سرزمین کهن خشت  

وجود تپه اُزبکی در شهرستان نظرآباد، که کهن‌ترین خشت جهان در آنجا یافت شده است می‌تواند پای گردشگران زیادی را به سرزمین البرز بکشاند زیرا سفر به سرزمین کهن خشت جهان و مشاهده تپه‌های تاریخی که بیانگر قدمت چند هزارساله است، جذابیتی بی‌نظیر را نصیب هر گردشگری می‌کند . محوطه اُزبکی در 50 کیلومتری غرب شهرستان کرج و در شمال شرق روستای اُزبکی از توابع دهستان احمدآباد مصدق از بخش مرکزی شهرستان نظرآباد قرار دارد، ارتفاع زمین‌های اطراف آن از سطح دریا هزار و 188 متر است. محوطه اُزبکی شامل تپه مخروطی شکل بزرگی به قطر 150 و ارتفاع 26 متر که در اطراف آن 9 تپه قرارگرفته است. معماری تقریباً سالمی بر روی تپه مرتفع مرکزی است که از مهم‌ترین آثار دوره ماد در فلات مرکزی بوده این اثر دارای ویژگی‌های اصیلی از معماری نخستین فرمانروایان آریایی در ایران و  دارای هفده فضای معماری است که از مهم‌ترین آن‌ها می‌توان از باروی پیرامون دژ، حیاط بزرگ شرقی، انبار جنوبی، تالار بزرگ جنوبی، تالار شمالی در میانه غرب دژ، اتاق بزرگ سکو دار، تالار معبد، اتاق نگهبانان، صندوقخانه، تأسیسات آشپزخانه‌ای و دروازه ورود به دژ نام برد.

سفری با چاشنی بستنی و آلو ترش

روستای برغان واقع در شهرستان ساوجبلاغ به نگینی در دل صدف معروف بوده به‌طوری‌که این روستا با دو واژه قدمت و تاریخ عجین شده است. جاذبه‌های گردشگری فراوان این روستا، در فصل‌های مختلف سال، گردشگران زیادی را به اینجا می‌کشاند، شهرت آلوی برغان و بستنی «گله» علاوه بر زیبایی‌های طبیعی، مجموعه‌ای خاطره‌انگیز و البته خوشمزه برای گردشگران فراهم کرده است که دیدن از این روستا را برایشان زیباتر می‌کند. محلی‌ها به آلوی برغان «گوجه برغان» هم می‌گویند و درواقع یک محصول پیوندی است که طعم و مزه خاصی دارد، طبق گفته محلی‌ها آلوی برغان از پیوند آلوی معمولی با آلوی بخارا به دست می‌آید. برغان از مناطق بسیار زیبای استان البرز محسوب می‌شود و به دلیل نزدیکی به اتوبان کرج - قزوین می‌تواند شاهد افزایش تعداد گردشگران در خود باشد دلیل این امر نیز این است که بسیاری از مسافران و گردشگران در کشور برای رسیدن به استان‌های موردنظر خود، از اتوبان کرج - قزوین می‌گذرند و برغان می‌تواند محلی خوبی برای تمدد اعصاب و تفریح و گشت‌وگذار آن‌ها باشد (به نقل از خبرگزاری مهر).

حسین عسکری آمد مثل همیشه با دست پر!

دکتر مهراب رجبی

رییس بنیاد ایران شناسی شعبه استان البرز

بانگ آبم من به گوش تشنگان

همچو باران می رسم از آسمان

بحث های عمده در البرز تقریباً مشابه همان حرفهاییست که در تهران - و ایران - در جریان است.  حقوق های نجومی، به دنبال آن خانه های نجومی و در نهایت بحث «کار گروه مالی مبارزه با پولشوییFatf » هفته دولت با حجم و سطح نسبتاً خوب و تا اندازه ای قابل قبول در سطح استان برگزار شد. در یکی از مراسم من هم شرکت داشتم و آن «رونمایی از محوطه ازبکی» بود. محوطه ازبکی با حدود هفت هزار سال قدمت و یکی از اولین مراکز زیست إنسان. برخی به اشتباه این محوطه را «تپه ازبکی» می خوانند حال آنکه از هفت تپه باقیمانده در این محدوده، تنها یکی از آن ها ازبکی نام دارد - که بهتر است ان را نیز تپه یا «دژ مادها» بنامیم که نام اولیه آن بوده. مادها تابستان ها در همدان (هگمتانه) و زمستان ها در «دژ مادی»  واقع در شمال غرب نظرآباد - غربی ترین سهر استان البرز - زندگی می کردند. ازبکی از «یوز باشی و یوز بیگی» گرفته شده است.

