کاریکاتورها در ذهن من راه می روند!
استاد «داوود شهیدی» کاریکاتوریست، نویسنده، طنزنویس و معمار ایرانی است که از خاندان برغانی مقیم شهر قزوین برخاسته است. «برغان» روستایی تاریخی در شهرستان ساوجبلاغ از توابع استان البرز است. وی متولد فروردین 1330 تهران و دانش آموخته معماری دانشکده هنرهای زیبا دانشگاه تهران و معماری شهری از دانشگاه بوستون است و همچنین مدتی هم در دانشگاه شیراز به تحصیل الکترونیک پرداخت. شهیدی از جوانی و از سال 1344 فعالیت هنری خود را در زمینه کاریکاتور و طنز سیاه شروع کرد و دو سال بعد با چاپ آثارش در مجلات آبنوس، جهان نو، خوشه، اطلاعات و تماشا به شهرت رسید. مسافرت آمریکای وی وقفه‌ای در حضورش در صحنه کاریکاتور ایران بود. وی بعد از بازگشت نیز همواره با نشریاتی چون کیهان کاریکاتور همکاری داشت همکاری ای که دامنه آن در چند سال اخیر به گل آقا، گلستانه و... نیز گسترش یافته است. شهیدی در کنار نام‌هایی چون اردشیر محصص و کامبیز درمبخش از پیشگامان کاریکاتور ایران است و در سال‌های پس از انقلاب که کاریکاتور ایران بیشتر به حوزه طنز محدود می‌شد از معدود کسانی بود که در ایران به دید هنری به کاریکاتور می‌پرداخت.
فضای طنز سیاه شهیدی تا چند سال اخیر فضایی سیاه با هاشورهای وهم آور بود ولی در چند سال اخیر با گرایش به روشی انتزاعی تر از رنگ نیز به صورت عنصری فرعی استفاده می‌کند. وی در طرح‌های جدیدش دست به کارهای تجربی و خارج از چارچوب متعارف خودش و کاریکاتور می‌زند. از جمله گرایش‌های جدید شهیدی کارهای کودکان وی است که با حضور شخصیت خیالی آبی کوچولو، پپرخانوم و پروفسور دال شین (شاید مخفف نام داوود شهیدی) به آموزش کاریکاتور به کودکان می‌پردازند. همچنین از آخرین نمایشگاه‌های شهیدی می‌توان به نمایشگاه کاریکاتورهای دوران تینیجری و نمایشگاه پانسمان اشاره کرد.
در راه ورده برف می‌آید
استاد دکتر شهریار شهیدی (متولد 23 فروردین 1343 خورشیدی در تهران) اصالتا"ساوجبلاغی است چون پدرش مرحوم «شمس الدین شهیدی» و مادرش بانو «زهره خدابنده لو» هر دو متولد روستای برغان - از توابع بخش چندار شهرستان ساوجبلاغ - هستند. دکتر شهیدی دانش آموخته کارشناسی روان‌شناسی عمومی (پلی‌تکنیک لندن)، کارشناسی ارشد روان‌شناسی پزشکی و سلامت (دانشگاه گیلفورد) و دکتری روان‌شناسی بالینی (دانشگاه لندن) است. وی از سال 1369 تا 1371 به عنوان استادیار روان‌شناسی سلامت در بخش روانپزشکی بیمارستان لندن و بیمارستان رویال فری لندن فعالیت کرد و از سال 1372 به بعد در دانشگاه شهید بهشتی تهران به عنوان استادیار و سپس دانشیار مشغول به کار شد.
دکتر شهیدی زمانی نایب رییس انجمن روان‌شناسی ایران و رییس شاخه روان‌شناسی بالینی انجمن روان‌شناسی بوده است. وی علاوه بر نگارش و ترجمه کتاب در حوزه روان‌شناسی، به کار ترجمه و سرایش شعر نیز اهتمام داشته و چنان که خود می‌گوید از دوران کودکی با دنیای شعر و ادبیات مأنوس بوده و این علاقه باعث شده تا با برگزاری جلساتی با عنوان «شعر درمانی» این شاخه از هنر را با روان‌شناسی پیوند دهد. تألیف کتاب «اصول و مبانی بهداشت روانی» ترجمه کتاب «روان‌درمانی و معنویت»، ترجمه شعری از توماس الیوت با نام «دشت سترون» و چاپ مجموعه شعری با عنوان «پریشان یادها» برخی از مهم‌ترین آثار شهیدی اند. شعر زیر را ایشان در سوگ پدرش سروده است. یادآوری می شود «ورده» روستایی است در نزدیکی برغان.
