دشت نظرآباد یکی از مهمترین حوزه های فرهنگی در مرکز فلات ایران به شمار می آید. شکل گیری و گسترش و تحول فرهنگ های پیش از تاریخی در این منطقه تابع الگوهای مشترکی با سایر حوزه های فرهنگی مرکز فلات ایران است. انسان تنها موجود با شعوری است که قادر است به مطالعه در احوال خود بپردازد و در پی شناخت فرهنگ و مراحل آغازین زندگی خویش برآید. درست است که محوطه های پیش از تاریخی چون سیلک کاشان، چشمه علی ری و حصار دامغان در مرکز فلات ایران به دلیل مطالعات باستان شناختی که حدود هشتاد سال پیش در آنها انجام گرفته از شهرت جهانی برخوردار هستند، اما مطالعات دهه های اخیر نشان داده که محوطه عظیم پیش از تاریخی ازبکی در دشت نظرآباد نه تنها گسترده ترین که مهمترین آنها بوده است.

محوطه ازبکی با طول جغرافیایی 34/50 درجه و عرض جغرافیایی 58/35 درجه در شهرستان نظرآباد و در 85 کیلومتری شمال غرب تهران واقع شده است. ارتفاع زمین های این روستا از سطح دریا 1188 متر است. محوطه باستانی ازبکی در سال 1348 خورشیدی مورد شناسایی قرار گرفته و در سال 1352 به شماره 955 در فهرست آثار ملی ایران به ثبت رسیده است. کاوش های باستان شناختی در محوطه ازبکی از سال 1377 تا 1384 خورشیدی ادامه یافت و در سال های 96، 93، 1391 خواناسازی، مرمت و ساماندهی به منظور حفاظت بیشتر در محوطه انجام شد. از مهمترین یافته ها در محوطه باستانی ازبکی می توان به موارد ذیل اشاره کرد:

- خشت های دست ساز نه هزار ساله در یان و جیران تپه، جالبترین اثر معماری بدست آمده کف های ساروجی در یان و جیران تپه در هزاره هفتم پیش از میلادکه در در آن دوره به استفاده از خاک سیمان پی برده اند.

- از مهمترین یافته های باستان شناختی در یان و جیران تپه بناهای یادمانی می باشد که به لحاظ پلان معماری کاملا مشابه با بنای یادمانی تپه زاغه در دوره ای همزمان در دشت قزوین می باشد.

- یکی دیگر از شاخصه های محوطه باستانی ازبکی ظرف سفالی است که از بنای یادمانی یان تپه بدست آمده است که طرح و نقش روی این ظرف بسیار شاخص می باشد که طبق نظر دکتر مجیدزاده به فلسفه حیات شهرت یافته است، نقش یک انسان، بز، گیاه و یوزپلنگ می باشد که چرخه طبیعت و حیات را نشان می دهد.

- یکی دیگر از شاخصه های محوطه باستانی ازبکی مارال تپه میباشد که با توجه به داده های باستان شناختی بسیار حائز اهمیت است زیرا در این تپه آثاری چون لوح آغاز عیلامی بدست آمده که نشان دهنده ارتباطات فرهنگی بوده و همچنین در لایه های پائین تر دو دوره فرهنگ سفال آلویی بدست آمده است که در جای خود بسیار اهمیت دارد بحث برانگیز می باشد.

- دوشان تپه به لحاظ معماری شاخص عصر آهن بسیار حائز اهمیت بوده است.با توجه به شواهد معماری از قبیل وسعت فضاهای معماری، ضخامت دیوارها، وجود تالارهای ستوندار، نبود تاسیساتی مانند انباری، محلی برای پخت و پز، سیلو برای نگهداری غله و شاید از همه مستدل تر عدم تدفین در زیر کف فضاهای معماری در این ساخت و سازها در مجموع اشاره در کاربرد عمومی و اداری آنها دارد.

- شاخص ترین بنا در محوطه باستانی ازبکی دژ مادی می باشد. دژ ازبکی اثر معماری تقریبا سالمی است که نه تنها یکی از مدارک نادر تاکنون شناخته شده از دوران مادها در ایران است بلکه به یقین ویژگی های اصیل تری از معماری نخستین فرمانروایان آریایی در ایران را به دست می دهد و در واقع رنگ و بوی مادی بیشتری دارد.و همچنین با توجه به کاوش سه ترانشه در اطراف دژ و داده های باستان شناسی، شهر مادی نیز بدست آمده است که در نوع خود بی نظیر است.

