عصر همهمه های خاموش
استاد دکتر حکمت الله ملاصالحی
از مفاخر فرهنگی شهرستان های ساوجبلاغ، طالقان و نظرآباد
حضور تاریخی انسان در جهان چونان «وجودی» تاریخی شده و تاریخمند، فرهنگ‌پذیر و فرهنگ‌ساز، بدون دخالت و وساطت مستقیم و حضور فعال «دیگری» میسر نیست. حضوری بدون بیداری و باور به این واقعیت که تاریخی و تاریخمند بودن و بدون بودن با دیگری - چیزی که ارسطو آن را به سرشت اجتماعی شاخصه انسان بودن تعبیر کرده و در تعریف انسان از مفهوم جامعه (Koinia)که مهم و کلیدی‌ترین معنای آن یعنی، در نسبت و رابطه بودن است استفاده برده - قابل تصور نیست. ارسطو در تعریف انسان از یک مفهوم به غایت کلیدی و بنیادین و گران‌معنا در زبان هلنی کمک طلبیده که با نکته‌ای که می‌خواهم بگویم، ربط وسیعی دارد. واژه لوگوس از جمله واژه‌های کلیدی است که در زبان هلنی معانی لغوی پرشماری برایش ذکر کرده‌اند. بی‌مناسبت نیست در اینجا به پاره‌ای از آن معانی لفظی اشاره بشود: نطق، سخن، زبان، بیان، کلمه، کلام، منطق، عقل، معرفت، اندیشه، دلیل، علت و موارد فراوان دیگر از این دست. معانی لفظی که از مفهوم کلیدی و بنیادین لوگوس افاده شده چیزی از لایه‌های معنایی عمیق و اصیل و گوهرین آن را به دست نمی‌دهند. با این همه وقتی اندکی در همین معانی لفظی و لغوی‌ای که برای لوگوس ذکر شده تأمل و تعمق کنیم متوجه خواهیم شد، اساساً انسان بودن بدون چنین شاخصه‌هایی قابل تصور نیست. تصادفی نیست که ارسطو در به دست دادن تعریفی جامع و مانع و قابل‌قبول از مفهوم انسان بودن از چنین واژه کلیدی مهم و بنیادینی استفاده برده است.
«یونان پیش از متفکران» به روایت استاد ملاصالحی
فرصتی به دست آمد که در روز سوم اسفند 1390 برای شنیدن سخنرانی علمی استاد دکتر حکمت الله ملاصالحی - از مفاخر فرهنگی شهرستان های ساوجبلاغ و طالقان - به بنیاد حکمت اسلامی صدرا رفتم. عنوان آن نشست علمی «سیر تفکر فلسفی در ایران و یونان باستان» بود که در قالب چهاردهمین همایش تاریخ فلسفه برگزار شد. وب سایت بنیاد حکمت اسلامی صدرا آن همایش را به شرح زیر گزارش کرده است:
«چهاردهمین گردهمایی علمی - فلسفی طرح تدوین تاریخ فلسفه تحت عنوان «سیر تفکر فلسفی در ایران و یونان باستان» در سالن
صدرالمتألهین بنیاد حکمت اسلامی صدرا و به همت گروه تاریخ فلسفه و با حضور استادان و پژوهشگران برجسته این حوزه و رئیس انجمن تاریخ فلسفه و بنیاد حکمت اسلامی صدرا، حضرت آیت الله سید محمد خامنه ای برگزار گردید.پس از قرائت آیاتی چند از کلام الله مجید آقای دکتر حسین کلباسی با اعلام برنامه سخنرانی ها و معرفی سخنرانان، گزارشی از کارهای علمی انجام شده به همت مرکز تدوین تاریخ فلسفه و برنامه های آتی این مرکز ارایه کرد. دکتر حسین کلباسی عضو هیأت رئیسه انجمن علمی تاریخ فلسفه اظهار کرد که بیش از نیم دهه است که مرکز تدوین تاریخ فلسفه به منظور در انداختن طرحی نو در تدوین تاریخ فلسفه و حکمت تشکیل شده است و هدف از آن نشان دادن سهم مشرق زمین به ویژه سهم تفکر ایرانی در تاریخ تفکر و تمدن جهانی است. وی در پایان اظهار داشت هدف از این نشست ها، تعاطی و داد و ستد فکری صاحب نظران و گشودن افق های تازه و فضای گفت و گوی علمی در این حوزه است.در این گردهمایی تخصصی سه تن از پژوهشگران حوزه فلسفه ایران و یونان باستان به سخنرانی پرداختند که به ترتیب عبارت بودند از: دکتر حکمت الله ملاصالحی؛ دکتر سعید بینا مطلق؛ دکتر احمد پاکتچی.