در راه ورده باد می‌آید
چندان که تک درخت توت کهنسال
با قامتی خمیده و لرزان
در اضطراب و ترس و پریشانی‌ست
غمگین غروب سرد زمستانی‌ست! 
در راه ورده برف می‌آید
چندان که کوه سنگی مغرور
تندیس انجماد و سردی و ویرانی‌ست
سبزینه بهار
خاطره‌ای مبهم است و دور
....
در راه ورده باد می‌آید
همواره تازیانه این باد برف و سوز
غوغا و نوحه و فریاد زاغ‌ها
آید به گوش هنوز
مردان سوگوار
نعش شهید خاطره‌ها را
از روی نهر یخ زده، از راه مال رو
بر دوش می‌برند
سوی امامزاده متروک روستا
تا مشهد ترانه و نور و گل و صدا
تا مرز وحشت اهلی خواب‌ها
تا آن سوی نهایت و پایان و انتها
استاد عباس میرخانی
غزلسرای خوش قریحه ساوجبلاغی در انجمن های ادبی تهران
جستجوها و پژوهش های مورد نیاز برای نگارش کتاب «نام آوران ساوجبلاغ» - که آخرین مراحل تالیف را می گذراند - برکت دیدار و گفت و گو با فعالان فرهنگی و اجتماعی شهرستان های ساوجبلاغ و نظرآباد را برایم در پی دارد. در همین راستا در 19 مهر 1391 در روستای زیبای تالیان - از توابع بخش چندار شهرستان ساوجبلاغ - خدمت شاعر گرامی جناب استاد عباس میرخانی رسیدم. ایشان متولد سال 1325 خورشیدی در روستای تالیان است که از همان کودکی با خانواده اش در شهر تهران ساکن شده است. استاد میرخانی از شاعران غزلسرای معاصر ایران است. اشعارش بیشتر در سبک هندی و گاهی هم عراقی است. وی در انجمن های ادبی تهران نشو و نما یافته و تحصیلات عالی دارد. مهربانی، تواضع، نظم، وسعت دید و شناخت قابل تحسین از تاریخ و ادبیات معاصر ایران از جمله ویژگی های این شاعر خوش قریحه ساوجبلاغی است. در همان نخستین دیدار با استاد میرخانی، یکی از مجموعه اشعارش با عنوان «یادگار دفتر عمر» را به یادگاری گرفتم. این کتاب در شمارگان 3000 نسخه در سال 1376 به کوشش نشر نشانه در تهران منتشر شده است. نخستین غزل این کتاب را با هم زمزمه می کنیم:
به نوبهار جوان می شود طبیعت پیر
تو نیز ای تن خاکی جوانی از سر گیر
دم بهار چو جان می دمد به پیکر خاک
بدین نوید تو هم جان تازه ای بپذیر
به جام باده فروشوی زنگ غم از دل
که جز به می غم هستی نمی رود ز ضمیر
چو رند مست غنیمت شمار فرصت وقت
«که در کمینگه عمر است مکر عالم پیر»
بهار عمر نپاید کنون به شادی کوش
که در پی اند ترا رهزنان بهمن و تیر
گل مراد ز گلزار عمر کی چیند
هر آنکه گشت به جان در غم زمانه اسیر
مرا که دست فرو شسته ام ز هر دو جهان
ملامت همه عالم نمی کند تاثیر
به کفر و زندقه بدام عالمی بودن
هزار مرتبه خوشتر که شهره در تزویر
تأثیرگذاری استاد میرخانی در خوشنویسی، کمتر از عمادالکتاب نبود
اکبر ساعتچی گفت: تأثیرگذاری استاد سیدحسین میرخانی در خوشنویسی کمتر از عماد نبود، او بسیاری از اتصالات خط نستعلیق را تغییر داد و حروف بسیاری را زیباتر از گذشتگان نوشت. چهاردهمین نشست پژوهشی نگارخانه برگ به بزرگداشت «سیدحسین میرخانی» هنرمند خوشنویس و کاتب قرآن کریم اختصاص داشت که با حضور جمعی از هنرمندان خوشنویس و شاگردان وی برگزار شد. در آغاز برنامه فیلم مستندی از سیدحسین میرخانی به نمایش درآمد که در این فیلم هفت دقیقه‌ای سیدحسین میرخانی به چگونگی نوشتن قرآن کریم به خط نستعلیق اشاره داشت.