مراجعه - تقریباً مستمر - دانشجویان به اینجانب ادامه دارد. فرصتی مغتنم که سخت به آن علاقه دارم. معمولاً آن دسته از دانش پژوهان که در ارتباط با البرزپژوهی و مطالعات مرتبط با البرز و همچنین توسعه کرج و البرز، تحقیق داشته و یا در حال تدوین پایان نامه هستند به بنده مراجعه می کنند. من هم تلاش دارم با عشق و اشتیاق، مختصر اطلاعات و دانسته ها و تجارب خود را در اختیار آنان قرار دهم. آخرین دانشجویی که مراجعه کردند، خانم هاجر موسوی دانشجوی مقطع کارشناسانی ارشد دانشگاه خوارزمی بود. عنوان پایان نامه ایشان «توسعه فرهنگی شهر کرج بر مبنای میراث و آرزوهای قومی و فرهنگی» می باشد .توضیحات لازم را ارایه داده و گفتم موضوع خوبی می تواند باشد. استفاده از فرصت و پتانسیل قومیت های مهاجر به البرز. مشابه همان فرصتی که تعدادی از شهرهای پیشرفته کنونی جهان از جمله نیویورک را به موقعیت ممتاز کنونی رساند.

بعد از مدتی فاصله، برادر دانشمندم دکتر حسین عسکری به دیدارم آمد. مثل همیشه با دست پر! آخرین کتاب تألیفی خود را، قبل از چاپ برایم آورد. با عنوان «نام آوران استان البرز - ساوجبلاغ». به مانند دگر کتابهایش، دقیق، منقح و سرشار از اطلاعات سودمند.  در خصوص تألیف کتاب های مشابه برای دیگر شهرهای البرز نیز با دکتر عسگری بحث و تبادل نظر شد. قرار شد با برادرم جناب سید موسی حسینی کاشانی در خصوص همکاری در چاپ کتاب صحبت کنم. این آقا سید موسی نیز علاوه بر برخورداری از ذوق و إشراق، در صحنه اقدام و عمل نیز، مدیر کارآمدی می باشد.

در همایش «صدای آب نمی آید» شرکت کردم. فوق العاده بود. به همت اداره کل بحران استانداری و سازمان آب منطقه ای و البته کانون رشد خلاق، برگزار شد. موسیقی، تاتر و نمایشنامه ای که توسط دانش آموزان عضو کانون رشد خلاق اجرا شد، بسیار عالی، تأثیرگذار و آموزنده بود... از برگزارکنندگان باید تشکر کرد به سهم خودم از همه بخصوص آقای مهدی تیزویر و همسر محترم ایشان که از پیشگامان «سمن های» مرتبط با محیط زیست می باشند، قدردانی می نمایم. خدا را شکر. هفته و دهه خوبی بود. برای آب و خاک و درخت و حیوان و محیط زیست، هر چه کار شود، هنوز کم است. به شدت به سوی نابودی پیش می رویم. ببینید دوباره شهریور شد. ماه جهنمی برای درختان (هورس) و در آتش سوختن گیاهان. ماه جاری شدن سیل. ببینید چند قطره باران در گلستان و مازندران بارید و سیل به راه افتاد و کشت و ویران کرد. باران که داعش نیست؟! ما - انسانها - محیط زیست را نابود کردیم!؟ آفرین بر همشهریانم. که با پونه خوبشی دارند و با آویشن سخن می گویند و البته هرگز؛ آب را گل نمی کنند. 

بانگ آبم من به گوش تشنگان

همچو باران می رسم از آسمان

ای برادر برجه و کن اضطراب

بانگ آب و تشنه و آنگاه خواب...

