ارزشمندی متعلق به هزاره اول پیش از میلاد مسیح و برج 12 متری آب متعلق به دوره پهلوی قرار دارد.

مدتی پیش، برادرم علی عسکری که صفحه ای پر مخاطب در اینستاگرام دارد، عکسی از جوانان روستای رزکان از توابع شهرستان نظرآباد را برایم فرستاد و پرسید مگر چنین روستایی در نظرآباد بوده و چه فرقی با رزکان کرج دارد؟ عکس ارسالی که متعلق به سال 1344 خورشیدی است، چهره هشت تن از جوانان رزکانی را در خود جای داده است.  تا سال 1365 خورشیدی بخش ساوجبلاغ از توابع شهرستان کرج، دارای سه دهستان «افشاریه»، «اکراد» و «برغان» بود. اکراد وسیع ترین دهستان بخش ساوجبلاغ به شمار می رفت که با محاسبات امروزی، همه شهرستان نظرآباد و بخشی از شهرستان ساوجبلاغ فعلی را شامل می شد. براساس نوشته سرتیپ رزم آرا، روستایی به نام رزکان در دهستان اکراد ساوجبلاغ و در 48 کیلومتری شمال غرب کرج و 8 کیلومتری جنوب راه شوسه کرج - قزوین بوده که هم اکنون اثری از آن نیست. با توجه به اینکه در سال 1328 خورشیدی، 18 نفر سکنه داشته، به نظر می رسد که از سال های پیش از آن، روند متروکه شدن آن روستا آغاز شده بود.

سعید صالحی که ریشه در این روستا دارد، در این باره می گوید: «روستای رزکان تقریباً در محل فعلی شرکت بستان ایران واقع در جنوب شهر نظرآباد و نزدیکی روستای خسروآباد قرار داشت. این روستا به صورت قلعه بوده که اهالی آن در سال های پیش از پیروزی انقلاب، با فشار ارباب روستا، آنجا را ترک کردند و در روستاهای اطراف ساکن شدند. رزکانی ها هم اکنون در محل فعلی روستای خود مشغول کشاورزی و باغداری هستند.» سرنوشت روستاهای رزکان کرج و نظرآباد چقدر شبیه به هم است. کوچ ناخواسته بر اثر جبر توسعه و زور ارباب و رزکان های «نو» که پس از آن شکل گرفته اند. با این تفاوت که یکی مسکونی و دیگری کشاورزی است؛ یکی از شهرستان اصلی خود دور افتاده اما دیگری همچنان در آغوش شهرستان خود است.

منابع: حسینعلی رزم آرا، فرهنگ جغرافیایی ایران، ج 1، ص 98؛ جعفر کوهزاده، درآمدی بر فرهنگ و پیشینه کرج، ص 66، 205؛ حسن شاه محمدی و ابوالقاسم غلامی مایانی، گردشگری ویژه استان البرز، ص 369؛ علی مقیم و عبدالله عباس زاده، سیمای فرهنگ و طبیعت استان البرز، ص 99، 207؛ حسین عسکری، دشتی به وسعت تاریخ، ص 367 و تحقیقات میدانی نگارنده.

- نشر نخست مقاله فوق در: حسین عسکری، «از رزکان کرج تا رزکان نظرآباد»، هفته نامه تریبون شهر، سال دوم، ش 11، 5 خرداد 1398، ص 3.

پیوند تاریخ و طبیعت در ولیان

ولیان روستایی تاریخی و آباد در بخش چِندار شهرستان ساوجبلاغ از توابع استان البرز است. این روستای هدفِ گردشگری در 35 کیلومتری شهر کرج و در دامنه جنوبی رشته کوه های البرز واقع شده است. ارتفاع آن از سطح دریا 1830 متر است. اهالی این روستا، شیعه و به زبان فارسی سخن می گویند. درآمد بیشتر اهالی از زراعت، باغداری و دامداری تأمین می شود و توت خشک از تولیدات اصلی آن به شمار می رود. در سال 1390 خورشیدی، 966 نفر در قالب 328 خانوار ساکن این روستا بوده اند. از محوطه باستانی «کلاغ دره» واقع در جنوب روستای ولیان، سفال های قرمز و نخودی رنگ مشابه سفال های دوران تاریخی و اوایل اسلام به دست آمده و درخت چنار هزارساله در حیاط مسجد جامع ولیان نیز از دیگر جاذبه های طبیعی و تاریخی این روستا است. نام آوران برخاسته از روستایولیان را این چنین می توان برشمرد:

1. سید شرف الدین محمود ولیانی طالقانی (درگذشت حدود 918ق) از فقیهان و متکلمان قرن دهم هجری قمری و نیای برخی سادات مناطق طالقان، ساوجبلاغ و آبیک است. نسب آیت الله سید محمود طالقانی (درگذشت 1358ش) و جلال آل احمد (درگذشت 1348ش) به او می رسد. فقیه نامدار شیعه ابن  ابی جمهور احسایی در سال 912ق برای سیّد شرف الدین محمود، اجازه روایی نوشته است. از این اجازه چهار نسخه موجود است. در مجموعه اجازات شیخ نعمت الله بن حسین عاملی (تاریخ کتابت قرن 11ق)، شیخ ابراهیم  بن محمّد حرفوشی (درگذشت 1080ق) و سیّد حسین کرکی، پسوند «ولیانی» در کنار نام جدّ او (سیّد جلال الدین) آمده اما کاتب نسخه بحارالانوار نوشته علامه محمّدباقر مجلسی (درگذشت 1110ق) به علّت آشنا نبودن و عدم دقّت، کلمه ولیانی را از قلم انداخته است. سیّد شرف الدین محمود همچنین کرسی تدریس فلسفه و کلام اسلامی را در شهر قزوین عهده دار بود. شرحی بر حواشی خواجه نصیرالدین طوسی بر کتاب فلسفی «الاشارات و التنبیهات» نوشته بوعلی سینا از آثار او است. برخی بر این نظرند که نام دیگر او «قاضی نجم الدین محمود طالقانی» و یا «امیر نجم الدین» و به احتمال، آرامگاهش در روستای یَرَک از توابع شهرستان الموت قزوین واقع است.

2. ملا شاه مراد ولیانی از روحانیون هم روزگار با شیخ مرتضی انصاری که قرآن کریم را به زبان فارسی برگردانده است. محمدزمان ولیانی فرزند او، سازنده ضریح امامزاده یحیی واقع در روستای دوزعنبر ساوجبلاغ است.

3. ملا جواد ولیانی قزوینی از مشاهیر شیخیه و از شاگردان سید کاظم رشتی (درگذشت 1259ق) است که زمینه گرایش دختر خاله اش زرین تاج برغانی مشهور به قره العین (درگذشت 1268ق) را به شیخیه فراهم ساخت. او از نخستین کسانی است که علیه سید علی محمد شیرازی مشهور به باب بنیانگذار فرقه بابیت، ردیه نوشت.

4. میرزا محمد ولیانی (زنده در سال 1280ق) نویسنده کتاب «هادی المظلّین» درباره کلام و عقاید شیعه که نسخه دست نویس آن در کتابخانه آیت الله گلپایگانی قم نگهداری می شود.

5. استاد علی اشرف والی (درگذشت 1389ش) عارف، شاعر، خوشنویس، نقاش مکتب کمال الملک و نویسنده کتاب «طلوع دوباره شمس».

6. استاد جعفر والی (درگذشت 1395ش) کارگردان، نویسنده، بازیگر و گوینده گفتار متن سینما و تئاتر ایران.