«نقد دل»؛ گفت و گوی حسین عسگری با دکتر یوسف فضایی
اشاره: دانشگاه آزاد اسلامی با هدف تجلیل از فرزانگان و فرهیختگان و پاسداشت آثار آنان، از بهار 1390 مجموعه کتاب هایی با عنوان «سیمای فرزانگان» منتشر می سازد. نخستین جلد این مجموعه خواندنی، به گفت و گو با دکتر میرجلال الدین کزاری اختصاص یافته و دومین آن که آخرین مراحل آماده سازی برای چاپ را می گذراند، «نقد دل» نام دارد. در این کتاب، حسین عسگری با دکتر یوسف فضایی (استاد نامدار ادیان و عرفان) گفت و گو کرده است. کتاب مورد اشاره با ویراستاری حسین عبدلی (مدیرکل دفتر اسناد و مدارک دانشگاه آزاد اسلامی) به زودی چاپ و منتشر می شود. مطلب زیر، پیش نوشتار آن کتاب است.
* * * *
آغازین سخن
«نقد دل» درنگی اجمالی در زندگی علمی استاد دکتر یوسف فضایی است. این کتاب از سلسله آثاری است که دانشگاه آزاد اسلامی با هدف تکریم نخبگان علمی کشور منتشر می‌کند. با آن بزرگوار در ایام نورانی ماه مبارک رمضان 1432 قمری (امرداد 1390) به گفت و گو نشستیم و این کتاب از دل آن نشست‌ها بیرون آمد. آن چه صاحب این قلم را واداشت تا بی‌هیچ درنگی پای تألیف این کتاب با افتخار تمام بایستد چند چیز است:
دیرپایی تعزیه در شهرستان ساوجبلاغ
کبری ماسوله - خبرنگار خبرگزاری مهر
حسینیه برغان با بیش از نیم قرن قدمت از جمله تکیه های مشهور کشور پس از تکیه دولت تهران است که سالها است پذیرای گروه های تعزیه در ایام محرم است؛ قدمت تعزیه خوانی در این روستا تا بدانجا است که همه ساله قشرهای مختلفی از سراسر کشور برای تماشای آن خود را به حسینیه قدیمی می رسانند. حسینیه اعظم برغان بیش از 560 سال است که شاهد عزاداری عاشقان حسین (ع) و اهل بیت عصمت و طهارت و ناله های آنان است. اینجا گویی قطعه ای از بهشت که بر روی زمین جا مانده، فضای حسینیه معطر است و احساسی معنوی در مخاطب ایجاد می کند، حجره هایی که گرداگرد حسینیه اعظم بنا شده اند هر کدام جایگاهی دارند. در تعدادی از آنها ابزار و ادواتی است که تعزیه خوانان با آنها در شمایل ائمه و یارانشان یا اشقیا ظاهر می شوند.
وقتی شمشیر بالا می رود که با ضرببر فرق فرود آید ناله است که به آسمان می رود، یا آنجا که طفلان مسلم را کنار آب می برند تا قربانی کنند شیون زنان به اوج می رسد، اما اشکبارتر از همه زمانی است که تعزیه حضرت عباس (ع) اجرا می شود .آنجا که تیر بر چشمان دلربای ابوالفضل می نشیند یا آنجا که دستان قطع شده او در حفظ مشک تلاش می کند و آن را به دندان می کشد همه بی تاب می شوند و صدا به صدا نمی رسد. گویی سقف حسینیه هر آن پایین خواهد آمد از این همه سوز و ناله. تعزیه روز عاشورا که در روز عاشورا اجرا می شود شور و حال عجیبی دارد، هنوز تعزیه شروع نشده مردم اشک می ریزند، تعزیه که شروع شد فغان به اوج می رسد و آن قدر پیش می رود که اشقیای سرخ پوش هم سینه زن حسین می شوند. این بخشی از حال و هوای این روزهای حسینیه اعظم برغان با قدمتی بیش از 600 سال است که در روستای برغان شهرستان ساوجبلاغ قرار دارد.