نخستین سخنران این گردهمایی دکتر حکمت الله ملاصالحی، استاد دانشگاه های تهران و آتن، به ایراد سخنرانی تحت عنوان «یونان پیش از متفکران» پرداخت. دکتر ملاصالحی پس از مقدمه ای به بیان تفاوت اسطوره و وحی یا اسطوره و لوگوس اشاره و اظهار کرد: «اسطوره سرشت آیینی دارد و با آیین ها در هم تنیده است. اسطوره شاعرانه است و خصلت شعری دارد. شعر با اسطوره هم سرشت است. همچنین اسطوره سرشت روایی دارد و روایت حوادث گذشته است. خیال و واقعیت در اسطوره به هم برمی خورند و مرزهای واقعیت و خیال نامشخص اند. همچنین در تفکر اسطوره ای مرزهای «وجود» و «موجود» نامشخص اند.»دکتر ملاصالحی در ادامه سخنان خود اظهار داشت: «سرآغاز تفکر فلسفی در یونان آناکسیماندر است که می گوید: «بی نهایت یگانه است نه آغاز و نه انجامی دارد». دراینجا لوگوس وجود را از موجود جدا می کند.» در پایان استاد دانشگاه تهران گفت: «در تاریخ وحیانی و عقلانی وجود از موجود جدا می شود و اینکه اسطوره زدایی در ایران، الهی و و حیانی است و در یونان عقلانی و مبتنی بر لوگوس.» دکتر ملاصالحی در جمع بندی نهایی سخنی را از دموکریتوس به زبان یونانی نقل کرد که نمودار اندیشه های فیلسوفان پیشاسقراطی است: پندار نیک، گفتار نیک و کردار نیک.
پس از برگزاری سخنرانی ها، مباحث مذکور به نقد و مباحثه گذاشته شد و صاحب نظران و متخصصان دیگر نیز به اظهار نظر علمی پرداختند. رئیس بنیاد حکمت اسلامی صدرا نیز در پایان بحث و گفت و گوی استادان و حاضران، ضمن جمع بندی سخنان استادان و متخصصان و بیان نقاط ضعف و قوت آنها و بیان رهنمودهایی در این زمینه، فضای نقد و گفت و گو در حوزه پژوهش های ایران و یونان باستان را مایه نشاط و پیشرفت فکری و علمی برشمردند. این گردهمایی در ساعت 7 بعدازظهر و پس از پرسش و پاسخ میهمانان مدعو و سخنرانان به کار خود پایان داد.
تاملی در عظمت و جلالت سوگ حسینی
پس از هر افتتاح پیامبرانه ای در تاریخ، آزادی، خلاقیت و مسئولیت نیز از نو معنا شده و تحقق پذیرفته است. قیام سوگناک عاشورا سنگر دفاع از حریم، حرمت و حقانیت چنین آزادی، خلاقیت، مسئولیت و تجربه پیامبرانه است. تیلیش گفته است: «عظمت سوگناک است.» عاشورا به بیان دیگر، سوگنامه ای در ذکر رثای عظمت مسئولیت آدمی در قبال آزادگی است؛ چرا که آزادگی جوهره آفرینندگی و فرهنگ است. به همین خاطر، حماسه حسینی بیانی از حریت سرور آزادگان جهان؛ امام حسین (ع) در برابر بندگی گروه باطل (یزیدیان) است. مطلب حاضر با نگاهی به موضوع مسئولیت و ارتباط آن با آزادی و آزادگی، نگاهی تازه به حادثه عاشورا می افکند.