نام ولیان به جهت تردد آیت الله طالقانی از آنجا به منطقه طالقان، در اسناد سازمان اطلاعات و امنیت حکومت پهلوی (ساواک) آمده است. مواقعی که او در زادگاهش روستای گلیرد طالقان به سر می برد، چهره های مذهبی و سیاسی مخالف حکومت پهلوی به دیدارش می رفتند. دکتر علی شریعتی (درگذشت 1356ش) از آن جمله بود که از طریق روستای ولیان به دیدار آیت الله طالقانی رفت و یک شب میهمان او بود. همچنین سید مجتبی میرلوحی معروف به نواب صفوی (شهادت 1334ش) رهبر جمعیت فداییان اسلام، به هنگام سکونت در طالقان، از طریق ولیان با شاگردان و اعضای جمعیت فداییان اسلام دیدارهای مخفیانه ای داشت. برخی بر این نظرند که نواب صفوی موافقت خود با قتل نورالدین فتح اعظم رییس وقت محفل ملّی بهاییان ایران را در این روستا به اعضای فداییان اسلام اعلام کرده است. فتح اعظم در سال 1331ش بر اثر هجوم شبانه 17 تن از روستاییان، در خانه اش واقع در روستای رامجین از توابع شهرستان ساوجبلاغ به قتل رسید.

منابع: آقابزرگ تهرانی، الذریعه الی تصانیف الشیعه، ج 4، ص 126؛ ابوالقاسم حاتمی، آثار تاریخی ساوجبلاغ و نظرآباد، ص 81؛ حسینعلی رزم آرا، فرهنگ جغرافیایی ایران، ج 1، ص 234؛ محمدباقر مجلسی، بحارالانوار، ج 105، ص 11؛ مصطفی درایتی، فهرستواره دست نوشت های ایران (دنا)، ج 10، ص 1128؛ یاران امام به روایت اسناد ساواک: آیت الله سید محمود طالقانی، ج 3، ص 436؛ یارمحمد نبیل زرندی، مطالع الانوار، ص 136، 138؛ سید اشرف الدین کیایی طالقانی، قاضی نجم الدین محمود طالقانی یا برگی در تاریخ تشیع، ص 4، 8، 19؛ حسین عسکری، بیداری دشت کهن، ص 243، 247، 249؛ بهرام چوبینه، دکتر محمد مصدق و بهاییان، ص 31؛ پرتو حسنی زاده و همکاران، روستاهای هدف گردشگری استان تهران، ص 28؛ مجله حوزه، ش 58، ص 174؛ فصلنامه وقف میراث جاویدان، ش 11 و 12، ص 119؛ احمد گل محمدی، جمعیت فداییان اسلام به روایت اسناد، ج 2، ص 467.

- نشر نخست این مقاله در: حسین عسکری، «پیوند تاریخ و طبیعت در ولیان»، هفته نامه تریبون شهر، سال دوم، ش 9، چهارشنبه 18 اردیبهشت 1398، ص 3.

دانلود هفته نامه تریبون شهر

روستای کمال مسعود را سیل برد به تاریخ!

سرتیپ حسینعلی رزم آرا رییس دایره جغرافیایی ستاد ارتش ایران در دوره حکومت پهلوی، در صفحه 183 جلد نخست کتاب «فرهنگ جغرافیایی ایران: استان مرکزی» که در تیر 1328 منتشر شده درباره روستایی به نام «کمال مسعود» نوشته است: «کمال مسعود، ده جزء دهستان افشاریه ساوجبلاغ بخش کرج شهرستان تهران، 44 کیلومتری باختر کرج، 17 کیلومتری جنوب راه شوسه کرج به قزوین، در جلگه، معتدل، سکنه 68 [نفر]، شیعه، ترکی و فارسی، قنات، غلات صیفی بن شن چغندر قند لبنیات، شغل زراعت و گله داری، راه مالرو، از طریق تنکمان ماشین می رود.»