خوابی که تعبیری جز شهادت نداشت
«سال 65 که محمد به دنیا آمد، سه سال از حضورم در جبهه های جنگ می گذشت. من سال ها در طلب شهادت جبهه ها را جست وجو می کردم، در حالی که گاه فراموشم می شد شهادت حال می خواهد نه قال و عروج پسرم در یکی از روزهای سال 1389، جلوه دیگری از این حقیقت را برایم روشن ساخت.» گفت وگو با حاج عباسعلی مولایی از رزمندگان شناخته شده شهرستان های ساوجبلاغ و نظرآباد و پدر شهید محمد مولایی - چترباز جوان ساوجبلاغی - اگرچه برای شناخت ابعاد زندگی یک شهید صورت پذیرفت، اما واگویه های این رزمنده دوران دفاع مقدس، از تمنای وصال به شوقی درونی سخن می گفت که قرن هاست مجاهدان راه خدا را شیفته خود ساخته است و آنچنان که در سیره بسیاری از رزمندگان می بینیم، نسل اندر نسل از پدر به پسر و از مادر به فرزندان منتقل می شود. شهید محمد مولایی نیز یکی از همین شهدا است که راهروی مکتب جهاد و شهادت را از پدر رزمنده خود آموخت و عاقبت نیز در کسوت پاسداری، در حالی که به آموزش چتربازی می پرداخت به شهادت رسید. او تنها چند ساعت قبل از شهادت خود، وصیتنامه اش را نوشته بود.
از روستاهای سنتی و طبیعی مصر تا روستای ایستای طالقان
استاد فرزانه جناب دکتر سید حسین نصر - چهره نامدار جریان فکری و فرهنگی حکمت خالده - در کتاب تازه منتشر شده «اسلام، علم، مسلمانان و فناوری» بار دیگر درباره بحران های ناشی از علم مدرن، دلسوزانه هشدار داده است. این کتاب حاصل گفت و گوی دکتر 
مظفر اقبال با استاد نصر است که به وسیله سید امیرحسین اصغری ترجمه شده و در سال 1390 انتشارات اطلاعات، آن را به زیور طبع آراسته است. نقد علم مدرن، طرح علم اصیل اسلامی، بحران های زیست محیطی، تباین میان دیدگاه های هستی شناختی اسلامی و غربی و... از جمله محورهای اصلی این گفت و گوی خواندنی است. دکتر نصر در صفحه 133 کتاب مورد اشاره، روستاهای طبیعی و سنتی موجود در مصر را شاهد سخن خود می آورد و بر این نظر است که «باید گروه های کوچک عملیاتی داشته باشیم که بدون داشتن آگاهی های عمیق و فلسفی آماده حفاظت از محیط زیست باشند.» ایشان در این باره می گوید: «به طور مثال در جاهای خاصی از مصر که روستاهای طبیعی سنتی ساخته اند، چنین گروه هایی وجود دارند. گرچه متاسفانه اغلب اینها برای توریست ها هستند. با این وجود، این خود شروعی است. وقتی امسال به مصر رفتم، فرصت دیدار از آن واحه ها را که براساس فناوری و کشاورزی سنتی ساخته شده نیافتم. اما به من گفتند که در این روستاها، همه چیز از نظر محیطی سازگار است و امور بر مبنای روش سنتی بنا شده اند. نمی خواهم بگویم که چنان روشی در همه مصر قابل پیاده سازی است اما چنین مناطقی می توانند نمونه های بسیار مهمی برای توسعه راه های منطقی زیست باشند. فکر می کنم سال گذشته پرنس چارلز از یکی از این روستاها دیدار داشته است. او یکی از پشتیبانان بزرگ مسایل محیطی است و عناصر عمیق تر بحث را می فهمد. اما طنز قضیه اینجاست که آن روستاهای مصر، بیشتر برای گردشگران خارجی بنا شده اند و نه مردمان مصر.»
با توجه به اینکه متاسفانه دکتر نصر بیش از 30 سال است که از زادگاهش دور است، گمان کنم از وج
ود «روستای ایستای طالقان» مطلع نیست. در همین راستا خدمت استاد گرانقدر عرض می شود که گروهی از شیعیان دوازده امامی تبریزی منتقد مدرنیته، با الهام از آرای فقهی و اصولی آیت الله میرزا صادق مجتهد تبریزی (متوفای 1311 ش) از اواخر دهه شصت خورشیدی، روستایی به طور کامل سنتی و طبیعی در منطقه طالقان واقع در غرب شهر کرج برپا کرده اند. آنها به شدت دغدغه حفظ محیط زیست دارند و بر این نظرند که علم مدرن، کره زمین را به تباهی کشانده است. آنها در درون زیست سنتی خود، کشاورزی و دامپروری به دور از فناوری های مدرن را سامان داده اند. «اهل توقف طالقان» از طب مدرن استفاده نمی کنند و با طب سنتی آشنایی کامل دارند. کسی در روستای ایستا، سکته نمی کند و سرطان نمی گیرد (جهت آگاهی بیشتر در این باره رجوع کنید به: حسین عسکری، روستای ایستا، تهران: نشر شهید سعید محبی، 1389).