در اواخر سال 1396 مجموعه هفت پناهگاه‌ صخره ‌ای روستای سُرهه از توابع شهرستان ساوجبلاغ متعلق به دوره پارینه‌ سنگی میانه و جدید در فهرست آثار ملی ایران به ثبت رسید. با ثبت این پناهگاه‌ها، قدمت زیست انسانی در استان البرز به  50 هزار سال پیش رسید. حمید حریریان دانش‌ آموخته کارشناسی ارشد باستان‌ شناسی با همکاری اداره کل میراث فرهنگی استان البرز، پرونده ثبتی‌ این آثار را انجام داده است.

تصویری دیگر از پناهگاه های صخره ای سرهه در شهرستان ساوجبلاغ

عکس ها از: جعفر کوهزاده

مهندس علیرضا گروسی

کارشناس ارشد جغرافیا و برنامه ریزی شهری

امروزه توسعه جوامع شهری و روستایی با توجه به نرخ رشد جمعیت شهرنشین و مهاجرت روستاییان به شهرها و همچنین کمبود منابع و امکانات منوط به ارائه برنامه های کارشناسی شده و بر مبنای علمی می باشد. در واقع معضلات شهری در حوزه های مختلف اجتماعی - فرهنگی، اقتصادی، زیست محیطی و کالبدی به دغدغه مدیران و تصمیم گیرندگان شهری تبدیل شده است. از سوی دیگر عدم توجه به کشاورزی و نبود فعالیت های اقتصادی مناسب سبب مهاجرت روستاییان و تخلیه روستاها شده است.

در این میان شهر نظرآباد شهری با مهاجرت بالا در دهه های اخیر، رشد غیر منظم و غیرمنطقی و البته برهم زدن تعادل های جغرافیایی یک وضعیت بغرنج و نامطلوب را تجربه می کند. مفهوم توسعه شهری در نظرآباد یک آرزوی دوردست شده است و آینده نگاری و آینده پژوهشی در مدیریت شهر در همه ابعاد جایگاه درست و شایسته ای ندارد. روستاهای شهرستان نظرآباد نیز حال و روز خوشی را ندارند. لذا در حوزه های اقتصادی، اجتماعی _فرهنگی، زیست محیطی و محیطی شهر و شهرستان نظرآباد با مشکلات اساسی روبرو هست.

تکنیک ها و مدل های برنامه ریزی با توجه به وضعیت موجود به تدوین سناریوهای توسعه آتی شهری می انجامد. حال راهکار توسعه شهر و شهرستان نظرآباد با توجه به وضعیت کلی آن چیست؟

گردشگری راهکاری جدید و نوین برای توسعه شهر و شهرستان نظرآباد است اما این راهکار نیاز به برنامه ریزی اساسی و توجه جدی مسوولین دارد. ظرفیت های موجود در نظرآباد برای گردشگری آماده است اما دو بخش مهم در حوزه گردشگری هنوز در نظرآباد محیا نیست که عبارتند از زیرساخت ها و تبلیغات. حال اگر در این دو مورد نیز برنامه ریزی شود و مدیران شهری و شهرستاتی به این مهم توجه کنند، می توان برای نظرآباد آینده ای روشن متصور شد و دهه های گذشته نظرآباد را که یک تجربه بد و منفی بوده به فراموشی سپرد.

اصلی ترین جاذبه نظرآباد محوطه باستانی ازبکی می باشد اما تعریف این محوطه در چرخه گردشگری تعریف و تدوین علمی می طلبد و این بحث باید دقیق کارشناسی شود. فرودگاه آموزش پرواز آزادی، تالاب فصلی صالحیه، کویر نجم آباد، کوه های رنگی، روستاهای اصیل مثل نجم آباد و قلعه آذری، باغ های مقدم، کارخانجات قدیمی مثل فاستونی مقدم و نساجی فخرایران و ... نیز جز پتانسیل های گردشگری شهرستان نظرآباد می باشد.