ردپای نخستین فرمانروایان آریایی در تپه اُزبکی

محوطه اُزبکی در 50 کیلومتری غرب شهرستان کرج، در شمال شرق روستای اُزبکی از توابع دهستان احمدآباد مصدق از بخش مرکزی شهرستان نظرآباد قرار دارد، ارتفاع زمین های اطراف آن از سطح دریا یکهزار و 188 متر است، محوطه اُزبکی شامل تپه مخروطی شکل بزرگی است به قطر 150 و ارتفاع 26 متر که در اطراف آن 9 تپه قرار گرفته است. تحقیقات به عمل آمده توسط سرپرست هیئت کاوش در محوطه حاکی است که تپه های اقماری واقع در شمال تپه مرتفع (تپه اصلی) تا ساحل رودخانه ای که از حدود 500 متری آن می گذشته ادامه داشته است. نام اُزبکی برگرفته از روستا یی به همین نام است که احتمالاً از دوران صفویه  به بعد «یوز بیگی» بوده و با گذشت زمان به «اوز بیگی» و «اُزبکی» تغییر یافته است این محوطه باستانی مهم  هشتم مهرماه سال 52 به شماره 955 در فهرست آثار ملی جای گرفت، بر اساس کاوش های باستان شناسی محوطه باستانی اُزبکی دربرگیرنده تاریخی از اواخر هزاره هفتم  پیش از میلاد تا دوره اسلامی است یکی از دلایل انتخاب کاوش در این محوطه باستانی مهم، وجود نمونه هایی از سفال فلات مرکزی با قدمت هزاره چهارم پیش از میلاد و پیشتر است. ادامه مطلب...

کشف بقایای یک محوطه مربوط به دوره مس سنگی متاخر در گازرسنگ

فرزان احمدنژاد مسئول حوزه باستان شناسی استان از کشف بقایای سقف و کف در یک محوطه نویافته مربوط به دوره مس سنگی متاخر خبر داد. احمدنژاد گفت: در پایش دوره ای آثار به محوطه گازرسنگ شمالی واقع در شهرستان نظرآباد رفته بودیم که در بخشی از تپه که توسط روباه لانه ای حفر شده بود علاوه بر سفال به بقایای کوچکی از سقف و کف یک معماری برخوردیم. با توجه به شواهد و داغی های موجود بر روی این بخش از سقف به نظر می رسد که ابتدا با قرار دادن نی های کوچک به صورت عمودی و افقی تودرتو (سبک بافتن حصیر) تیر سقف را آماده می کردند و سپس ملات آماده شده را با فشار داخل سقف آماده شده با نی قرار می داده اند و سپس بخش بالایی سقف را صیقلی می کرده اند. مسئول حوزه باستان شناسی البرز گفت با توجه به بررسی های انجام بر روی سفال های این تپه مشخص گردید که احتمالاً محوطه ای تک دوره ای و مربوط به دوره مس سنگی متاخر بین 5800 تا 5300 سال پیش باشد.به نقل از روابط عمومی اداره کل میراث فرهنگی، احمدنژاد در خاتمه افزود، به احتمال فراوان این تپه روستای کوچکی در نزدیکی ازبکی بوده و با توجه به شواهد به دست آمده به شدت تحت تاثیر محوطه ازبکی قرار داشته است.

محوطه باستانی ازبکی: نماد فرهنگ و تاریخ استان البرز

روز 29 فرردین 1395 بهمناسبت «روز جهانی بناها و یادمان ‌های تاریخی»، به همت معاونت علمی - پژوهشی کانون بسیج اساتید دانشگاه پیام نور کرج و همکاری حلقه علمی میراث فرهنگی و گردشگری مرکز کرج و امور فرهنگی دانشگاه، «نخستین  نشست تخصصی  آثار تاریخی و باستانی استان البرز» در دانشگاه پیام نور مرکز کرج برگزار شد.

در این نشست، دکتر محمدرضا خزایی مسئول کانون بسیج اساتید دانشگاه پیام نور استان، دکتر مهراب رجبی رییس بنیاد ایران شناسی شعبه استان البرز، دکتر حسین عسکری پژوهشگر و عضو انجمن میراث فرهنگی استان البرز، حجت الاسلام والمسلمین مرادیان مسئول نهاد رهبری در دانشگاه پیام نور مرکز کرج، مهندس صحافی باستان شناس و  مهندس مینا کریمی باستان شناس و معاون علمی - پژوهشی کانون بسیج اساتید دانشگاه پیام نوز مرکز کرج حضور داشتند. ادامه مطلب...