سعید پالیزدار؛ حامی نسخ های خطی
در سال 1341 خورشیدی در روستای کوشکذر از توابع شهرستان ساوجبلاغ متولد شد. از سال 1365 فعالیت های عکس برداری و فیلم برداری خود را به صورت آزاد آغاز کرد. در سال 1375 در سازمان مدارک فرهنگی انقلاب اسلامی وزارت فرهنگ و ارشاد به کار عکس برداری از نسخه های خطی پرداخت. تصویربرداری از نسخه های خطی کتابخانه های ملی تبریز، کندلوس چالوس، آخوند همدانی حاصل این دوره از فعالیت وی است. وی از سال 1376 متصدی واحد میکروفیلم کتابخانه مجلس شورای اسلامی شد و در سال 1379 با یاری همکاران واحد فیلم، آقایان سید محمدحسین مرعشی و محمدرضا مصوری توانست بیش از 16000 جلد نسخه خطی و نشریات قدیم، صورت مذاکرات مجلس سنا و ملی، روزنامه مجلس و مجموعه قوانین مجلس شورای ملی را به صورت میکروفیلم در آورد. وی در سال 1386 به عنوان حامی نسخ خطی، مورد تقدیر قرار گرفت.
پژوهشگر ساوجبلاغی و جامعه شناسی روزگار خواجه شیراز
در 17 و 18 مهر 1391 «کنفرانس بزرگداشت حافظ و تعاملات فرهنگی ایران و هند» با همکاری خانه فرهنگ جمهوری اسلامی ایران در بمبئی، کنسولگری ایران در حیدرآباد، دانشگاه حیدرآباد (مرکز مطالعات ادبیات تطبیقی) و اتحادیه انجمن اسلامی دانشجویان شبه قاره هند در در دانشگاه حیدرآباد برگزار شد. آقای مهدی اصل زعیم - از فعالان فرهنگی شهرستان های ساوجبلاغ و نظرآباد - که هم اکنون دانشجوی دکترای جامعه شناسی در دانشگاه عثمانیا (حیدرآباد هند) است؛ با نگارش مقاله ای با عنوان «جامعه شناسی تزویر و ریا و بانگ خواجه شیراز» در آن کنفرانس فرهنگی شرکت کرد. با آرزوی توفیق برای ایشان، چکیده مقاله مورد اشاره را با هم می خوانیم:
* * * *
دلایل جامعه شناختی تزویر و ریا را باید در لابلای موانع اجتماعی دستیابی به اهداف و مکانیزم های رسیدن به پاداش های رسمی در فضای تنگ اجتماعی، که هنجارهای رسمی چنان فربه شده اند که جای را بر سایر سبک های زندگی تنگ کرده اند، جستجو کرد. لذا می توان با نگاهی به نظرات کارکردگرایانه پارسونز و بهره گیری از نظریه های جورج هربرت مید و اروینگ گافمن در مکتب کنش متقابل نمادین، این پدیده را تحلیل کرد. در این مقاله که از نوع تحقیقات ثانوی بوده و از روش اسنادی استفاده شده است، نگاهی گذرا بر شرایط اجتماعی قرن هشتم شیراز، حوادث پرفراز و نشیب و نوع حکومت مستقر و ارتباط آن با نهاد دین و رویکرد ابزاری حاکم سیاسی به شریعت به عنوان لایه بیرونی دیانت، گردهم آوردن اربابان دیانت قشری نگر و زاهدان ریایی گردیده است تا از این رهگذر روشن شود، چگونه نظام اجتماعی و متولیان آن، اعضای جامعه را به سمت و سوی رفتارهای دوگانه هدایت می کنند که می توان آنها را با تئوری ساختار شخصیت مید و رفتار نمایشی گافمن در دو بخش جلو و پشت صحنه برای رسیدن به اهداف فردی و گروهی تبیین کرد. در شرایط زمانه حافظ که ریاکاران و قشری نگران در دین ارج می بینند و عاقلان و دانایان سر در گلیم دارند و زبان در کام، این رند خرابات نشین توانسته هم خود را از زشتی ها و پلشتی های روزگار پاک نگه دارد و هم با بانگ رسای خویش، کوس رسوایی شیخ و زاهد و صوفی و محتسب را با هم به صدا درآورد آنگونه که تاکنون طنین اش جان افزاست و هشیاری بخش.
کلید واژه ها: حافظ، تزویر، ریا، زاهد، صوفی، محتسب، شیخ، خودکامگی.