در کل گردشگری را باید مبنای توسعه در شهر و شهرستان نظرآباد قرار داد اما این مساله فقط با منطق علمی و برنامه ریزی به سرانجام می رسد. این برنامه ریزی باید بر پارادایم توسعه پایدار و سناریوهای آینده نگاری متکی باشد و رویکرد ترکیبی و همه جانبه به مسایل دخیل در حوزه گردشگری مثل مدیریت، تبلیغات، زیرساخت سازی، فرهنگ سازی، اقتصاد محلی و درون زا، نگرش های زیست محیطی و... را می طلبد. استفاده از متخصصان و صاحب نظران در حوزه گردشگری شرط اصلی برای تحقق رویای گردشگری در نظرآباد می باشد.

«موسسه مردم نهاد حامیان محوطه باستانی ازبکی» در اواخر سال  1396 به همت گروهی از جوانان علاقه مند به حوزه میراث فرهنگی به ویژه محوطه باستانی ازبکی تشکیل شده است. مهندس علیرضا گروسی دبیر این موسسه مردم نهاد است.

علیرضا عزیزی

پژوهشگر و کارشناس ارشد جغرافیا

کهن دشت نظرآباد از نظر ناهمواری (ژیومورفولوژیکی) یک محدوده حایل بین دو دشت نسبتاً وسیع کشور یعنی دشت قزوین در غرب و دشت ساوجبلاغ در شرق می باشد که از نظر ناهمواری اختلاف قابل توجهی بین بخش های مختلف آن دیده نمی شود به طوری که حداقل ارتفاع این دشت در بخش های جنوبی به میزان 1100 متر و حداکثر آن در شمال 1350 متر (از سطح آبهای آزاد) در حوالی آزادراه کرج قزوین مشاهده می شود.

از نظر بافت خاک غالب خاک این منطقه دارای خاک رسوبی واریزه ای می باشد که بستگی به موقعیت محل و دوری و نزدکی از تپه های اطراف از شنی تا رسی متفاوت است. در بخش های شمالی و مرکزی خاک بسیار مناسبی را برای فعالیت های کشاورزی ایجاد کرده و موجب شکل گیری روستاهای بزرگ و کوچک در این مناطق گردیده که اساس کار آنها بر فعالیت های کشاورزی متمرکز می باشد و موجب گردیده این شهرستان از نظر تولید محصولات زراعی و دامی در رتبه نخست استان قرار گیرد. اما در بخش های جنوبی تر که زهکشی آب به خوبی انجام نمی گیرد موجب شکل گیری محدودی کویری با خاک های شور گردیده است.

عمده ترین منابع تامین آب بخش های کشاورزی و صنعتی و آشامیدنی در منطقه منابع زیر زمینی بوده است که در سال های نه چندان دور از طریق حفر قنات (کاریز) به این منابع دست پیدا می کردند و در سال های اخیر نیز با حفر چاهای عمیق و نیمه عمیق این منابع را استخراج و مورد مصرف قرار می دهند. امروزه بهره برداری بیش از اندازه از این منابع موجب افت شدید سطح سفره های زیرزمینی گردیده است که در صورت بهره برداری بیش از حد منجر به تنش آبی در سال های آینده خواهد شد.

علاوه بر منابع آب های زیرزمینی منبع دیگر تامین آب رودخانه کردان می باشد که پس از عبور از شهرستان ساوجبلاغ از جهت شرق وارد شهرستان می شود و با جهت جنوب شرقی و طی مسیری نسبتاً کوتاه در حوالی نجم آباد به رودخانه ابهررود می پیوندد که منجر به شکل گیری رودخانه شور می شود که پس از طی مسیری کوتاه وارد شهرستان اشتهارد می شود.

بررسی وضعیت آب و هوایی شهرستان نشان می دهد که میانگین طولانی مدت دمای منتطقه 14 درجه سانتیگراد و میانگین بارش کمتر از 300 میلی متر در سال می باشد که از نظر اقلیمی این شهرستان جزء مناطق نیمه خشک قرار می گیرد. عمده ترین عامل بارش توده هوای مرطوب غربی می باشد که در فصول سرد سال وارد کشورمان می شود و بارش های قابل توجهی را در منطقه ایجاد می کند. از اواخر خرداد ماه پرفشار جنب حاره وارد منطقه می شود و منجر به خشکی هوا می گردد. در فصول گرم سال بادی از جهت جنوب و جبوب شرقی وارد منطقه می شود که در اصطلاح محلی به آن باد راز می گویند که این باد خشکی هوا را در بخش های جنوبی تشدید، و منجر به پراکنش ریزگرد ها در برخی از روزهای سال می شود.

