مردم نگاری روستای ورده

=بخش اول=

اشاره: آقای «محمد سعید جانب اللهی فیروز آبادی» پیر کارشناس خبره و کوشای «مردم شناسی» اداره کل میراث فرهنگی و گردشگری استان تهران بود که هم اکنون بازنشسته شده است. ایشان را در سال 1379 خورشیدی در سفر به منطقه طالقان شناختم. همسفر بودیم تا ایشان گزارش مردم شناختی خود درباره روستای ایستا (محل سکونت اهل توقف طالقان) را تکمیل نماید. به جز دقت، ظرافت، مهربانی، شکیبایی و رعایت دیگر اصول اخلاقی چیزی از او ندیدم. پس از چند ماه، گزارش او در «مجله پژوهشنامه» اداره کل میراث فرهنگی استان تهران (پاییز 1379) به چاپ رسید. لطف کرده بود و دانسته های بنده و آقای سیروس علوی نیا را در ردیف منابع گزارش خود آورده بود.

عنوان دقیق و با مسمای «اهل توقف» پیشنهاد او برای این قوم تجددستیز است که با استقبال پژوهشگران مواجه شده است. گزارش زیر روزنوشت های مردم نگاری او درباره روستای ورده (varada) از توابع بخش چندار شهرستان ساوجبلاغ است که قرار است با عنوان «سفرنامه مردم شناختی ایران: از مغان تا چابهار» چاپ شود.

مردم نگاری روستای ورده

=بخش دوم=

آبان 1372: امروز بار دیگر به ورده رفتیم تا اطلاعاتی نیز در زمینه آیین ها و مراسم ازدواج بپرسیم. سید می گفت در ورده برای انتخاب همسر پدران تصمیم می گرفتند. با این حال پدر از هم سن و سال های پسر خود می خواست که به او اطلاع بدهند پدرش قصد دارد به فلان خانه برای خواستگاری برود. اگر پسر اعتراضی نداشت، دو نفر از بستگان را به خانه پدر دختر می فرستاد و نظر آنها را می پرسید، اگر پدر دختر می پذیرفت، پدر با بستگان برای به اصطلاح «قلیان شیرینی» به خانه دختر می رفتند و در همان جلسه میزان نقدینه (شیربها) و مهریه و زمان عقد را تعیین می کردند. در فاصله عقد کردن تا بردن عروس در هر عید داماد باید عیدی بدهد. این عیدی شامل لباس، پلو، شیرینی های خانگی به اسم «کسمه» یا «مشکه فی» بود. مادرعروس پس از دریافت این هدایا پلو را بین همسایگان تقسیم می کرد و خود نیز لباس و شیرینی در همان ظرف برای داماد می فرستاد.

منطقه ای با هفت هزار سال قدمت

یک هفته کار و تلاش در شهر پر از ترافیک و دود گرفته ای مثل تهران بهانه خوبی است برای پناه بردن به طبیعت بکر و دست نخورده که توان از دست رفته را به انسان برگرداند. یکی از این مناطق بکر و سرسبز منطقه گردشگری ساوجبلاغ است. شهرستان ساوجبلاغ با وسعتی معادل دو هزار و 800 کیلومترمربع در45 کیلومتری شمال غرب تهران قرار گرفته است. این شهرستان در فصول مختلف (در زمستان و پاییز کمتر) پذیرای گردشگران از نقاط مختلف کشور به ویژه سایر شهرستان های استان تهران است.جهت مطالعه متن کامل گزارش خبرنگار روزنامه ایران، اینجا را کلیک کنید...

 (Savojbolagh)

شهرستان ساوجبلاغ؛ گهواره روستاهای شگفت انگیز

آشنایی با روستاهای هدف گردشگری در شهرستان ساوجبلاغ

در آستانه نوروز 1389 از سوی اداره کل میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری استان تهران، شهرستان ساوجبلاغ عنوان «گهواره روستاهای شگفت انگیز» را به خود اختصاص داد و بر همین اساس هشت روستای  شهرستان ساوجبلاغ به نام های «برغان»، «سنج»، «سیبان دره»، «فشند»، «کرکبود»، «گلیرد»، «ورده» و «ولیان» در فهرست روستاهای هدف گردشگری استان تهران ثبت گردید. یادآوری می شود که  شهرستان ساوجبلاغ بیشترین روستای هدف گردشگری در استان تهران را داراست. این مجموعه خواندنی پیش کش می شود به علاقه مندان فرهنگ و تاریخ ماندگار ایران زمین.