جهت مطالعه متن کامل مقاله فوق، نگاه کنید به:
http://hamshahrionline.ir/HAMNEWS/1385/851105/world/idea.htm
بررسی باستان شناسی دین در آیین های دیرینه
کتاب «باستان‌شناسی دین با فانوس نظر در جستجوی آیین‌های گمشده» نوشته استاد دکتر حکمت‌الله ملاصالحی - از مفاخر فرهنگی شهرستان های ساوجبلاغ، طالقان و نظرآباد - منتشر شد. این کتاب به نقد و تحلیل ظرفیت دانش باستان‌شناسی در آیین‌های متروک و دیرینه می‌پردازد. به گزارش خبرگزاری کتاب ایران (ایبنا)، موضوع سلسله‌گفتارها و مباحث کتاب «باستان‌شناسی دین با فانوس نظر در جستجوی آیین‌های گمشده» نقد و تحلیل نظری و ارزیابی توان‌مایه و ظرفیت دانش باستان‌شناسی در ورود به حفره‌زارها و تاریکستان آیین‌های متروک و ادیان مفقود و نظام‌های اعتقادی مرده و مدفون گذشته است. مجموعه حاضر که پنج فصل به همراه دو مقاله مرتبط را شامل می‌شود، صورت‌بندی غربال‌شده و پیراسته از حواشی و مباحث متنوع و فراوان مطرح شده در کلاس درس درباره موضوع باستان‌شناسی دین است که دکتر حکمت‌الله ملاصالحی تدریس آن را به عهده داشته است. واحد درسی «باستان‌شناسی آیین و ادیان» از جمله دروسی است که پیش‌بینی شده و در تصویب نهایی مورد موافقت به وزارت علوم و تحقیقات و فناوری قرار گرفته است.
پس از دیباچه و پیشگفتار در فصل نخست به تحلیلی معرفت‌شناختی بر باستان‌شناسی دین می‌پردازد. فصل دوم، وجه آموزه‌ای - کلامی دین و فصل سوم به لایه رفتاری باستان‌شناسی دین اشاره می‌کند. فصل چهارم به لایه کالبد مادی دین و فصل پنجم سهم منابع مکمل در باستان‌شناسی دین را تشریح می‌کند. فصل ششم مناسبت‌های بنیادین میان باستان‌شناسی (آرکئولوژی) آورده شده و فصل هفتم نیز جنبه‌های زیباشناختی و آیینی هنر سفالگری ارایه شده است. ملاصالحی می‌نویسد: «ظهور و حضور دین بر صحنه تاریخ آدمی به غایت تناقض‌آمیز بوده است. تناقض‌آمیز به این معنا که سنت‌های دینی هم پیام نوع‌دوستی، عشق، شفقت، همدلی و برادری را در جان و در میان پیروان خود دمیده و تبلیغ و ترویج و تأکید کرده‌اند، هم آن‌که آتش ستیز را علیه مخالفان و معاندان خود افروخته‌اند. واقعیت این است که آموزه‌های دینی و نظام‌های اعتقادی استوار بر شانه دین و منظر و معرفت دینی در فرایند تاریخ سخت و سنگین علیه یکدیگر نبرد کرده و جنگیده‌اند.» وی می‌افزاید: «رویکردهای نوبنیاد باستان‌شناسی آیین‌ها و ادیان مفقود گذشته مولود همین کشف و جراحی باستان‌شناختی تاریخ بوده است. آن سنت‌های دینی و مشاهدات و مکاشفات عرفانی و تجربه‌های عمیق انفسی و مواریث مدنی و معنوی تاریخ بشری ما اینک زیر تیغ جراحی آفاقی‌ترین نظام‌های دانایی و اندیشه تاریخی و تاریخ‌مدارترین تمدنها لایه به لایه کاویده و محک زده و درباره‌اش داوری می‌شود.»
کتاب «باستان‌شناسی دین با فانوس نظر در جستجوی آیین‌های گمشده» برای دانشجویان رشته باستان‌شناسی در مقاطع دکتری به عنوان منبع اصلی درس سمینار به ارزش 4 واحد، کارشناسی ارشد به عنوان منبع مبنایی کلیه دروس پیش از تاریخ، و کارشناسی به عنوان منبع کمک‌درسی درس باستان‌شناسی قرآن کریم به ارزش 2 واحد تدوین شده است. این کتاب در 260 صفحه به بهای 35000 ریال، به کوشش سازمان مطالعه و تدوین کتب علوم انسانی دانشگاه‌ها (سمت) منتشر شده و در اختیار دانشجویان و علاقه‌مندان باستان‌شناسی قرار گرفته است.