با توجه به اقلیم منطقه و شیب عمومی پوشش گیاهی غالب در این دشت بیشتر گیاهان تیغ دار همانند گون، خارشتر، درمنه، جارو و ورک می باشد که به دلیل مهار آب های زیرزمینی و بیابان زایی جنگل های دست کاشت نیز در بخش های جنوب شهرستان و حاشیه مناطق کویری اجاد شده است که عمده ترین گونه های آن تاغ، گز و کاج می باشد که نقش عمده ای در کنترل ریز گردها و جلوگیری از گسترش بیابان خواهد داشت.

شرایط طبیعی و پوشش گیاهی متنوع زیستگاه مناسبی را برای گونه های عمده جانوری در منطقه ایجاد کرده است که از مهم ترین آن ها می توان به گرگ و روباه و انواع مارها و پرندگانی چون بلدرچین و انواع گنجشک سانان ایجاد کرده است که منطقه حاشه رود شور از جمله مناطق شکار ممنوع در استان محسوب می شود.

بارش های قابل توجه در اواخر زمستان و اوایل بهار، موجب شکل گیری تنها تالاب فصلی استان در اطراف روستای صالحیه می شود که این تالاب زیست گاه موقت پرتدگان مهاجر در اوایل فصل بهار می شود که یکی از مناطق طبیعی گردشگری استان محسوب می شود.

خاک مناسب همرا با منابع آب قابل توجه موجب شده است که یکی از قدیمی ترین استقرارگاهای انسانی یعنی محوطه باستانی ازبکی در منطقه شکل بگیرد. در حال حاضر نیز این دشت یکی از مراکز سکونت گاهی کشور با دو شهر (نظرآباد و تنکمان) و روستاهای بزرگ و کوچک که در این دشت سکونت دارند.

 کارنامه علمی و فرهنگی علیرضا عزیزی 

 ویژگی های جغرافیایی شهرستان نظرآباد

ابراهیم رضازاده

فرهنگی و کارشناس ارشد زبان و ادبیات عربی

شهرستان نظرآباد یکی از شهرستان های استان البرز است که به لحاظ جغرافیای فرهنگی و زبانی زیر مجموعه ساوجبلاغ فرهنگی است اگر گفته شود غرب و جنوب غربی استان البرز از نظر حوزه زبانی جزء جغرافیای زبانی ساوجبلاغ است سخن گزافی نیست. نظرآباد یکی از این مناطق است. منطقه ای است مهاجرپذیر که در آن مردمانی با زبان و گویش های مختلف زندگی می کنند. به غیر از مهاجران مناطقی چون طالقان، الموت، استان های شمالی و دیگر نقاط غیر ترک زبان کشورمان که به فارسی و گویش های متفاوت آن تکلم می کنند، گروه های پر جمعیتی از مناطق ترک نشین همانند بسیاری از شهرهای استان زنجان، نقاط ترک نشین استان های قزوین و همدان و شهرستان های هشترود، میانه و... به این شهرستان خاصه شهر نظرآباد مهاجرت کرده اند که این باعث مراودات زبانی بین بومیان و مهاجران ترک زبان شده است. 

زبان بومیان شهر نظرآباد و روستاهای تابعه ترکی است. بومیان روستاهای کاظم آباد و ازبکی با اینکه اصالتا لُر هستند ولی به زبان ترکی صحبت می کنند. حتی بسیاری از طالقانی های که قبل از دهه پنجاه در نظرآباد ساکن شده اند به خوبی به زبان ترکی تکلم می کنند و جالب توجه است که شاعرانی چون حسین پیشگاهی و فرامرز قدسی و... به زبان ترکی اشعار فراوانی دارند.