گردهمایی تخصصی آثار باستانی و تاریخی استان البرز

به مناسبت «روز جهانی بناها و یادمان ‌های تاریخی» کانون بسیج اساتید دانشگاه پیام نور استان البرز با همکاری حلقه علمی میراث فرهنگی و گردشگری دانشگاه پیام نور مرکز کرج، «نخستین گردهمایی تخصصی آثار باستانی و تاریخی استان البرز» را در روز یک شنبه 29 فروردین 1395 ساعت 10 صبح در محل دانشگاه پیام نور مرکز کرج (به نشانی کرج، رجایی شهر،  بلوار موذن، بلوار دانشگاه، ضلع شمالی دانشگاه آزاد اسلامی، ساختمان امام علی علیه السلام، طبقه دوم) برگزار می کند. در این گردهمایی دکتر مهراب رجبی (رییس بنیاد ایران شناسی شعبه استان البرز)، دکتر حسین عسکری (پژوهشگر و عضو انجمن میراث فرهنگی استان البرز) و مهندس مینا کریمی (باستان شناس و مدرس دانشگاه) سخنرانی خواهند کرد. حضور علاقه مندان در این نشست، آزاد است.

گفتنی است شورای بین ‌المللی بناها و محوطه‌ ها، معروف به ایکوموس طی پیشنهادی که در سال 1982 به یونسکو ارایه کرد، 18 آوریل برابر با 29 فروردین به نام روز جهانی بناها و یادمان های تاریخی اعلام شد. این روز خاص، فرصت بالا بردن آگاهی های عمومی درباره تنوع میراث فرهنگی جهانی و کوشش‌ های مورد نیاز جهت حمایت و حفاظت از آنها را فراهم می‌آورد، و همچنین درصدد جلب توجه مسئولان و مردم نسبت به آسیب پذیری آنها است.

گشتی در بزرگترین باغ پرندگان خاورمیانه 

شهرستان ساوجبلاغ با وسعتی حدود یک هزار و 22 کیلومتر مربع از جاذبه های گردشگری ویژه ای برخوردار است و از آن به عنوان سرزمین چشمه های آب سرد یاد می شود . این شهرستان از شمال به ارتفاعات البرز و شهرستان طالقان از غرب به استان قزوین و شهرستان نظرآباد و از شرق و جنوب به شهرستان کرج محدود می شود. ساوجبلاغ دارای 3 بخش چهار باغ، چندار و بخش مرکزی داری پنج شهر شامل شهرهای جدید و قدیم هشتگرد، کوهسار، چهار باغ و گلسار است. بخش کوهپایه ای این منطقه بین کوهستان و دشتی زیبا حایل شده که چشم هر گردشگری را به خود جذب می کند. دشت های این منطقه نیز دارای باغ های زیبایی است که فضایی آرام و دل انگیز را برای گردشگران داخلی و خارجی فراهم می کند. علاوه بر طبیعت زیبا و شگفت انگیز، وجود تپه های متعدد در بخش های مختلف این شهرستان نشان دهنده این است که ساوجبلاغ  دارای پراکندگی های استقراری در تپه های مختلف از هزاره پنجم پیش از میلاد تا دوران اسلامی است. حفاری های باستان شناسی صورت گرفته در تپه ها و محوطه های باستانی همچون «موشلان تپه»، «تپه گرجیان ایغربلاغ» و «خوروین» نشانگر سابقه استقرار و سکونت انسان از هزاره های پنجم و چهارم پیش از میلاد تا هزاره های اول پیش از میلاد در این شهرستان است. ادامه مطلب...

سفالینه‌ های نه هزار ساله تو را می‌ خوانند

سرزمین کهن البرز که تاریخ، آیین ها، سنت ها، آداب و رسوم دیرپایش همواره گویای جاودانگی و قدرت ریشه دار فرهنگی آن بوده است در خود هزاران رمز و راز دارد شهرستان نظرآباد یکی از شهرستان های استان البرز است که به سرزمین کهن خشت معروف است این شهرستان در نزدیکی شهرستان ساوجبلاغ واقع شده و از شمال به بخش مرکزی ساوجبلاغ و سلسله جبال البرز، از طرف جنوب به بخش اشتهارد در شهرستان کرج، از طرف غرب به شهرستان آبیک (استان قزوین) و از طرف شرق به دهستان های رامجین و سعیدآباد شهرستان ساوجبلاغ محدود می شود.

