نگاهی به جاذبه های زمین شناختی هیو

سعید معدنی پور

دارنده درجه دکتری در رشته زمین شناسی

روستای ما «هیو» با موقعیت جغرافیایی 38|50 شرقی و 03|36 شمالی و ارتفاع متوسط 1650 متر در بخش مرکزی البرز و در دامنه جنوبی  طالقان و در غربی ترین منطقه استان تهران قرار دارد. «غار هیو» در بخش شمال غربی هیو و در دره تفریحی واسوار واقع شده است. این غار در لایه هایی از سنگ های آهکی با سن تقریبا دویست و شصت و پنج میلیون سال موسوم به آهک های روته واقع شده است. البته این به معنای سن تشکیل غار نبوده و شواهد، حاکی از جوان بودن فوق العاده خود غار است. ادامه مطلب...

درنگی در فشند

روستای زیبای «فشند» با 1792 متر ارتفاع از سطح دریا در شهرستان ساوجبلاغ (غرب استان تهران) و در 11 کیلومتری شمال شرق شهر هشتگرد قرار دارد. 566 خانوار با جمعیت 2093 نفر ساکنان این روستا در سال 1381 خورشیدی هستند، بیشتر آنان کشاورز و دامپرورند که پرورش گوسفند بومی مشهور «نژاد فشندی» معرف قابلیت های منحصر به فرد آنان در دامپروری است. امامزاده سه تن (طاهر، مطهر و مظفر)، درخت چنار 800 ساله، تپه تاریخی فشند (کهن ترین آثار یافته شده در آن متعلق به هزاره اول پیش از میلاد مسیح است) و بنای «خاتون قیامت» که مردان حق ورود به داخل آن را ندارند، از آثار مهم تاریخی و باستانی این روستا هستند.ادامه مطلب...

ینگی امام : روستایی نو در قلب تاریخ

«ساوجبلاغ» واژه ای ترکی است به معنای «چشمه آب سرد» که به شهرستانی واقع در غرب استان اطلاق می شود. این شهرستان دیر پا، از نظر تاریخ و مدنیت با بسیاری از مناطق تاریخی و باستانی ایران برابری می کند، کشف آثار باستانی 7هزار ساله در حفاری های باستان شناسان، وجود حدود 40 محوطه باستانی و تاریخی شناسایی شده، مدفن مقدس 40 امامزاده شریف، بقایای قلاع اسماعیلیه، غارها و پل های تاریخی، درختان کهنسال، مساجد و حسینیه های زیبا و کهن و... از استنادات این ادعا است که شرح و بسط یک یک آنها، مجال های مکتوب دیگری را طلب می کند. در این نوشتار کوتاه از میان همه افتخارات تاریخی ساوجبلاغ به معرفی روستای کهن «ینگی امام» می پردازیم که امامزاده ای شریف، کاروانسرایی زیبا و تپه ای تاریخی را در خود جای داده است.

 در ابتدا نام «ینگی امام» به امامزاده و سپس به کاروانسرا و تپه و هم اکنون به اطلاق می شود. «ینگی» در لهجه ترکی ساوجبلاغ به معنای «تازه» و « نو» است. میرزا حسین فراهانی در سفرنامه اش می نویسد: « در ینگی امام بقعه ای است که از قدیم گنبدی ساخته بودند و گویند دو نفر از اولاد حضرت موسی بن جعفر [هادی و علی النقی] در اینجا مدفونند و در آن زمان که این امامزاده ها در اینجا ظاهر شدند؛ چون تازگی داشتند؛ ینگی امام گفتند و این مکان به همین اسم موسوم گشت. این بقعه هم خراب شده بود، مرحوم امین السلطان تعمیر کرد و صحن کوچکی در آنجا ساخت و گنبدش را کاشی نمود». بنای امامزاده مربوط به دوره صفویه تا قاجار است که در خرداد ماه امسال (1381) از سوی سازمان میراث فرهنگی کشور در فهرست آثار ملی ایران قرار گرفت. ورودی امامزاده در جهت شمال و مقابل روستا است و از جاده کرج- هشتگرد تنها نمای پشت یا جنوبی آن مشاهده می شود. روی یکی از چند کاشی که داخل محراب کار گذاشته شده، چنین آمده است:« یادگاری استاد مرتضی ولد استاد محمدباقر امین 1311».مرقد امامزاده به صورت سکوی بلندی با کاشی های عادی فیروزه ای پوشیده شده و در بدنه شمالی آن چهار کاشی بر جسته ستاره ای شکل آبی رنگ دوره قاجاریه قرار دارد. ضریح چوبی روی مرقد بسیار ساده ساخته شده و تاریخ آن، سال 1354هجری قمری است. در پاشنه ورودی بنا، سنگ قبری قرار دارد که متعلق به تاریخ 1072می باشد. این بنا که از آثار دوره صفویه است، گذشته از تعمیرات دوره قاجاریه. در سال 1347شمسی نیز از سوی سازمان ملی حفاظت آثار باستانی ایران تعمیر شده است. گنبد بنا به صورت هرم 12 ترکی بوده و در رأس آن تزییناتی به شکل زیگزاگ های سیاه رنگ و در قسمت های دیگر قاب سازی با طرح هندسی دیده می شود. در مجموع، بنای امامزاده آجری چهار گوش است که از دو قسمت ایوان شمالی در جلو و حرم اصلی در پشت تشکیل می شود. مدخل شمالی ورودی اصلی به امامزاده نیز آجری و در هر دو طرف دو طاقنمای جانبی دارد.