ولیان

روستای چشمه ساران

یکی از روستاهای زیبای شهرستان ساوجبلاغ، روستای ولیان است. این روستا در 13 کیلومتری شمال کردان و در دامنه جنوبی سلسله جبال البرز واقع شده است. ولیان با بخش چندار حدود 15 کیلومتر، با کرج 35 کیلومتر و با تهران نزدیک به 75 کیلومتر فاصله دارد. روستای ولیان 1500 - 3000 نفر جمعیت دارد که آنها شیعه بوده و بعضا" پوشش محلی نیز دارند. اغلب اهالی این روستا به لهجه گیلکی صحبت می کنند و به کار باغداری و تولید توت، گردو، آلبالو، آلو و گیلاس اشتغال دارند.

روستای ولیان از آب آشامیدنی، برق، گاز، تلفن، خانه بهداشت، شرکت تعاونی و فضای پارکینگ عمومی برخوردار بوده و نزدیک ترین پاسگاه نیروی انتظامی در 7 کیلومتری از این روستا قرار گرفته است. ولیان برای پذیرایی از گردشگران یک رستوران و چند قهوه خانه دارد و تنها امکان اقامت در این روستا، موسسه خیریه ای است که در ورودی روستا قرار دارد. این مجموعه با هماهنگی قبلی می تواند امکان اقامت بیش از یکصد نفر را فراهم کند.

روستای ولیان در حقیقت در میان پستی بلندی ها و تپه هایی بنا شده است که در میان بیشتر آنها چشمه سارها و رودخانه هایی کم و بیش پرآب جریان دارند. وجود تک درخت ها و چند درخت کهنسال در دامنه ها و دره های این روستا حکایت از آن دارد که در گذشته جنگل های سرسبز و مراتعی انبوه این مناطق را پوشانده بوده است. به علاوه در میان روستا و در منطقه «کلاغ دره» یک منطقه باستانی و قبرستان تاریخی و در شرق روستا و در «دره بینه» یک تپه باستانی نیز قرار دارد. غذاهای محلی شاخص این روستا «رشته پلو» و «کشک پلو» بوده و بهترین سوغات آن گردو و توت است. برای رفتن به این روستا باید از مسیر تهران، بزرگراه تهران - کرج - قزوین، پل کردان، کردان، چندار، خوروین و ولیان عبور کرد. (تلفن دهیاری: 3452- 0262457)

کرکبود

روستای آبشار و عقیق

روستای کرکبود در فاصله 20 کیلومتری شمال شرق شهر طالقان و 160 کیلومتری تهران در سینه کش ارتفاعات شمالی طالقان که به نام «شاه محمد حنفیه» و «عقیق» نامیده می شود، در ارتفاع 2241 متری از سطح دریا قرار دارد. کرکبود در زمستان نزدیک به 10 خانوار و تابستان تا 100 خانوار جمعیت دارد.  همه این جمعیت شیعه هستند و اغلب آنها به باغداری و تولید سیب، گردو، گیلاس و آلبالو و پرورش کل و بز و کبک مشغول می باشند.

کرکبود، درختان تنومند، برافراشته و بلندی دارد که نظیر آن در دیگر روستاهای منطقه طالقان کمتر مشاهده می شود. کوچه باغ های لابه لای این درختان نیز آرامش و طراوت را به گردشگران تقدیم می کنند. برخی از اهالی معتقدند نام روستای «کرکبود» برگرفته از دواسبی می باشد که به امامزاده شاه محمد حنیفه و یاران او تعلق داشته و در اصل «کهر» و «کبود» بوده است که با گذشت زمان و تغییر تدریجی کلمات به کرکبود تبدیل شده است.

سفال های یافته شده از بدنه خاکی روستا که بیشتر مربوط به قرون میانی اسلام به ویژه قرون چهارم و پنجم هجری قمری است، نشان از سابقه تاریخی این روستا دارد. از دیگر دیدنی های کرکبود می توان به امامزاده زید و ابراهیم، حمام تاریخی روستای کرکبود و مقبره «ملا نعیما کرکبودی» از حکیمان دوره صفویه نیز اشاره کرد. کرکبود از آب آشامیدنی، برق و تلفن برخوردار است اما امکاناتی جهت اقامت و پذیرایی از گردشگران ندارد. علاقه مندان تنها می توانند در فضای نزدیک آبشار چادر بزنند.