منابع و اسناد تاریخی و مطالعات باستان شناسی از محوطه ها و تپه های تاریخی در شهرستان نظرآباد همگی بیانگر وجود فرهنگ غنی این سرزمین از دوران پیش از تاریخ است. وجود بقاع متبرک امام زاده ابراهیم، امام زاده ابوالحسن، تینال تپه، محوطه باستانی ازبکی، روستاهای زیبا از جمله روستای عشایری گُلدره، روستای شیخ حسن که مهد آثار تاریخی است، منطقه نمونه گردشگری فرودگاه آزادی و غیره هر سال پای گردشگران زیادی را به این منطقه می کشاند. ادامه مطلب...

لوح گلین شش هزار ساله

سند همکاری تجاری ازبکی و شوش در هزاره چهارم پیش از میلاد

اُزبکی یکی از روستاهای کوچک غرب استان البرز است اما شهرتی جهانی دارد. خشت گِلین نه هزارساله آن در موزه سازمان ملل متّحد، روایتگر دیرپایی مدنیّت در ایران است و شهر مادی یک کیلومتر در یک کیلومتر آن که مشابه­­ اش تاکنون در هیچ یک از محوطه ­های باستانی منسوب به مادها دیده نشده است. در مجموع آثاری از هزاره هفتم پیش از میلاد مسیح تا دوره اسلامی (ایلخانیان) در این محوطه وجود دارد. به همین جهت، دکتر یوسف مجیدزاده چهره ماندگار باستان­ شناسی ایران از تعبیر «دانشگاه باستان­ شناسی» برای ازبکی استفاده می ­­کند؛ چون سیر باستانی نه هزار ساله ­­ای در ده تپّه آن قابل مشاهده است.

استاد مجیدزاده سرپرست گروه کاوش در محوطه باستانی ازبکی، در یکی از روزهای سرد پاییزی سال 1378 خورشیدی، یک لوح گِلی باستانی را در «مارال­ تپه» محوطه ازبکی کشف کرد که با مطالعه آن نتایج شگفت­ انگیزی به دست آمد. مارال­ تپه از اواسط هزاره چهارم پیش از میلاد این سند افتخارآمیز را در دل پر راز خویش حفظ کرده و آن را پس از گذشت این هزاره ­های طولانی به مردم فرهنگ ­دوست ایران هدیه کرده است. این لوح گلین بیشتر شبیه گل ­نبشته ­های دوران آغاز عیلامی است که ارقام و نشانه­ های آن تا کنون مشاهده نشده است.

به نظر می ­رسد لوح به دست آمده بخشی از یک لوح محاسباتی باشد. در آن، ارقام بیشتر به صورت سوراخ ­های کوچک گِرد در اثر ناخن و یا وسیله ­ای مانند آن ایجاد شده و قبل از باز کردن حساب مجدّد به کمک خطی افقی حساب پیشین را به اصطلاح بسته ­اند. ورز گِل چنان به خوبی انجام گرفته که جنس آن به طور کامل فشرده و سخت شده است و حتّی یک حباب هر چند کوچک هوا هم در سطح لوح به چشم نمی­ خورد. شکل لوح احتمالاً راست ­گوشه است. طول این قطعه در حالت کنونی 7/6 و عرض آن 7/5 سانتیمتر است اما به نظر می ­رسد که در اصل ابعادی به مراتب بیشتر از این داشته است. ضخامت لوح در حدود یک سانتیمتر است و نگاهی به پشت آن نشان می­دهد که یک بار بر آن چیزهایی نوشته شده اما پیش از خشک شدن لوح، سطح آن را صاف کرده یا به عبارت دیگر پاک کرده­ اند.