امروزه از چنین روستایی با چنان نام زیبایش اثری در میان نیست. دو سال پیش به هنگام مصاحبه های پژوهشی کتاب «بیداری دشت کهن: تاریخ انقلاب اسلامی در ساوجبلاغ و نظرآباد»، از زبان آقای مهدی توانا (رییس اسبق اداره آموزش و پرورش شهرستان ساوجبلاغ) چندباره نام این روستا را شنیدم. ایشان معلمی اش را از سال 1345ش از روستای «کمال مسعود» مشهور به «کمال» از توابع شهرستان نظرآباد واقع در استان البرز آغاز کرده و هم اکنون بازنشسته است. آقای توانا در آن گفت و گو از مهربانی و تلاش اهالی کمال سخن گفت و دروازه بزرگش که شب ها بسته می شد. معلم روستای کمال، سه قطعه از تصاویر سال تحصیلی 49 - 1348 را در اختیارم گذاشت که نخستین بار در صفحه اینستاگرام «نظرآباد را باید دید» متعلق به برادرم علی عسگری منتشر شده است. برادرم که از نزدیک ویرانی های به جا مانده از این روستا را دیده و از آن تصاویری را تهیه کرده، در این باره می گوید: «شاید برخی از جوانان و یا همشهریان عزیز تاکنون اسم روستای کمال را نشنیده باشند، این روستا در جنوب شهر تنکمان سر پیچ جاده تنکمان به روستای علی سید واقع بوده که مردم آنجا به علت وقوع سیل در اواخر دهه چهل شمسی این روستا را رها کرده و به روستاهای اطراف مهاجرت نموده اند. ویرانی های این روستا هنوز در محل مورد اشاره موجود است.»

این روزها که درگیر سیل فراگیر نوروز 1398 هستیم، به یکباره به یاد روستای کمال افتادم. روستایی که قربانی خشم سیل شده و این روزها در محل سابق آن روستا و در مجاورت روستای علی سید، بر اثر رانش زمین، شکاف هایی به عمق 4 متر آشکار شده است. این یادداشت را نوشم تا هشدار دهم مبادا با سیل و دیگر رویدادهای طبیعی و بی تدبیری، نام روستاها و شهرهای آبادمان مثل کمال به تاریخ بپیوندند.

کتاب فرهنگ جغرافیایی ایران، ج 1، نوشته حسینعلی رزم آرا، ص 183

روستای کمال مسعود، سال تحصیلی 49 - 1348، معلم کلاس آقای مهدی توانا است.

بقایای روستای کمال مسعود واقع در شهرستان نظرآباد، عکس از: علی عسگری

رانش زمین در  محل سابق روستای کمال مسعود و نزدیکی روستای علی سید در سیل نوروز 1398

نشر نخست یادداشت فوق در: حسین عسکری، «روستای کمال مسعود را سیل برد به تاریخ!»، روزنامه پیام آشنا، سال 5، ش 1359، شنبه 24 فروردین 1398، ص 2

دانلود روزنامه پیام آشنا

کوچک اما مرکز ثقل جهان! 

اسماعیل آل احمد

استاد داود لطیفی را در ششم مهر 94 در اداره فرهنگ و ارشاد نظرآباد دیدم و شناختم. با سخاوت و مهربانی، خاطراتی از تنکمان (از توابع شهرستان نظرآباد واقع در استان البرز) را به من هدیه کردند. با ایشان و حسین عسگری از اداره ارشاد به موسسه رخسار قرآن آمدیم. صحبت که گل کرد فهمیدم استاد، نامی از ملا آقا تنکمانی نبرده اند. ملاآقا تنکمانی کسی است که در سال 1294 هجری قمری یکی از بنیادی ترین یا بنیادی ترین تفسیر قرآن شیعیان را به تنهایی و پهلوانانه به فارسی ترجمه کرده است او مجمع البیان علامه طبرسی را از ابتدای کلام وحی تا سوره مریم و از یاسین تا ناس یعنی دو سوم قرآن کریم را در قریه تنکمان انجام داده است. موسسه رخسار قرآن از سال  1386 به هر دری زده است تا کتاب را چاپ کند اما...