نزدیک ترین مرکز درمانی در 6 کیلومتری در روستای «منگلان» و پاسگاه در 25 کیلومتری و پمپ بنزین در کنار شهر طالقان در 14 کیلومتری واقع است. برای دسترسی به این روستا بایستی از مسیر تهران - کرج، کیلومتر 62 بزرگراه کرج قزوین، خروجی طالقان، شهر طالقان، از دوراهی مستقیم و به سمت خروجی کرکبود و روستای کرکبود استفاده کرد. (تلفن دهیاری: 484311 و 4843203-0262)

برغان

نگین سبز ساوجبلاغ

برغان از توابع بخش چندار شهرستان ساوجبلاغ و آخرین روستای جاده کردان به برغان است. فاصله این روستا از شهر کرج 13 کیلومتر و از تهران 50 کیلومتر است. این روستا نزدیک به 426 خانوار جمعیت داشته که همه آنها مذهب تشیع دارند. اهالی برغان اغلب باغدار هستند و به تولید گردو، گوجه سبز، توت، سماق و لبنیات مانند ماست و پنیر مشغولند. این روستا از آب آشامیدنی، برق، تلفن، تعاونی روستایی و سرویس بهداشتی برخوردار بوده و مجهز به یک پارکینگ عمومی محلی است.

در برغان خانه بهداشت وجود دارد اما نزدیک ترین پمپ بنزین در 30 کیلومتری و نزدیک ترین پاسگاه در چندار و در 20 کیلومتری این روستا قرار دارد. برغان چند رستوران کوچک محلی برای پذیرایی از گردشگران دارد اما فاقد امکانات اقامتی قابل ارایه به گردشگران می باشد. وجود کوچه باغ های زیبا با دیواره های کاه گلی و چشمه یخک، در روستای برغان، این روستا را به لحاظ زیبایی های طبیعی به یکی از معروف ترین روستاهای منطقه ساوجبلاغ تبدیل کرده است. به علاوه در کنار این مناظر، وجود آثار تاریخی با ارزشی مانند پل تاریخی برغان متعلق به دوران صفوی، حسینیه اعظم یا مسجد جامع با دو درخت چنار کهنسال در مقابل آن و تپه باستانی قلعه کش کلا، این روستا را از لحاظ تاریخی نیز اهمیت خاصی بخشیده است. خاندان علمی برغانی های ساکن در کربلا و قزوین نیز از این روستا برخاسته اند.

بهترین زمان برای سفر به این روستا فصول بهار، تابستان و اوایل پاییز است. برای رفتن به این روستا باید از مسیر تهران، بزرگراه تهران – کرج - قزوین، پل کردان، کردان، دوراهی چندار به سمت شمال، چلنگدار، دوراهی ورده به سمت شرق، تالیان، امین آباد، دوراهی سرهه و برغان عبور کرد. (تلفن دهیاری: 4673611- 0262)

فشند

روستای تات نشین

فشند یکی از روستاهای زیبای بخش مرکزی شهرستان ساوجبلاغ است. این روستا در 11 کیلومتری شمال شرق هشتگرد و 85 کیلومتری تهران قرار دارد. روستای فشند به طور متغیر بین 2000- 5000 نفر جمعیت دارد که شیعه بوده و به کار کشاورزی و تولید محصولاتی همچون گیلاس، گردو، سیب و آلبالو اشتغال دارند. فشند از امکانات عمومی مانند آب آشامیدنی، برق، گاز، تلفن، تعاونی روستایی، خانه بهداشت و پارکینگ عمومی برخوردار است.

نزدیکترین پاسگاه نیروی انتظامی و پمپ بنزین در فاصله 8 کیلومتری روستا، در شهر جدید هشتگرد قرار گرفته است. در مسیر فشند و خارج از روستا نیز یک رستوران پذیرای گردشگران است. اما فضایی برای اقامت گردشگران در این روستا وجود ندارد. علاوه بر جاذبه های طبیعی این روستا مانند چشم انداز رودخانه و چناردره، بنای تاریخی امامزاده سه تن، بنای تاریخی خاتون قیامت و بنای تاریخی آب انبار فداکار نیز از دیدنی های این روستا به شمار می روند.

به واسطه طبیعت سرد و کویری روستای فشند، فصول گرم سال برای دیدار از این روستای زیبا و خرید محصولاتی چون گردو، گیلاس، ماست و پنیر پیشنهاد می شود. برای دسترسی به این روستا باید از مسیر تهران- کرج، بزرگراه کرج - قزوین، ورودی هشتگرد، روستای فشند استفاده کرد. (تلفن دهیاری: 345/4152- 0262466)

گلیرد

 روستای ابوذر انقلاب

در فاصله 14 کیلومتری جنوب شرقی شهر طالقان و 156 کیلومتری از تهران در ضلع جنوبی رودخانه شاهرود و در مجاورت روستای گوران، روستای کوچک و زیبایی قرار دارد که «گلیرد» نامیده می شود. جمعیت روستای گلیرد در تابستان حدود 250 خانوار است ولی در زمستان به کمتر از 45 خانوار است. اهالی گلیرد مذهب تشیع داشته و به لهجه فارسی صحبت می کنند. شغل اصلی آنها باغداری و تولید گردو، سیب، آلبالو، گیلاس و دامپروری است. برخی از ساکنان نیز به کار نجاری به شکل سنتی مشغولند.