این لوح به همراه پیکره و سفال لب واریخته ­ای که از سکویی واقع در غرب برش حفاری مارال ­تپه به دست آمده، دست کم بر وجود نوعی ارتباط تجاری میان شوش باستان واقع در استان خوزستان و محوطه باستانی ازبکی در استان البرز دلالت می ­کند.با احتساب فاصله مکانی این مناطق می ­توان به شگفتی و اهمیت موضوع پی برد. در سال 1380ش مقاله­ای از «فرانسوا والا» زبان­ شناس فرانسوی در یکی از مجله ­های تخصصی زبان­ شناسی فرانسه در معرفی این لوح به چاپ رسیده است.

منابع: یوسف مجیدزاده، نخستین و دومین فصل حفریات باستان ­شناختی در محوطه ازبکی، ص 57؛ همان، گزارش سومین فصل کاوش ­های باستان­ شناختی محوطه ازبکی، ص 5؛ پژوهشنامه اداره­کل میراث فرهنگی استان تهران، دفتر سوم، ص 279؛ روزنامه آزاد، ش 215، ص 1.

نشر نخست این مقاله در: نوروزنامه: ویژه نامه نوروزی روزنامه اطلاعات، دوشنبه 24 اسفند 1394، ص 35.

دانلود نوروزنامه

توضیح ضروری: لوح گلین به دست آمده از محوطه باستانی ازبکی واقع در شهرستان نظرآباد از توابع استان البرز، متعلق به هزاره چهارم پیش از میلاد است. با این اوصاف عنوان «لوح گلین شش هزار ساله» صحیح  است.

دانشمند فرهیخته استاد دکتر حکمت الله ملاصالحی

حلقه زرین ارتباط میان جامعه عزیز باستان ‌شناسی و فلسفه

روز چهارشنبه 12 اسفند 1394 آیین نکوداشت مقام علمی - فرهنگی دکتر حکمت ‌الله ملاصالحی و اهدای چهارمین نشان دکتر عزت الله نگهبان به وی در بنیاد نخبگان و در جمع فرهیختگان حوزه باستان‌ شناسی و حکمت و فلسفه و ایران شناسی به همت انجمن علمی باستان‌ شناسی ایران برگزار شد. در آغاز این آیین، دکتر قدرت ‌الله علیزاده - معاون بنیاد ایران‌ شناسی و بنیاد  حکمت اسلامی صدرا -  پیام آیت ‌الله سید محمد خامنه ‌ای - رئیس بنیاد ایران شناسی و بنیاد حکمت اسلامی صدرا - را به مناسبت نکوداشت استاد ملاصالحی قرائت کرد. در این پیام آمده است:

بسم الله الرحمن الرحیم. تکریم مقام معلم این وارث شایسته انبیا در تعلیم و رهانیدن بشریت از جهل و تاریکی قلب همگان را سرشار از شادی و شعف می ‌نماید تا بلکه بتواند گوشه ‌ای از مقام و مرتبه معلم را بر ما هویدا سازد. بنیاد ایران‌ شناسی به نوبه خود این حرکت شایسته را که به همت فرزندان برومند انجمن علمی باستان‌ شناسی و بنیاد ملی نخبگان طراحی و معماری شده است را در خور تقدیر و سپاس می ‌داند.

مفتخر است حضور دانشمند فرهیخته استاد دکتر حکمت الله ملاصالحی را چون حلقه زرین ارتباط میان جامعه عزیز باستان ‌شناسی و فلسفه شناخته و این پیوند را در تعالی شناخت فرهنگ و تمدن ایرانی - اسلامی تحکیم نموده است. استاد گرانقدر جناب آقای دکتر حکمت ‌الله ملاصالحی از زمره دانشمندانی است که بی هیچ سودایی دانش و عشق خود را به ایران و اسلام از مجرای علم باستان ‌شناسی بر جان شیفتگان این عرصه به سخاوت تسری داده و همچنان در صیانت از مواریث مدنی و معنوی ایران اسلامی و در فزونی بخشیدن به ارتقای معرفت جامعه علمی پیرامون هویت ایرانی به پژوهش از دورترین زمان حضور انسان در تاریخ تاکنون همت گمارده است.

اینجانب ضمن آرزوی توفیق و درخشش بیش از پیش این دانشمند فرزانه و باستان‌شناس فیلسوف از خداوند منان سربلندی و سرفرازی ایشان را خواستارم.

سید محمد خامنه ‌ای رییس بنیاد ایران شناسی و بنیاد حکمت اسلامی صدرا - 12 اسفند 1394