گویش ترکی رایج در این منطقه همان لهجه ساوجبلاغی (سویوق بولاق) است. این لهجه شاخه ای از ترکی آذربایجانی است که در شمال غرب کشورمان متداول است. براساس تحقیقات انجام شده ترکی ساوجبلاغی از ترکی رایج در مناطقی از کرج، شهریار، ملارد، ماهدشت و اشتهارد به ترکی آذربایجانی نزدیک تر می باشد. و از آنها مشهور و معروف تر است. در ترکی ساوجبلاغی به سبب مجاورت با مناطق فارس نشین تاثیر زبان فارسی به خوبی دیده می شود. و نخستین نکته بارز گویش تاثیر پذیرفته ساوجبلاغی عدم هماهنگی دقیق اصوات است. در بررسی مقایسه ای این گویش و سایر گویش های متداول در شمال غرب ایران اختلافاتی جزئی در تکلم آن دیده می شود. این در حالی است که این گویش با گویش زنجانی - گویش جنوب شرقی آذربایجان- تفاوت چندانی ندارد و در اصل زیر مجموعه این گویش است.

دراین نوشتار کوشیده ایم برخی ویژگی های ترکی ساوجبلاغی را با ترکی آذربایجانی خیلی مختصر مقایسه کنیم:  

ادامه مطلب...

مادها از قبایل آریایی بودند که در هزاره نخست پیش از میلاد مسیح به تدریج در ولایات ایران ساکن شدند، ولایاتی که از منطقه «ری» آغاز شده و به طرف مغرب تا ارتفاعات زاگرس و از طرف شمال و شمال غربی تا حدود «رود کورا» پیش می رفته است. با این که مطالعه و پژوهش در محوطه های دوره ماد از جمله «گودین تپه»کنگاور، «نوشیجان تپه» ملایر، «تپه هگمتانه» همدان، «تپه باباجان» نورآباد و «تپه حسنلو» ارومیه اطلاعات خوبی از جزئیات معماری این دوره در اختیار باستان شناسان نهاده، اما تاکنون شواهدی از یک شهر مادی در این مکان ها به دست نیامده است. برای نخستین بار در تاریخ باستان شناسی ایران، یک شهر مادی به وسعت یک کیلومتر در یک کیلومتر در محوطه باستانی ازبکی واقع در شهرستان نظرآباد از توابع استان البرز به همت استاد دکتر یوسف مجیدزاده (چهره ماندگار باستان شناسی ایران) کشف شد که تاکنون مشابه آن در هیچ یک از محوطه های باستانی منسوب به مادها مشاهده نشده است. در مرکز این شهر بر روی بقایای باستانی در تپه مرتفع، قلعه ای به وسعت 950 متر مربع با حصاری به قطر 5 متر ساخته شده است. این دژ و شهر پیرامون آن، شرقی ترین اثر شناسایی شده مادی در فلات مرکزی ایران است؛ چون در متون تاریخی به حضور مادها در بخش هایی از شمال شرق ایران اشاره شده است، اما کشف آثار اداری مادها در 80 کیلومتر غرب تهران برای نخستین بار صورت می گیرد. در نوروز 1397 در این باره با محمد رضا جعفری فیلمساز جوان نظرآبادی گفت و گو کرده ام.

بخش اول

بخش دوم

_________________________________

مقاله ام درباره آثار مادی ازبکی، چاپ شده در روزنامه ایران

گفت و گویم با محمدرضا جعفری درباره آثار آریایی ها در محوطه ازبکی

دژ مادی بر فراز تپه مرتفع محوطه باستانی ازبکی

نخستین بار در «دوشان تپه» محوطه باستانی ازبکی واقع در شهرستان نظرآباد از توابع استان البرز، دکتر یوسف مجیدزاده (چهره ماندگار باستان شناسی ایران) موفق به کشف سه بنای متعلق به آریایی های اولیه شد. پیش از این اعتقاد عمومی باستان شناسان بر آن بود که آریایی های اولیه، زندگی چادر نشینی داشتند. از سکونتگاه های آریایی های ساکن در محوطه ازبکی، مقادیری سفال خاکستری و نخودی به صورت ساده و منقوش همراه با پایه های ظروف سفالی به دست آمده است که خود دلیلی بر حضور مادها و اجداد آنها در این منطقه است. در نوروز 1397 در این باره با محمد رضا جعفری فیلمساز جوان نظرآبادی گفت و گو کرده ام.