رهام اندیشه ناشر کرجی این کتاب را در 80 صفحه رقعی با جلد شومیز و شمار هزار نسخه در 1394 چاپ کرده است. کتاب با مقدمه و کی شعر نیمایی و کی قصیده 237 بیتی و فصل توضیحات و عکس ها، کتابی خواندنی است. هرچند نویسنده شاعر، توضیحاتلازم را در پایان کتاب آورده اما این، او را از ارائه گاه به گاه برخی توضیحات در پانوشت، بی نیاز نکرده است. کتاب البته ویراستار و فهرست منابع و نمایه ندارد و صفحه آرایی آن، رضایت بخش نیست. طبع استاد لطیفی روان و موثر است و خواننده را سوار بر قالیچه سلیمان خیال به روزگاران همیشه آفتابی کودکی می برد هرچند که تنکمانی نباشی. ابیات پشت جلد:

زیر این گود کبود آسمان

زین همه دشت کران تا در کران

در جنوب دامن البرز کوه

چند فرسخ از کرج تا طالقان

من اسیر عشق یک آبادی ام

کوچه هایش تنگ؛ نامش تنکمان

گر جسارت داشتم می گفتمش:

کوچک اما مرکز ثقل جهان.

خانه ای در روستای اغشت

این خانه جالب در روستای آغشت  (Aghasht) قرار دارد. آغشت از توابع بخش چندار شهرستان ساوجبلاغ در 46/35 درجه عرض شمالی و 57/49 درجه طول شرقی واقع است. این تصویر را یدالله گلی پور برای باشگاه خبرنگاران جوان ارسال کرده است.

از او چند فرزند بر جای می‌ماند: بهمن، سلطان، شاپور، انوش، ارمند 

اشاره: «آسمان» هفته ‌نامه خبری، تحلیلی، سیاسی، اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی بود که از آبان 1390 تا بهمن 1392 در تهران منتشر می‌ شد. «عباس بزرگمهر» صاحب ‌امتیاز و مدیرمسئول آن مجله بود. «مهدی نوروزیان» از خبرنگاران این هفته نامه، در یکی از شماره های آسمان، با انتشار گزارشی با عنوان «بانکداری از تبار رستم»، نگاهی انداخته است به زادگاه دکتر محمود بهمنی رییس وقت بانک مرکزی ایران در کابینه دکتر محمود احمدی نژاد. این گزارش را بدون هیچ دخل و تصرفی تقدیم می کنم به خوانندگان گرامی وبلاگ «ساوجبلاغ پژوهی». در آن دانسته های جالبی درباره روستای فشند از توابع شهرستان ساوجبلاغ آمده است. گفتنی است دکتر بهمنی هم اکنون مشاور عالی ستاد اجرایی فرمان حضرت امام (ره) است.

ادامه مطلب...

ادای دین استاد منوچهر سلیمی به زادگاهش

کتاب فشند (پشند) نوشته استاد منوچهر سلیمی نویسنده ساوجبلاغی در 210 صفحه  و شمارگان دویست نسخه از سوی انتشارات سپهر منتشر شد. استاد سلیمی متولّد سال 1307 خورشیدی در روستای فشند از توابع شهرستان ساوجبلاغ، نویسندگی را به صورت حرفه ای از سال 1348 آغاز کرده است. «افسانه ‌های ایرانی: مقایسه با افسانه ‌های کشورهای جهان» در سه جلد، «ق‍ص‍ه ‌ه‍ای‌ ع‍ام‍ی‍ان‍ه‌ م‍ردم‌ ای‍ران‌»، «قصه شهر»، «مورچه و شیر»، «غول»، «آب حیات»، «س‍ر ب‍ر اف‍لاک‌ م‍ی ‌س‍ای‍ی‍د»، «نام پرافتخار»، «افسانه ملک ابراهیم و اسب پری پیکر»، «لاشخوران» و «افسانه ‌های طوطی سخنگو» از جمله آثار او هستند. استاد سلیمی که لوح تقدیر کانون پرورش فکری کودکان و نوجوانان را برای ارسال مقاله ‌ای به همایش اسطوره ‌های ایران و ادبیات کودکان دریافت کرده، از محققان حوزه‌ ادبیات عامیانه است. برای ایشان آرزوی سلامتی داریم.

فهرست کتاب فشند