از جمله آیین های سنتی این روستا که از گذشته به یادگار مانده، مراسم و آیین های خاص روستا از جمله مراسم خاص عروسی (انار زدن) را می توان ذکر کرد. روستای گلیرد زادگاه و موطن یکی از شخصیت های مذهبی و انقلابی تاریخ معاصر ایران یعنی مرحوم آیت الله سید محمود علایی طالقانی است که خود از خانواده ای مذهبی بوده و در پیروزی انقلاب اسلامی نقش بسیار موثر و فعالی داشته است. وجود زادگاه و منزل این مرد بزرگ در روستای گلیرد موجب توجه مردم به این روستا و رونق و آبادانی آن شده است. خانه مرحوم آیت الله طالقانی در مرکز روستا و در شمال شرق مسجد و غرب حمام روستا واقع شده است. حسینیه روستای گلیرد نیز از ساختمان های دیدنی روستا است.

اخیرا" به همت سازمان میراث فرهنگی، دیواره ها و کف معابر این روستا به شکل سنتی و زیبایی بازسازی شده اند. روستای گلیرد از آب آشامیدنی، برق و تلفن و سرویس بهداشتی عمومی برخوردار است. به علاوه گردشگران می توانند در چند اتاقی که در روستا وجود دارد، اقامت داشته باشند. نزدیک ترین مرکز درمانی در 4 کیلومتری در روستای گوران و پاسگاه و پمپ بنزین در کنار شهر طالقان، در 16 کیلومتری واقع است. برای دسترسی به این روستا بایستی از مسیر تهران - کرج، کیلومتر 62 بزرگراه کرج - قزوین، خروجی طالقان، شهر طالقان، از دو راهی مستقیم و به سمت گوران و سپس گلیرد عبور کرد. (تلفن دهیاری: 6237- 0262484)

سنج

 روستایی با خانه های سنتی

یکی از روستاهای زیبا و دیدنی دهستان چندار از توابع شهرستان ساوجبلاغ، روستای سنج است که در فاصله 49 کیلومتری از شهر هشتگرد و 70 کیلومتری تهران در ارتفاع 2229 متر از سطح دریا قرار گرفته است. این روستا نزدیک به 110 خانوار جمعیت دارد که آنها مذهب تشیع داشته و به لهجه گیلکی صحبت می کنند.

شغل اهالی روستای سنج، کشاورزی و باغداری است و اغلب به تولید گردو، آلبالو، گیلاس و یا پرورش انواع دام و تولید ماست، کره و پنیر اشتغال دارند. علاوه بر این، اهالی این روستا به تولید صنایع دستی و هنرهای سنتی، مانند بافندگی جوراب، کلاه و ... نیز علاقه مند هستند. روستای سنج از لحاظ امکانات عمومی به نسبت ضعیف بوده و تنها از امکانات آب، برق و تلفن عمومی برخوردار است. در سنج هیچ گونه امکانات پذیرایی و اقامتی جهت ارایه به گردشگران وجود ندارد.

فاصله سنج با نزدیکترین پاسگاه و پمپ بنزین نیز 25 کیلومتر است. روستای سنج به دلیل قرار گرفتن در منطقه کوهستانی و مجاورت با رودخانه پر آب «سرهه» و به دلیل قرار گرفتن در انتهای یک راه بن بست، هنوز به صورت روستایی ییلاقی باقی مانده و تا حد زیادی از زندگی ماشینی و صنعتی دور مانده است. در این روستا خانه ها، بافت قدیمی و سنتی خود را حفظ کرده و بیشتر از چوب به عنوان مصالح ساختمانی استفاده شده است. سقف های چوبی قدیمی و ارسی های مشبک چوبی با شیشه های رنگی زیبا هنوز در بسیاری از خانه های سنج چشم گردشگران را به خود فرا می خوانند. بافت قدیمی روستا، درختان قدیمی، آبشار آب باز، آبشار ولرده، دره گل چای و جنگل هزاربند از دیگر دیدنی های سنج هستند. از جاذبه های فولکلور این روستا نیز می توان، بازی های محلی هفت قدم و کلاه دربرک اشاره کرد. این روستا به واسطه شرایط کوهستانی و آب و هوای به نسبت سرد، تنها در فصول بهار و تابستان برای بازدید گردشگران مناسب است.

برای دسترسی به این روستا بایستی از مسیر تهران، بزرگراه تهران - قزوین، پل کردان، کردان، به سمت برغان، نرسیده به برغان دوراهی سرهه، نرسیده به روستای سرهه، دوراهی سنج و روستای سنج استفاده کرد. جاده سرهه - سنج جاده ای خاکی و پرپیچ و خم کوهستانی است. (تلفن مخابرات/ دهیاری: 099314283)