بخش اول 

بخش دوم 

گفت و گویم با محمدرضا جعفری درباره آثار مادی در محوطه ازبکی 

سهراب مقدمی شهیدانی پژوهشگر بنیاد تاریخ پژوهی و دانشنامه انقلاب اسلامی، در اواخر سال 1396 نسخه اینترنتی کتاب «نقدی بر مدخل امام خمینی در دایرة المعارف تشیع» را در پنج قسمت pdf منتشر کرد. مدخل مورد اشاره در سال 1380 در صفحات 265 تا 280 جلد هفتم دایرة المعارف تشیع منتشر شده است. مقدمی شهیدانی در بخش دوم کتابش (صفحات 51 تا 58) ضمن معرفی و نقد دایرة المعارف تشیع، به طور تفصیلی به گفت و گوی انتقادی نویسنده وبلاگ ساوجبلاغ پژوهی با سید احمد سجادی درباره «فراترنالیسم» پرداخته است.

بخش اول کتاب اینجا

بخش دوم کتاب اینجا

بخش سوم کتاب اینجا

بخش چهارم کتاب اینجا

بخش پنجم  کتاب اینجا

_____________________

 گفت وگوی انتقادی با مروجان فراترنالیسم در ایران

آیت الله ملاعلی قارپوزآبادی زنجانی و فراترنالیسم

اطلاعاتی تازه درباره مروّجان فراترنالیسم در ایران

شعبان طاووسی (کابوک) و فراترنالیسم

وبلاگی فراترنالیستی، منبع بهایی ستیزی هویدا

پاسخ سیّداحمد سجّادی به یادداشت حسین عسکری

پاسخ به شبهه فراترنالیسم درباره ازدواج

تازه ترین یادداشت استاد رسول جعفریان درباره جریان فراترنالیسم

نوبهار آمد و افکند گل از چهره نقاب

خیز و  در دامن گل ریز به ساغر مى  ناب

حجله باغ بیاراست بهار از گل سرخ

تا به حسرت مگذارى زکف ایام شباب

لذت عمر همین است که در موسم گل

کام جان تازه کنى با دم جان بخش شراب

آسمان فرصت چندان ندهد بر گل عمر

حالیا دولت صحبت به غنیمت دریاب

ایمن از فتنه دوران نتوان بود بیا

تا به مى درگذریم از سر این دیر خراب

چه هوس ها که مرا در سر سودازده بود

که نه در پنجه تقدیر نشد نقش بر آب

فتنه چشم تو نازم که غمم برد ز یاد

کاش هرگز نرود آتش این فتنه به خواب

خضر این راه مگر چشم تو باشد ورنه

غول را هم بفریبد به تماشاى سراب

دولت سرمد اگر مى طلبى در دو جهان

جاودان مى خور و از عشق بتان روى متاب

درباره استاد سید عباس میرخانی

سروده استاد عباس میرخانی درباره دکتر سید حمید میرخانی

«علی ای همای رحمت» بر سفره استاد سیدعباس میرخانی

مثنوی نوستالوژیک نظرباغ 

آقای فرامرز قدسی  (فراق) متولّد سال 1345 خورشیدی، از شاعران و نویسندگان خوش ذوق شهرستان های ساوجبلاغ، نظرآباد و طالقان است. این آثار خواندنی و شنیدنی، به قلم ایشان است: 1. کندن سسی (مثنوی بلندی که به اشخاص و پیشه های اهالی شهرک هیو از توابع شهرستان ساوجبلاغ در دهه های پنجاه و شصت اشاره دارد)؛ 2. لوح فشرده مستند با عنوان «یادمان شهرک هیو»؛ 3. ستارگان آسمانی (زندگی نامه مختصر شهدای شهرک هیو)؛ 4. مثنوی «نظرباغ» (درباره افراد و اوضاع دهه های پنجاه و شصت شهرستان نظرآباد که به زودی چاپ خواهد شد)؛ 5. لحن خوش صبح (توضیح منظوم تاریخ، فرهنگ و مشاهیر شهرستان طالقان)؛ 6. مثنوی «واژه های سرخ» (حدود دویست و ده بیت در وزن شاهنامه درباره شهدای شهرک هیو که به زودی منتشر خواهد شد). به درخواست نویسنده «وبلاگ ساوجبلاغ پژوهی»، آقای قدسی در دوم فروردین 1397 یکی از اشعارش را جهت انتشار در اختیار این وبلاگ قرار دادند. اول توضیح ایشان را بخوانید سپس بخشی از مثنوی «نظرباغ» را.

ادامه مطلب...