تاریخ نبوی ما با دوره هخامنشیان آغاز می‌شود
خبرگزاری ایسنا: عصر روز یکشنبه 29 آبان 1390 همایش «روز جهانی کوروش» در دانشکده ادبیات و علوم انسانی دانشگاه تهران برگزار شد. در ابتدا، یکی از برگزارکنندگان این همایش به نمایندگی از دانشجویان، به ویژه دانشجویان رشته باستان‌شناسی با اشاره به اینکه روز هفتم آبان به‌عنوان «روز جهانی کوروش» معرفی شده است، گفت: «برگزاری این همایش با چنین تأخیری به‌دلیل وجود پروسه‌ای طولانی برای گرفتن مجوز بود؛ ولی با این حال، جای این روز جهانی فقط در سالنامه کشور ایران به‌عنوان کشوری که زادگاه کوروش است، خالی است. به همین دلیل، خواهان ثبت این روز به‌عنوان یک روز ملی در سالنامه ملی ایران هستیم.» در این همایش، استاد دکتر حکمت‌الله ملاصالحی - از مفاخر فرهنگی شهرستان های ساوجبلاغ، نظرآباد و طالقان - به‌عنوان نخستین سخنران، مطالبی را به شرح زیر درباره اهمیت دوره هخامنشی بیان کرد:
بازگشت استاد ملاصالحی به وطن
دکتر استاد حکمت الله ملاصالحی استاد نامدار دانشگاه تهران پس از یک سال فرصت مطالعاتی در دانشکده آتن (یونان) به وطن بازگشت. ایشان نخستین پژوهشگری است که مباحث عمیق و دشوار دانش نوظهور «فلسفه باستان شناسی» را در ایران پی ریزی کرده است. استاد ملاصالحی متولد سال 1329 خورشیدی در روستای گوران از توابع شهرستان طالقان است و از سال 1381 ساکن شهرستان ساوجبلاغ است. ایشان در سال 1385 به خبرنگار ماهنامه کیهان فرهنگی گفت: «محیط آسیب دیده از آلودگی های تنفسی و سمعی و بصری [شهر تهران] آن قدر برایم آزار دهنده بود که سرانجام به اتفاق همسرم مجبور به فاصله گرفتن از تهران شدیم و حالا در شهری نوبنیاد (شهر جدید هشتگرد) با آب و هوایی خوش و مردمی صمیمی و دوست داشتنی اقامت کرده ایم.» خانم معصومه رحیم زاده - دانش آموخته کارشناسی ارشد باستان شناسی - همسر استاد ملاصالحی است. از او کتابی به نام «سقاتالارهای مازندران» در سال 1382 منتشر شده است. «وبلاگ ساوجبلاغ پژوهی» بازگشت مبارک استاد ملاصالحی به وطن را گرامی می دارد.
ما آدمیان، ماهیان بحر میراث خویش هستیم
انسان از آغاز حیات خویش بر کره خاکی، با دخل و تصرف در طبیعت پیرامونش، آن را به تناسب نیازهای مادی و معنوی خود دگرگون ساخته است. «فرهنگ» و در پی آن «تمدن» فراورده این امر است. به بیان دیگر فرهنگ، حاصل فاصله‌گیری انسان از طبیعت است؛ با این حال انسان‌ها در طول تاریخ آمده‌اند و رفته‌اند و در این آمد و شد، از خود یادگارهایی بر جای گذاشته‌اند. «میراث فرهنگی»ای که امروزه می‌شناسیم، سخنگویان زندگانی گذشته‌های دور انسان هستند. آنها از چگونگی حیات مادی و معنوی گذشتگان و نیاکان ما می‌گویند. امروزه موزه‌ها، محل نمایش این میراث‌های گرانقدر بشری هستند. بر این پایه بود که گفت‌وگوی کوتاهی داشتیم با استاد دکتر حکمت‌الله ملاصالحی، باستان‌شناس و نویسنده معاصر درباره فلسفه پاسداشت میراث فرهنگی و جایگاه میراث فرهنگی ایران در میراث بزرگ جهانی که از پی می‌خوانید. یادآوری می شود این گفت و گو برای نخستین بار در وب سایت باشگاه اندیشه منتشر شده است.
تاریخ کنونی و تاریخ فراروی با تاملی در باب دوره های تاریخی
استاد دکتر حکمت الله ملاصالحی
اشاره: استاد دکتر حکمت الله ملاصالحی -از مفاخر فرهنگی شهرستان های ساوجبلاغ و طالقان - هم اکنون در دانشگاه آتن مشغول تدریس و پژوهش درباره تاریخ فلسفه یونان باستان است. مقاله زیر آخرین مقاله استاد است که در مجله «سروش اندیشه» منتشر شده است.