به فاصله کمی از آرامگاه امامزادگان هادی و علی النقی و حدود 100متر از سمت جاده کرج- هشتگرد،کاروانسرای شاه عباسی ینگی امام قرار دارد. طرح کلی کاروانسرا مستطیل شکل است. چنان که طول خارجی آن 69متر و عرض آن 60/67متر است. متأسفانه هم اکنون فقط ضلع شرقی نمای خارجی آن همچون گذشته سلامت خود را حفظ کرده و نمای خارجی سه ضلع دیگر تغییرات کلی یافته است. از تغییرات ایجاد شده در این کاروانسرای زیبا که نوعی تخریب به شمار می رود، می توان به نصب درب و پنجره های جدید در نمای شمالی، مسدود شدن  دو طاقنما و در ورودی ضلع جنوبی که دهانه قوس سر در آن 40/5 متر است، فروریختگی طاق در سردر ورودی ضلع جنوبی، ضمیمه شدن حجره های دو طرف ضلع شمالی داخل کاروانسرا به حجره های پشتی، تغییرات عمده در محوطه گوشه جنوب غربی و... اشاره کرد. اهمیت و زیبایی کاروانسرای ینگی امام به حدی است که وصف آن علاوه بر سفرنامه های ایرانی به سفرنامه های خارجی نیز سرایت کرده است. به عنوان نمونه «لرد گرزن» نایب السلطنه هندوستان در سفر خود طی سالهای 1885و 1895میلادی و «یوشیدا ماساهارو» نخستین فرستاده دولت ژاپن به ایران در عصر قاجار از تناسب و زیبایی تحسین برانگیز این کاروانسرا سخن به میان آورده اند. میرزا حسین فراهانی در سفرنامه خود ضمن شرح مسیر راه تهران تا قزوین می نویسد: «کاروانسرای ینگی امام شش اتاق بزرگ و کوچک پاکیزه سفید کاری شده دارد که همه را فرش کرده و مبل گذاشته اند و منزلگاه مسافران محترم است. جلوی این کاروانسرا باغ بزرگی ساخته شده که قریب به دوازده جریب است و صحن کاروانسرا مشتمل بر سه ایوان و بیست و چهار حجره است که همه حجره ها اتاق شده و بعضی اتاقها حصیر فرش و مبل مختصری دارد که منزلگاه مسافران است».

هم مرور زمان، هم بی تولیتی این مکان زیبای تاریخی و هم تغییراتی که در ساختمان آن از پیش از انقلاب به وجود آمده زنگ خطری است که هر چه زودتر باید مسوولان سازمان میراث فرهنگی و گردشگری آن را به گوش جان بشنوند و برای حفاظت و مرمت آن اقدام نمایند. بهترین پیشنهاد آن است که کاروانسرا پس از ثبت به عنوان اثر ملی به مجتمع فرهنگی. سیاحتی یا موزه تبدیل شود. سومین اثر معروف ینگی امام، تپه ای تاریخی است که به فاصله کمی از امامزاده و کاروانسرا در حاشیه جاده کرج- هشتگرد قرار دارد. سالهای پیش، آثار و علایم معماری روی آن نمایان بوده که به مرور زمان از میان رفته است. درباره تاریخ نگاری تپه مزبور پیش از انجام حفاری های باستان شناختی سخنی نمی توان گفت؛ اما وجود تکه های فراوان سفال در سطح آن و کشف آثار به صورت تصادفی به هنگام تعریض جاده از تاریخی بودن تپه حکایت می کند.

منابع :کیانی، محمدیوسف، فهرست کاروانسراهای ایران، تهران: سازمان حفاظت آثار باستانی ایران، بی تا/فراهانی، میرزا حسین، سفرنامه، تهران: مرکز تحقیق و مطالعه تمدن و فرهنگ ایران و خاورمیانه،1342/ ورجاوند، پرویز، سرزمین قزوین،تهران: انتشارات راستی و انجمن آثار و مفاخر فرهنگی،1374/ ماساهارو، یوشیدا، سفرنامه، ترجمه دکتر هاشم رجب زاده، مشهد: مؤسسه چاپ و انتشارات آستان قدس رضوی،1373/ لرد گرزن،ایران و مسأله ایران، ترجمه میرزا محمد شاگرد، مدرسه دارالفنون، نسخه خطی کتابخانه مجلس شورای اسلامی/ دایرة المعارف تشیع، ج2، تهران: نشر شهید سعید محبی، 1375.