انسان هستنده‌ای است، تاریخی‌شده، تاریخمند و تاریخ‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌ساز. افقی است گشوده در تاریخ و تقدیر تاریخی خویش به روی عالم. از این منظر تاریخ هر دوره‌ای چه شرقی چه غربی، چه پیش از تاریخ و چه تاریخی، تاریخ نحوه انسان بودن او در جهان است. به دیگر سخن هر تاریخی - مراد من تاریخ هر دوره ای است - تاریخ آدمی است. این حضور و ظهور تاریخی و نحوه بودن انسان در جهان دارای وحدت بنیادین بوده و فروکاستی به تاریخ طبیعی و طبیعت نیست. میان ابتدایی‌ترین زمخت‌ترین و ساده‌ترین ابزارهای ساخته دست و اندیشه بشر و مورد استفاده پیش از تاریخ، و ظریف‌‌ترین و پیچیده‌ترین و حساس‌ترین فراورده‌های صنعتی بشر دوره جدید، چنان وحدت ارگانیک یا انداموار و بنیادین وجود دارد که به‌رغم همه تحولات و گسست‌های دوره‌ای که تاریخ آدمی آزموده و پشت سر نهاده، توانسته همچنان پیوستگی و وحدت خود را چونان تاریخ آدمی و نحوه بودن انسان در جهان حفظ کند و به حرکت و حیات خود ادامه دهد...
جهت مطالعه متن کامل مقاله فوق رجوع کنید به:
http://sooreandishe.bloghaa.com/1389/12/16/post-76
نوروز، آیین جهان شمول زایش و رویش و رستاخیز
ای تو بهار حسن بیا کان هوای خوش
بر باغ و راغ و گلشن و صحرا مبارکست
ای صد هزار جان مقدس فدای او
کاید به کوی عشق که آنجا مبارکست
ای جان چار عنصر عالم جمال تو
بر آب و باد و آتش و غبرا مبارکست
هر دل که با هوای تو امشب شود حریف
او را یقین بدان تو که فردا مبارکست (کلیات شمس)
استاد دکتر حکمت الله ملاصالحی از مفاخر فرهنگی شهرستان های ساوجبلاغ، طالقان و نظرآباد است که هم اکنون در دانشگاه آتن (یونان) به پژوهش و تدریس اشتغال دارد. ایشان نخستین پژوهشگری است که مباحث دشوار و عمیق دانش نوظهور «فلسفه باستان شناسی» را در ایران مطرح کرده است. استاد در مقاله زیر، ویژگی های معنوی و آیینی عید نوروز را بررسی کرده است. در بخشی از این مقاله آمده است:
«هر چند نوروز، جشن ها و آیین های بهاری "هستی شناسی" میراث عصری است که چندین هزاره تاریخ، بین بشر عهد باستان و معاصر، بین احساس، اندیشه و منظر و باور او از هستی، تاریخ، زمان و واقعیت مرگ و زندگی و تجربه بشر عالم مدرن از وضع وجودی خویش، از ماده، حیات، تاریخ، زمان و یا اساسا" هر پدیده و رویدادی فاصله افکنده لیکن در هسته و گوهر میراث جهانشمول آیین نوروزی گویی رازی، روحی، رمزی و حقیقتی هست که جاودانه به آن نیازمندیم. متاسفانه آنچه از نوروز و آیین های بهاری در عصر ما به جای مانده حلقه ای است سخت ساییده فرسوده و زنگار گرفته از سلسله ای فراخ و پر پیچ از جشن ها، آیین ها، عزایم مقدس ایرانی، کهن، باستانی و جهانی، که تقریبا" همه از میان رفته اند و تنها سنت و صورت میراثی از آن در میان ایرانیان همچنان یگانه و بی همراه ره می سپارد...»
جهت مطالعه متن کامل مقاله رجوع کنید به:
http://www.rasekhoon.net/Article/Show-22382.aspx
استاد دکتر حکمت الله ملاصالحی
از منتقدان جدی نگاه سوداگرانه به حوزه میراث فرهنگی و معنوی
اشاره: در روز چهارشنبه 8 دی 1389، «گروه پژوهش دیده‌بان یادگارهای فرهنگی و طبیعی ایران زمین» طی نوشتاری تحلیلی در وب سایت «ایران بوم»، نامه اخیر استادان باستان شناسی، فلسفه و تاریخ به مقام معظم رهبری را مورد دقت قرار داد. نویسنده وب سایت یاد شده، آرای یکی از امضاکنندگان آن نامه یعنی استاد دکتر حکمت الله ملاصالحی - از مفاخر علمی و فرهنگی شهرستان های ساوجبلاغ، نظرآباد و طالقان - را بررسی کرده است. بی شک پاسخ شتابزده و اتهام آلود روابط عمومی سازمان میراث فرهنگی و گردشگری، واکنشی روشمند و علمی به نامه استادان نبود و همچنان انتقادهای استادان فرهیخته به «فاجعه فرهنگی» رخ داده در عرصه میراث فرهنگی کشور بی پاسخ مانده است.
* * * * * *
